कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
२४.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १३४

गर्मीका औषधि

हामी सबैको भान्छामा कागती, अदुवा र अमला पाइए पनि यसको राम्रोसँंग प्रयोग गर्न सकिएको छैन वा जानिएको छैन ।
डा. अरुणा उप्रेती

काठमाडौँ — सानो छँदा अक्षय तृतीयामा सातु र सर्वत खान ठुलीआमा, सानीआमा, फुपू, काकीहरूकहाँ जान्थ्यौं । सातु र सर्वतले पेट भरिएपछि भातै खाइँदैनथ्यो । त्यसबेला थाहै थिएन, हामीले त अति स्वस्थकर सातु र भिटामिनले भरिपूर्ण कागतीको सर्वत पो खाँदा रहेछौं ।

गर्मीका औषधि

अहिले समय बदलिएको छ । कुनै स्वास्थ्यकर्मीले ‘तपाईलाई भिटामिन सीको कमी भएको छ, चक्की खानुस्’ भन्यो भने कसैले पनि ‘हाम्रो भान्छा वा बारीमा पाइने फलफूल र खानेकुराबाट भिटामिन सी पाइँदैन र ?’ भन्ने प्रश्न गर्दैन । सबै शारीरिक समस्याका लागि चक्की खानैपर्छ भन्ने हामी ठान्छौं । हामीले बिर्सन्छौं कि यस्ता चक्की पनि वनस्पतिबाटै बनाइन्छन् ।


मलाई याद छ, गिँजाबाट रगत निस्कँदा हजुुरआमा कागती–पानी खानुहुन्थ्यो । अमलाको सानो–सानो टुक्रा चुसिरहनुहुन्थ्यो । हजुरआमाको भान्छामा अमला सधैं हुन्थ्यो । त्यो बेला अमला बारीमा पाइन्थ्यो । अमला खाएर पानी पिए रगत बढ्छ भन्ने गरिन्थ्यो । अमला खाएपछि पानी पिउँदा गुलियो हुने भएकाले हामी खान्थ्यांै पनि । बजारमा किन्दा पनि १० पैसाको २, ३ वटा अमला पाइन्थ्यो । अमला खाँदा भिटामिन सी पाइन्छ र यसले रोगसँंग लड्ने शक्ति बढाउँछ भन्ने वैज्ञानिक ज्ञान नभए पनि स्वास्थ्य राम्रो पार्छ भन्नेचाहिँ बज्यैलाई थाहा रहेछ । बज्यै भन्नुहुन्थ्यो, ‘कागती, अदुवा र अमला भएको घरमा रोग पस्न पाउँदैन ।’


अहिले हामी सबैको भान्छामा कागती, अदुवा र अमला पाइए पनि यसको राम्रोसँंग प्रयोग गर्नचाहिँ सकिएको छैन वा जानिएको छैन । गर्मी लाग्यो, अब सबैले मानव स्वास्थ्यलाई खराब पार्ने, मुटुको रोग लगाउने, मोटो पार्ने चिसो पेय पदार्थ वा बजारमा राखिएको फलफूलको बिग्रेको रस खान सुरु गर्छन् । साना–साना बालबालिकालाई पनि माया गरेर यस्ता वस्तु दिन्छन् । आमाबुबालाई थाहा हुँदैन कि उनीहरूले यस्तो पेय पदार्थ दिँदा महंँगो तर बालबालिकालाई ‘मन्दविष’ दिइरहेका छन् । यस्ता मातापितालाई म भन्छु– अब गर्मी लागेको छ, साना नानीलाई साँच्ची नै माया गर्नुहुन्छ भने कागतीको सर्वत बनाएर, सातुसंँग खान दिनुस्, पुदिनाको अचार दिनुस्, अमला खान दिनुस् ।


‘बट्टामा राखेको फलफूलको रसभन्दा जाबो कागतीको रस र अमला पनि के राम्रो पौष्टिक हुन्छ होला र ?’ भन्ने कति जनालाई लाग्न सक्छ । सहरमा बसेकाहरू पैसाले सहजै किन्न सकिने, हेर्दाखेरी राम्रो लाग्ने चट्ट प्याकेटमा राखेको फलफूलको रसले त वास्तवमै गर्मीमा तागत दिन्छ भन्ने ठान्छन् । तर उनीहरूलाई फलफूलको रसमा ८० प्रतिशत त चिनी नै हुन्छ भन्ने थाहा हुँदैन । चिनीको झोलले शरीरमा कसरी फाइदा गर्छ ?


