मोदीको नेपाल भ्रमणमा चिनियाँ दृष्टि

वैशाख १५ मा चीनको उहानमा चिनियाँ राष्ट्रपति सी चिनफिङसँग अनौपचारिक भेटवार्ता गरेका मोदीले चिनियाँ संस्कृति र खानाको सक्दो गुणगान गाएर सीको मन जित्ने प्रयास गरे । भारत र चीनको सम्बन्ध गंगा र याङ्से नदीजस्तै भनी दुई सभ्यताको विम्ब पनि प्रयोग गरेका थिए ।

अढाई वर्षअघि नेपालमाथि नाकाबन्दी लगाएर अन्तर्राष्ट्रिय समाजमा ठूलै बदनामी कमाएका मोदीको नेपाल भ्रमणलाई ‘पाप पखाल्ने’ प्रयत्न भनी सामाजिक सञ्जालमा उल्लेख गरिएको छ ।

भारतीय प्रधानमन्त्री मोदीको नेपाल भ्रमणलाई अर्को छिमेकी मुलुक चीनले कसरी हेरेको छ त ? यस सम्बन्धमा केही चिनियाँ थिङ्कट्याङ्कले सन्तुलित ढङ्गले प्रतिक्रिया व्यक्त गरेका छन् । चिनियाँ समसामयिक अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध अध्ययन संस्था ‘सीआईसीआईआर’का एसिया तथा ओसियानिक विभागका निर्देशक प्रा. हु सिसेङ भन्छन्, ‘मोदीले तीन–तीन पटक नेपाल भ्रमण गर्नुको मुख्य उद्देश्य नेपालसँग सम्बन्ध सुधार गर्न नै हो । सत्तामा आएपछि नेपालसँगको सम्बन्ध बिगारेको आरोप मोदीमाथि विपक्षी दलले लगाउँदै आएका छन् । त्यसमाथि उनले नेपालमाथि नाकाबन्दी लगाएपछि उनको चर्को आलोचना भारतमा भयो । अर्को वर्ष हुने निर्वाचनमा विपक्षी दलको आरोप र जनताको आलोचनाबाट बच्न उनी नेपालसँग सम्बन्ध सुधार गर्न चाहन्छन् ।’ सीआईसीआईआर चिनियाँ राज्य परिषद अन्तर्गत रहेको प्रख्यात थिङ्कट्याङ्क हो । यसले चिनियाँ परराष्ट्र नीति बनाउने काम गर्छ । प्रा. हु सिसेङ चीनमा नेपाल र भारतसँगै दक्षिण एसिया विज्ञका रूपमा चिनिन्छन् । उनले सन् १९९० मा नयाँदिल्लीमा २ वर्ष हिन्दी भाषा अध्ययन गरेका थिए । यसर्थ उनी भारतीय पत्रपत्रिकामा आएका समाचारहरूलाई पनि नियमित विश्लेषण गर्छन् ।

प्रा. हु भन्छन्, ‘यदि नयाँदिल्लीले नेपालबारे साँच्चै असल छिमेकीपनको नीतिलाई अँगाल्ने अभ्यास गरेको हो र नेपालको विकासमा रचनात्मक सहयोगी भाव राख्नुपर्ने सोचाइ ल्याएको हो भने यसले ढिलो–चाँडो नेपालमा फैलिएको भारतीय नकारात्मक इमेजमा सुधार ल्याउनेछ ।’

भू–राजनीतिक अवस्थामा नेपाल दुई ठूला आर्थिक शक्तिबीच रहेको उल्लेख गर्दै दुवै मुलुकसँगको सफ्टवेयर र हार्डवेयर कनेक्टिभिटीबाट नेपालले यथेष्ट फाइदा लिनसक्ने उनको विचार छ । विशेषगरी नेपालसँगको आपसी सञ्जालबाट चीन र भारतले पनि फाइदा लिनसक्ने उनी औँल्याउँछन् ।

