युवराज भट्टराई

जाजरकोटलाई केन्द्रबिन्दु बनाएर भूकम्प गएयता चिसोकै कारण मंसिरभित्र जाजरकोट र रुकुम पश्चिममा त्रिपालभित्रै ३४ जना मारिएका छन् । माघको जाडो सकिउन्जेल मृतकको संख्या अझै अकासिने छ । जीर्ण संरचनाकै कारण भूकम्पमा परी ज्यान गुमाउनुलाई भवितव्यका रूपमा लिन सकिएला, तर भूकम्प गइसकेको महिनादिनपश्चात् पनि अस्थायी आवासकै अभावमा कसैले ज्यान गुमाउँछ भने यो राज्यकै गैरजिम्मेवारीको पराकाष्ठा हो । सरासर, व्यवस्थाले गरेको निरीह नागरिकहरूको हत्या हो । 

सन् १९६२ मा योर्गन हाबरमासले सार्वजनिक वृत्तको अवधारणालाई चर्चामा ल्याएका थिए । उनले अघि सारेको सार्वजनिक वृत्त या थलो त्यस्तो साझा लोकतान्त्रिक परिवेश हो, जहाँ आम नागरिक साझा सरोकारका विषयमा तर्कसंगत छलफलमा निर्बाधसँग भाग लिन्छन्, संवादका माध्यमबाट पारस्परिक समझदारीमा पुग्छन् र तार्किक निचोड निकाल्छन् ।

दाजु, समादाजु र बाथःकिजा । क्रमशः काठमाडौं, भक्तपुर र पाटन (ललितपुर) का तीन बाठा मानिसहरू । लोकनाटकका यी तीन पात्र पाटनको कृष्ण मन्दिरक्षेत्रको डबलीमा देखाइने कात्तिक नाचका अभिन्न हिस्सा हुन् ।

आमाले बच्चालाई दूध चुसाउँछिन् । यो प्राकृतिक कुरा हो, शाश्वत हो, निर्विकल्प हो । तर आमाको दूध नआएमा वा अचानक मृत्यु भएमा धाईआमालाई त्यो भूमिकामा राखिन्छ । यो मानवनिर्मित चलन हो । प्रकृतिको खास विकल्प संस्कृति हुन सक्तैन जसरी आमाजस्ती शाश्वत र निर्विकल्प धाईआमा हुन सक्तिनन् । आफ्नो पुस्तक ‘कन्फेसन’ मा दार्शनिक रुसोले राखेको तर्क हो यो । उनका अनुसार, संस्कृति केवल ‘सप्लिमेन्ट’ हो । त्यसो त रुसोले आमालाई नै पनि प्रकृतिमाताको विकल्पका रूपमा लिएका छन् । रुसोको ध्येय भनेको हरेक विषयलाई प्रकृति र संस्कृतिको स्वरूपमा अलग्याएर प्रकृतिलाई शाश्वत सत्यका रूपमा उभ्याउँदै मानवनिर्मित संस्कृतिलाई गौण घोषणा गर्नु हो, विकल्पहरूको भूमिका खुम्च्याउनु हो ।

सन् १९३८ को कुरा हो, एल्लो रिभर किनाराको वुहान सहर जापानीहरूको कब्जामा थियो । चिनियाँ कवि तथा तत्कालीन लाल सेनाका तेस्रो स्क्वाड कमान्डर गुयान ओयराङ्ग जापानीविरुद्धको युद्धमोर्चामा जनसेनाको जत्था लिएर एल्लो रिभर तर्दै थिए ।

बाघ वृद्धि र चुनौतीपछिल्लो बाघ गणना अनुसार नेपालमा पाटे बाघको संख्या ३५५ पुगेको छ, जुन सन् २००९ मा १२१ थियो । सन् २०२२ सम्ममा बाघको संख्या दोब्बर पुर्‍याउने २०१० को पिटर्सबर्ग सन्धिको महत्त्वाकांक्षी घोषणायता नेपालले झन्डै तीन गुणाले बाघवृद्धि गरेर अभूतपूर्ण उपलब्धि हासिल गरेको छ ।