१७.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १६०

चिठी र चपेटा

समय रेखा
काठमाडौंमा अलिकति राम्रो अलिक खुला ठाउँ देख्यो कि सरकारले निषेधित क्षेत्र घोषणा गर्नुपर्ने मनोग्रन्थि अनौठो होइन र ? यो मण्डलामा कसको डर थियो र, तपाईंहरूलाई ? प्रतिपक्षी दलको अवस्था अहिले अन्तरकलहले कमजोर भएको छ ।
अभि सुवेदी

काठमाडौँ — तपाईंहरूको ठूलो बहुमतको सरकार बनेपछि अब स्थायी सरकार बन्नेछ र यो विजोग हुनलागेको मुलुकमा अब त केही थिति बस्ला भनेर खुसी हुने मानिसमध्ये म पनि एक हुँ । त्यो कुरा व्यक्त गरेर एकाध यस्तै लेखहरू पनि लेखेको छु । तर केही कुराले अहिले आन्दोलित र किञ्चित् दु:खी भएको कारणले लाग्यो, मनमा लागेका कुरा तपाईंहरूलाई प्रस्ट भनु ।

चिठी र चपेटा

एक मनले त भन्यो, म तपाईंहरूकोमा गएर यी कुरा सोझै भनु, किनभने तपाईंहरूसँग मेरो चिनजान छ, कतिलाई त पढाएको पनि हुँ । तर झट्ट सम्झेंँ, त्यो मेरो स्वभाव विपरीत हुनेछ । त्यसैले लाग्यो, एउटा तपाईंहरूलाई खुला चिठी लेखुँ ।

मण्डलाबाट सुरु गरौं । यो आममानिस भेला भएर आफ्ना विचार सरकार र समाजका शक्ति नाइकेहरूसम्म पुर्‍याउने माइतीघरको एउटा सानो थलोको नाम हो । यो ठाउँमा पहिला केही व्यक्तिगत घरहरू थिए र यो सडकले घेरिएको थलोको रूपमा थियो । मण्डला अहिले जुन आकारमा बनिएको छ, त्यो योजना गर्नेहरूको सोच राम्रो हो । हाम्रा मित्र कलाकार बत्स गोपाल वैद्यले यसमा मण्डला आकारको पेन्टिङ बनाउन निकै समय लगाएका थिए ।

यस थलोमा अनेकौं महत्त्वपूर्ण विरोध सभाहरू भए, भाषणहरू भए । यो एउटा थलोबाट डा. गोविन्द केसीको एउटा सत्याग्रहको बेला युवाहरू धेरै भएको, तर सबै तहका मानिसहरू सामेल भएको जुलुस संसद् भवनको निषेधित क्षेत्र बाहिरसम्म पुगेको थियो । म पनि त्यसमा सामेल थिएँ । त्यो एउटा बलियो, सुन्दर र लोकतान्त्रिक मार्च थियो । भद्र, शान्तिपूर्ण र कलात्मक थियो, त्यो जुलुस । यहाँ हुने विरोधहरू अनि यहाँबाट निस्किने जुलसहरू शान्तिपूर्ण र लोकतान्त्रिक हुन्छन् र भइआएका छन् । मैले नबुझेको कुरा यहींबाट सुरु हुन्छ । तपाईंहरूलाई यो ठाउँ एकाएक निषेधित गर्ने दिव्यदृष्टि कहाँबाट आयो ? सबैले तपाईंहरूलाई दुई तिहाइको ‘शक्ति उन्माद’ हुनलागेको छ भनेको बेला नै यो निर्णय किन लिनुभयो ? म चकित परेको छु ।

पहिलो कुरा यसमा भेला हुने मानिसहरूले कुन राज्य क्रान्ति वा सरकार हल्लाउने कसरत गर्ने थिए र ? गोविन्द केसी फेरि अनशन बस्नेछन्, अनि यिनको समर्थनमा यहाँ युवा पुस्ता भेला भएर विरोध गर्नेछन् भन्नेमात्र चिन्ता हो भने त्यो अनौठो छ । ती साधारण मनुवा, गोविन्द केसी विष्णुका वामन अवतार हुन्, जसले जहाँ पाइला टेक्नेछन्, त्यहीं अधिकार गर्नेछन् भन्ने भय हो भने अलिक अतिरञ्जना भयो । तिनका माग त साधारण छन् । तर म तपाईंहरूलाई मात्र भन्दिन । पन्ध्रौं पटक यी सत्याग्रहीले अनशन गर्नु भनेको अहिले तपाईंहरू, कमिनिष्टहरू बाहेकका कांग्रेस र संयुक्त सरकारहरू पनि जिम्मेवार भएको कुरा प्रस्ट छ । तिनका १५ वटा सत्याग्रहले लोकतान्त्रिक कालको नेपालको लगभग सबै समय भ्याएको छ ।

