डा. महेशराज पन्त

खमी (राजा), अमात्य (मन्त्री), सुहृत् (मित्र), कोष (ढुवुटी), राष्ट्र (देश), दुर्ग (किल्ला) र बल (फौज) भएपछि राज्यको गठन हुन्छ भन्ने हाम्रो प्राचीन परम्परा छ ।

आफ्नो देशको उन्नतिमा सार्थक र असन्दिग्ध अवदान भएको देशवासीलाई ‘राष्ट्रिय नायक (न्याशनल हीरो)’ भनी सम्मान गर्ने चलन आधुनिक सभ्य राष्ट्रमा चलेको छ । त्यसैको अनुकरणमा नेपालमा पनि ‘राष्ट्रिय विभूति’ भन्ने संज्ञाले देशवासीलाई सम्मान गरिन थालेको आधा शताब्दीभन्दा बढी समय बितिसकेको छ । तर, अङ्ग्रेजीको ‘हीरो’को अर्थमा ‘विभूति’ शब्द किन चलाइयो, बुझ्न सकिएन !

इतिहासमा खासै चर्चा नगरिएका विष्णुशमशेर र हलिउड अभिनेत्री स्यान्ड्राको रोमान्सदेखि ट्र्याजेडीसम्मको कथा हो यो । श्री ३ चन्द्रशमशेरका छोरा हुन्– विष्णुशमशेर । यहाँ श्री ३ भीमशमशेरले १९८८ जेठ १८ गते फ्रान्सका इतिहासविद् सिल्विं लेविलाई लेखेको चिठी र त्यसमाथि इतिहासविद् महेशराज पन्तको विश्लेषण प्रस्तुत छ । प्यारिसको राष्ट्रिय पुस्तकालयमा सुरक्षित त्यस चिठीमा नेपाल–खाल्डोमा भेटिएका लिच्छविकालका दुई शिलालेखको उतारदेखि विष्णुशमशेर भारत छोडी प्यारिस पुगेसम्मको विवरण छ ।

बीपी कोइरालाले लेखेर वा बोलेर गएका विषयवस्तु जसरी बजारमा छापिएर आएका छन्, ती ठाउँठाउँमा मूलअनुरुप नभएको र सिद्धान्तअनुसार सम्पादकले सम्पादन नगरेको इतिहासविद् डा. महेशराज पन्तको अनुभव छ । बीपीका बोलाइ र लेखाइको सम्पादन कसरी हुनुपर्छ ? पन्तको विमर्श :