अर्को छिमेकी मुलुकबाट उच्चस्तरीय भ्रमण भइरहँदा नेपाली जनताले उच्चस्तरीय चिनियाँ भ्रमणको पनि अपेक्षा गरेको कुरा चीनलाई जानकारी भएको प्रा. हु बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘विशेषगरी चिनियाँ उच्चस्तरीय नेताले अन्य छिमेकी मुलुकको भ्रमण गरिसकेको र सीपीसीको १९ औँ महाधिवेशनपछि चीन नयाँ युगमा प्रवेश गरेको अवस्थामा चिनियाँ उच्चस्तरीय नेताले नेपाल भ्रमण गर्न अपरिहार्य छ ।’ यसका लागि काठमाडौँले राजनीतिक तयारी गर्नुपर्ने बताउँदै उनी भन्छन्, ‘उच्चस्तरीय चिनियाँ नेतृत्वको नेपाल भ्रमणले चीन र नेपाल बीचको सहकार्यमा मात्र नभई क्षेत्रीय स्तरमै बहुआयामिक सहकार्यका लागि वातावरण सिर्जना गर्नेछ । विशेषगरी चीन, नेपाल र भारत बीचको त्रिदेशीय सहकार्यको वातावरण पनि बन्नेछ भन्ने लाग्छ ।’

२ वर्षअघि प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले चीन भ्रमणका बेला चीनले चीन, नेपाल र भारत त्रिदेशीय आर्थिक करिडोरको कुरा उठाएको थियो । नेपालका परराष्ट्रमन्त्री प्रदीप ज्ञवालीले वैशाखमा चीन भ्रमण गर्दा चिनियाँ परराष्ट्रमन्त्री वाङ यीले पनि चीन, नेपाल र भारत त्रिदेशीय आर्थिक करिडोरको कुरा गरेका थिए । चीनले प्रस्ताव गरेको यो नयाँ अवधारणा हो । चीनको प्रस्तावमा नेपालले समर्थन जनाइसकेको छ भने भारत मौन छ । त्रिपक्षीय भने पनि अहिलेसम्म यो विषयमा चीन र नेपालबीच मात्र कुराकानी भएको छ । औपचारिक रूपमा भारतसँग नत चीनले यो विषय उठाएको छ, न नेपालले ।

मोदी र सीबीच उहानमा भएको अनौपचारिक भेटवार्तामा पनि चीन, नेपाल र भारत त्रिदेशीय सहकार्यको कुरा उठेको पाइएन । उक्त भेटमा नेपाल प्रसङ्गमा कुराकानी भए/नभएको कुनै पनि कुरा चिनियाँ सञ्चार माध्यममा आएको छैन । त्रिदेशीय सहकार्य भएकाले यो आर्थिक करिडोर कार्यान्वयन तीनवटै मुलुकको समन्वयमा मात्र सम्भव हुनेछ । यसका लागि तीनै मुलुक उपस्थित साझा मञ्चमा बहस हुन जरुरी छ ।

त्रिपक्षीय आर्थिक विकासलाई बढाउन चीन, नेपाल र भारतका नेताहरू एकैठाउँ उभिएर ट्रान्स हिमालयन क्षेत्रको कुनै परियोजना उद्घाटन गरे त्रिदेशीय आर्थिक करिडोर बढेको मानिने प्रा. हु बताउँछन् । मोदी भ्रमणका बेला प्रतिबद्धता व्यक्त गरिएका क्षेत्रहरूमध्ये नेपालको पूर्वाधार विकास तथा नेपाल–भारत भौतिक कनेक्टिभिटीमा भारतको संलग्नता र नेपालको ऊर्जा क्षेत्रमा भारतीय लगानी वृद्धिले नेपालको आर्थिक, सामाजिक विकासमा टेवा पुग्ने र यसले चीन र भारतबीच पनि सहकार्य गराउने उनी स्पष्ट पार्छन् ।