भोलिको ऐतिहासिक न्यारेटिभमा लेखिनेछ, एकजना मसिनो देहकायी डाक्टरले भने, मेडिकल शिक्षा राजधानीमा मात्र केन्द्रित नहोस्, टाढा–टाढाका मानिसका निम्ति पनि होस् । केही वर्ष काठमाडौंमा अस्पताल खोल्न मोराटोरियम होस् । के भो र पछि खुल्ने नै छन् । गरिब गुरुवाको पनि मेडिकल उपचार र शिक्षामा पहुँच होस्, इत्यादि । यी मानिसको जस्तै चिन्ता मैले बीपी कोइरालाका लेख र भाषणमा र मनमोहन अधिकारीका बोलीमा सुनेको हुँ ।

मैले तिनलाई लिएर अमेरिकी माक्र्सेली विद्वान प्रेडरिक जेमिसनलाई भेट्टाउन जाँदा मनमोहन अधिकारीले ठिक यही कुरा गरेका थिए– यो देशका सबै विपन्न मानिससम्म हामी पुग्नेछौं । अहिलेका सरकारहरूका काल्पनिकीमा सर्वसाधारण ग्रामीण विपन्नहरू पर्नै छाडेका आभास हुनथालेका छन् । अधिकारीले भनेको चिन्ताले सम्झिन्छौं ।

यो मण्डलामा कसको डर थियो र, तपाईंहरूलाई ? प्रतिपक्षी दलको अवस्था अहिले अन्तरकलहले कमजोर भएको छ । तिनीहरू विशाल जुलुस लिएर मण्डला थर्काउनेगरी आउने सम्भावना केही थिएन । अस्ति मण्डला निषेधको प्रतिकारको विरोध गर्न गएका बेला पानी बाराबार भएका उनीहरू पहिलोपल्ट एक भएर बोलेका थिए रे, एकजना विद्यार्थीले दिएको जानकारी अनुसार ।

अर्को कुरा काठमाडौंमा अलिकति राम्रो अलिक खुला ठाउँ देख्यो कि सरकारले निषेधित क्षेत्र घोषणा गर्नुपर्ने मनोग्रन्थि अनौठो होइन र ? काठमाडौंका लगभग मुख्य ठाउँहरूमा भेला हुन तपाईंहरूले होइन, सडक निर्माणको जिम्मा लिनेले प्रतिबन्धलाई दिएकै छन् नि । भत्केका, अत्याउनेगरी भ्वाङ परेका, बनिएका पनि कुनै ट्राफिक सिग्नल नहुँदा डरलाग्दा भएका, अनि उता डाँडा पारिको मेलम्चीको सन्देश बोकेर प्राय:प्राय: सबैतिर खनिएको अवस्था भएको, भूकम्पले लगभग हरेक ठाउँका सम्पदा भत्काएको यो नगरमा तपाईंहरू जस्तो दुई तिहाइ संख्यामा सांसद भएका सरकारले निषेधित क्षेत्र घोषणा गरेर यत्रो आलोचना खेप्नुपर्ने कुनै कारण थिएन ।

देशैभरि ठेकेदारहरूले यसै निषेधित क्षेत्रहरू घोषणा गरिदिएकै छन् नि । होश गर्नुहोस्, यही मण्डलाको निषेधित क्षेत्रलाई लिएर तपाईंहरू कमिनिष्ट भएकोले शक्ति उन्मादमा परी काम गरेको भन्ने ग्रान्ड न्यारेटिभ जन्मिनेछ । वास्तवमा यो सानो थलो नेपालमा लोकतान्त्रिक चेतना आएको ठाउँको प्रतीकको रूपमा भेटघाट, सम्वाद र उत्सवको भावनाबाट रचना गरेका हुन्, जनताले । हन्ना आरेन भन्ने विख्यात यहुदी विद्वानले दोस्रो विश्वयुद्धपछि अनेकौं जोडदार किताब र लेख लेखेकी छन् । ‘द ह्युमन कन्डिसन’ (१९५८) भन्ने मलाई धेरै मनपर्ने किताब हो । त्यसमा उनले भनेकी छन्, नगरका यस्ता ठाउँहरू, मानिसहरूले सँगै उठबस गर्दा, सँगै बोल्दा बनिएका हुन् ।

अहिले तपाईंहरूको भाष्यमा सपनाको कुरा आउँछ । सपना नदेख्नेले राज्यका भावी परियोजना गर्न सक्तैनन् । ‘उद्देश्य के लिनु, उडी छुनु चन्द्र एक’ भने कवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाले । सपना देख्नेले आक्रोश होइन, प्रेम, सरसल्लाह र सहकार्य गर्नुपर्छ । यो देशमा सबैले सपना देखेका छन् । सपना देख्न समय लाग्दैन, पुरा गर्न भने लाग्छ । सबै स्वप्नधारीका चिन्ता मिल्दा नयाँ युग आउने हो । यो साहित्यले बुझ्ने चरित्र हो ।