अस्वस्थ र महँगो चिसो पेय पदार्थको सट्टा गर्मीमा कागती–पानीको सर्वत र अलिकता सखर वा चिनी, नुन र कालो मरिच हालेर खानुपर्छ भन्ने कुरा अक्षय तृतीयाले सिकाएको छ, तर त्यो सिकाइलाई बेवास्ता गरिएको छ । कागती र अमला पौष्टिकताले भरिपूर्ण फलफूल हुन् । यसबाट पेय पदार्थ बनाउन सकिन्छ । अचार र दालमा हाल्न सकिन्छ, नुनसंँग चुस्न सकिन्छ । यसले लामो यात्रामा जाँदा वाकवाकी कम गर्छ ।


कागतीको बोक्रालाई सानो–सानो टुक्रा पारेर, सिसीमा नुनसँग मिसाएर वा भिनेगरमा भिजाइराखेर घाममा राख्दा केही दिनपछि अचारजस्तै खान सकिन्छ । कागतीको बोक्रामा केही मात्रामा क्याल्सियम, पोटासियम र रेशादार पदार्थ पनि हुन्छ । रेशादार पदार्थको भोजनले कब्जियत गर्न दिँदैन । ‘पौष्टिकताले भरिएको कागती गर्मीमा सर्वत बनाएर पिउन उत्तम हुन्छ र जाडोमा तातो पानीमा महसँंग मिसाएर खाँदा रोगसंँग लडने शक्ति पनि बढ्छ,’ बज्यै भन्नुहुन्थ्यो ।


अक्षय तृतीयाले सिकाएको कागतीको महत्त्व बुझेर वर्षैभरि प्रयोग गरे भिटामिन सीको चक्की खान जरुरत पर्दैन । तर त्यही कागतीको रस ‘हटलेमन’ वा ‘लेमन टी’ भनेर ठूला होटलमा दुई सय रुपैयाँमा एक गिलास खाँदाचाहिँ हामी गर्व महसुस गर्छांै । १० रुपैयाँमा कागती किनेर बनाउन सकिने तर घरको लेमन टी र कागती सर्वतलाई चाहिँ बेवास्ता गर्छांै । घरमा पाहुनालाई चिसो पेय पदार्थको सट्टा कागतीको चिया दिन सुरु गर्दा पहिले केही असजिलो लाग्न सक्छ । तर मानिसले आफ्नो स्वास्थ्य राम्रो पार्न सस्तो कागती नै उत्तम हुन्छ भन्ने बुझ्छन्, अनि विस्तारै सहज लाग्न थाल्छ ।


वैद्य पसलमा पाइने त्रिफलाको एउटा महत्त्वपूर्ण तत्त्व अमला हो । त्रिफला कब्जियत कम गर्नका लागि काम लाग्छ । कतिजनाले त्रिफला भिजाएर पनि प्रयोग गर्छन् । त्रिफलाले शरीरको रोग प्रतिरोध शक्ति बढाउँछ । धेरैले सुनेको च्यावनप्राशको एक महत्त्वपूर्ण तत्त्व पनि अमला हो । अमला र कागती दुबैमा रहेको भिटामिन सी नष्ट नहोस् भनेर चाहिँ विचार गर्नैपर्छ । धेरै तातोले भिटामिन सी नष्ट गर्छ । त्यसैले लेमन टी बनाउँदा, चिया बनाएर गिलासमा हालेर मात्र कागती निचोर्नु उत्तम हुन्छ । अमलालाई पनि सकेसम्म धेरै नपकाएर नै खानु वेश हुन्छ । सजिलो उम्रिने र पाइने पुदिना (बाबरी) पनि एक उत्तम औषधी हो । ‘पुदिना हरा’ किनेर पेटको गडबडी ठिक पार्नेहरूले बारीको पुदिना किन प्रयोग नगर्ने ? धनियाँ र पुदिना पिसेर अचार बनाउँदा स्वास्थ्य र स्वाद दुवै पाइन्छ । गर्मीमा पुदिनाको चिया खान सकिन्छ । सहजै तरिकाले पाइने र गर्मीमा शीतलता दिने वस्तु अक्षय तृतीयाको दिन सुरु गरेर वर्षैभरि प्रयोग गरौं ।

प्रकाशित : वैशाख ५, २०७५ ०७:३७
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?