चीन र भारतजस्तो उदीयमान बृहत अर्थतन्त्रबीच रहनु नेपालका लागि अद्वितीय अवसर रहेको चिनियाँ विज्ञहरू ठान्छन् । अन्य राष्ट्रलाई यस्तो अवसर नभएको भन्दै प्रा. हु भन्छन्, ‘नेपालले मात्र चीन र भारतबाट फाइदा लिने होइन, ट्रान्स हिमालयन कनेक्टिभिटीबाट चीन र भारतले पनि प्रशस्त लाभ लिनेछन् ।’ यदि नेपालको विकासमा चीन र भारत सहयोगी बन्न सकेनन् अथवा एकअर्काका लागि अवरोध बने भने नेपालको विकास नै त्यागिने उनको विचार छ । नयाँ युगमा विकास भनेकै प्रतिस्पर्धा नभई सहकार्य हो भन्ने कुरालाई सबैले बुझ्नुपर्ने बताउँदै भूराजनीतिक अवस्थाले नेपाललाई फाइदै–फाइदा भएको उनको निचोड छ । उहानमा भएको सी र मोदीको भेटले पनि छिमेकी विकासमा सहकार्य गर्ने कुरामा सहमति भएको उनले बताए ।

नेपालमा चिनियाँ लगानीलाई भारतले अवरोध पुर्‍याइरहेको चिनियाँ बुझाइ रहेको छ । २ वर्षअघि प्रधानमन्त्री ओलीको चीन भ्रमणपछि प्रा. हुले कान्तिपुरलाई अन्तर्वार्ता दिँदै नेपालका ठूला नदीहरू भारतले ओगटेको र नेपालमा चिनियाँ लगानीलाई भारतले अवरोध पुर्‍याइरहेको बताएका थिए । अहिले मोदीको भ्रमणमा अरुण तेस्रोको समुद्घाटनलाई भने उनले सकारात्मक भनेका छन् । उनले भने, ‘जलविद्युत तथा अन्य पूर्वाधारका क्षेत्रमा नेपालमा चिनियाँ र भारतीय लगानी भित्रिनु सकारात्मक हो र यसले नेपालको आर्थिक तथा सामाजिक विकासमा महत्त्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गर्छ ।’

भूराजनीतिक अवस्था र मोदीको नेपाल भ्रमणका विषयमा चीनको हपेइ प्रान्तस्थित हपेइ विश्वविद्यालयमा स्थापित नेपाल अध्ययन केन्द्रका निर्देशक चाङ सुपिनले भने निकै कडा प्रतिक्रिया व्यक्त गरे । हाल अमेरिकामा भिजिटिङ प्रोफेसरका रूपमा रहेका चाङले भने, ‘नेपालले भारत विरुद्ध चाइना कार्ड र चीन विरुद्ध भारतीय कार्ड खेल्नु हुँदैन । दुवै देशबाट सकेसम्म फाइदा लिनु नेपालको बुद्धिमत्ता हुनेछ ।’ नेपालका विगतका सरकार प्रमुखहरूले निर्वाह गरेको भूमिकालाई उनले संकेत गर्दै यस्तो टिप्पणी गरेका हुन् ।

चीन र भारत बीचको अद्वितीय भूराजनीतिको फाइदा उठाउन नेपालले भूकम्पपछिको पुनर्निर्माण, रेलवे, सडक सञ्जाल, विमानस्थल निर्माण लगायत क्षेत्रमा आफूलाई केन्द्रित गर्नसके काठमाडौँ दक्षिण एसियाकै ब्रसेल्स बन्ने धारणा चाङ व्यक्त गर्छन् । बेल्जियमको राजधानी ब्रसेललाई युरोपियन युनियनको राजधानी मानिन्छ ।

लेखक चिनियाँ अन्तर्राष्ट्रिय रेडियो (सी.आर.आई.) नेपाली सेवा, बेइजिङमा विदेशी विशेषज्ञका रूपमा कार्यरत छन् ।
[email protected]