नेपालका राजनीतिक दलहरूको राजधानी मोह ठूलो छ । ठूला दलहरू, खासगरी क्रान्तिकारीहरूले, बाहिरको, टाढा–टाढाको नेपाल छोड्दै क्रमश: राजधानी केन्द्रित गरे राजनीति । त्यसैले गर्दा पनि राजधानीलाई उनीहरूले एउटा संवेदनशील, एकमात्र थलोका रूपमा मान्न थाले । सबै कुराको केन्द्र यहीं बन्न पुग्यो । तर पुँजीवादी युगमा राजधानीका चरित्र अत्यन्त तीव्र गतिमा बद्लिन्छन् । तिनमा बनिने सडकहरू र मण्डलाजस्ता त के ठूलठूलै चोक र घुम्तीहरू विदेशी पुँजीवादी र व्यापारीहरूका उत्पादन गाडी गुड्ने किसिमले बनिन्छन् । यहाँ अहिले भारतका गुड्छन्, अब अरूका पस्तैछन् ।

तपाईंहरूले तिनै पुँजीवादीहरूका योजनामा थाहा पाएर वा नपाई अबका सडक सञ्जाल बनाउँदै जानुहुनेछ, बनाउँदै हुनुहुन्छ । सबै खाले पुँजीवादीको मूलमन्त्र सडक निर्माण हो । जुलुस प्रतिबन्ध गर्नेतिर खासै चिन्ता नगरे हुन्छ । हिजोका अधिनायकवादी शासकहरूलाई पो जुलुसको डर थियो । तपाईंहरूले किन डर लिने ? काठमाडौंका पुराना नगरहरू जुलुस गर्ने नभई जात्रा र नाच गर्ने थलोहरू राखिएका वास्तु शैलीमा बनिएका हुन् । ती सहरहरूमा तपाईंहरू भूमिगत हुँदा सकुशल लुक्न सक्नुभएको त्यही कारणले हो ।

‘द गार्डियन’ पत्रिकाले ७ सेप्टेम्बर २०१७ को अंकमा २०१६ मा गरिएका जुलुसको एउटा विश्वव्यापी सर्भे निकालेको छ । यस अनुसार त्यो वर्ष बर्लिन, जोहान्सबर्ग, म्याड्रिड, प्यारिस, द हेग, एथेन्स, सिड्नी, संयुक्त राज्य अमेरिका, मेक्सिको सिटी प्रत्येक सहरमा सालाखाला ३ हजार ठूला जुलुसहरू निस्के । दिल्लीमा पनि निस्के । ती लोकतान्त्रिक मुलुक हुन् । त्यहाँ गरिने जुलसलाई त्यहाँका लोकतान्त्रिक सरकारहरूले आकाशै खस्न लाग्यो जस्तो गरेर हेर्नुको कुनै औचित्य छैन ।

दिल्लीमा पहिले पार्लियामेन्ट अगाडि राजपथमा ५ लाखसम्मका जुलुस हुन्थे । धेरै मानिस भएकाले पछि जन्तर–मन्तरमा सरे जुलुस । पत्रकार अखिलेश शर्मा लेख्छन्, सरकार, हामी मरेका छैनाैं, खाता सच्याऊदेखि लिएर हामीले आत्महत्या गर्न पाउनुपर्छ सम्मका अनि सबै थरीका राजनीतिक माग र विरोधका जुलुस हुन्छन् यहाँ । ‘इन्डिया अफ्टर महात्मा गान्धी’ भन्ने किताबमा रामचन्द्र गुहाले जन्तर–मन्तरलाई सानो भारत भनेका हुन् । प्रजातन्त्रमा जुलुस जीवन हो, त्यसलाई प्रवाहित हुने ठाउँ चाहिन्छ ।

तपाईंहरूले संस्कृत विश्वविद्यालयका कुलपति कुलप्रसाद कोइरालालाई गरेको व्यवहारले दु:खी भएको छु । प्राज्ञिक जगतमा तरङ्ग चलेको देख्नुभएको छ । दलहरूका नजिक भएर नियुक्ति लिने र तिनका निर्देशनमा काम गर्ने, स्वतन्त्रता र प्रज्ञालाई भन्दा तपाईंहरूको समूहमा बस्ने र भागबन्डामा पर्ने अभ्यास गरेकोले हामी अहिले तेजोवध देखिएकै हौं । अबका दिनमा प्रज्ञा र विश्वविद्यालयलाई स्वतन्त्र राख्नुपर्छ भन्ने तपाईंहरूको विचार भएन भने सबै बिग्रिनेछ । नभए बाहिर जगतमा हाम्रो विश्वास नराम्ररी गुम्नेछ ।

अन्त्यमा, साना कुरामा विरोधी र अलग विचार राख्ने दलहरूसँग सम्बन्ध तिक्त बनाउने कसरतले नेपालको यो महान कालखण्डको उचित प्रयोग हुन सक्दैन । आशावादी भएर सुझाव दिन्छौं, लोकतन्त्रको नेपाली चरित्र विश्वमा एउटा नमुना बनाउनोस्, विसंगत नाटक होइन । शुभकामना । अहिले यत्ति नै ।

प्रकाशित : असार ३०, २०७५ ०८:००
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?