१७.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १६०

बलात्कारमाथि सतही बहस

काठमाडौँ — बलात्कार, बलात्कारपछि हत्याजस्ता समाचार सुनिन्छ, पढिन्छ । घटनालाई सम्बोधन गर भनेर प्रतिक्रिया आउँछन् । कोही कसैको प्रतिक्रिया बाहिर देखिएन भने अनेक थरी टिप्पणी हुन्छन् । कानुन दह्रो भएन भन्ने पीडा व्यक्त गर्छौं । सीमित प्रतिक्रियापछि हामी चुप लाग्छौं ।

बलात्कारमाथि सतही बहस

अर्को घटना घट्यो भने प्रतिक्रिया दिन तयार भएर बस्छौं । यो क्रमले केही समयदेखि निरन्तरता पाइराखेको छ ।

०७० वैशाखदेखि असारसम्म बलात्कारका १४९ र बलात्कार प्रयासका १४ वटा घटना वोरेक नेपालको रेकर्डमा थियो । २०७५ वैशाखदेखि असारसम्म १०१ वटा बलात्कारका घटना रेकर्ड भएका छन् । तीमध्ये ३ जनाको बलात्कारपछि हत्या गरिएको छ भने थप ४ जना सामूहिक बलात्कारमा परेका छन् । वोरेकको रेकर्डमा सन् २०१३ मा ३ सय ७५, २०१४ मा ४ सय ४०, २०१५ मा २ सय ५७, २०१६ मा १ सय ८८, २०१७ मा १ सय ६८ र २०१८ मा अहिलेसम्म २ सय ३० वटा बलात्कारका घटना छन् । प्रहरीले गत वर्ष सार्वजानिक गरेको तथ्यांकअनुसार हरेक दिन तीन जनाभन्दा बढी महिला बलात्कृत हुने गरेका छन् । धेरै घटना बाहिर आउँदैनन्, प्रहरीकहाँ पनि पुग्दैनन् ।

बलात्कारका घटना सार्वजनिक भएपछि खास गरी महिला अधिकारकर्मीमाथि काम नगरेको, नबोलेको, डलर खाएको जस्ता आरोप लाग्ने गरेका छन् तर यस्ता हिंसाविरुद्ध महिला अधिकारकर्मी चुप भने बसेका छैनन् । २०७० सालको त्रासदीपूर्ण घटना बाहिर आएपछि महिला मानव अधिकार रक्षकले राष्ट्रिय अभियान सञ्चालन गरेका थिए । विभिन्न जिल्लाबाट आएका पीडित महिला भद्रकालीमा धर्ना बसे । फलस्वरूप बलात्कारविरुद्ध उजुरी गर्ने हदम्याद ३५ दिनबाट ६ महिना भयो । महिला मानव अधिकार रक्षकले फास्ट ट्रयाक कोर्टको माग गर्दै धर्ना दिए । वैदेशिक रोजगारीबाट फर्केकी भोजपुरकी युवतीमाथि अध्यागमनका कर्मचारीबाट भएको बलात्कार अनि मुद्दाको ढिलो सुनुवाइजस्ता कुराबाट उद्वेलित हँुदै युवाले ‘अकुपाइ बालुवाटार’ अभियान चलाए । कञ्चनपुरकी महिला मानव अधिकार रक्षक लक्ष्मी बोहोराको हत्याबारे छानबिन गर्न माग राख्दै माइतीघर मण्डलामा २५ दिने अनशन चल्यो । कालो पेटीकोट जुलुस निस्कियो । त्यसपछि तत्कालीन संविधानसभाका अध्यक्षले सरकारलाई महिला हिंसाविरुद्ध कानुन बनाउन रुलिङ गरे ।

अहिले घरेलु हिंसाविरुद्ध कानुन छ, बलात्कारविरुद्ध हदम्याद बढेको छ, धेरै जिल्लामा सुरक्षागृह, अस्पतालमा एकद्वार संकट प्रणालीको व्यवस्था भएको छ । महिलाका विशेष घटनालाई संवेदनशील तरिकाले फास्ट ट्रयाक प्रयोग गरेर फैसला पनि भएको छ । यति हुँदाहुँदै पनि त्रासदी रोकिएको छैन । न बलात्कारका घटना कम भएका छन्, न त बलात्कृतले न्याय प्राप्त गर्न सहज छ । आखिर यस्तो किन भएको छ, बहस हुनुपर्छ ।

कुनै व्यक्तिमाथि अर्को व्यक्तिले शारीरिक मानसिक, यौनिक वा अन्य कुनै पनि प्रकारको हिंसा कति बेला गर्न सक्छ भन्ने बुझेपछि बलात्कारको त्रासदी किन निरन्तर छ भन्ने जान्न सकिन्छ । त्यसपछि यो त्रासदीको निवारण प्रेस विज्ञप्ति वा फेसबुके भित्ता रंगाइले मात्रै सम्भव छैन, गहिरो प्रतिबद्धता चाहिन्छ भन्नेमा प्रस्ट हुन सकिन्छ ।
हिंसा जहिले पनि शक्ति बढी हुनेले कम हुनेमाथि गर्छ । चाहे त्यो शारीरिक शक्ति होस् वा आर्थिक सामाजिक, महिलामाथि हुने हिंसाको चुरो कारण त्यही हो । समाजमा विभिन्न मूल्यमान्यताका आधारमा पुरुषलाई अत्यन्तै शक्तिवान् बनाइएको छ । महिलामाथि हिंसा पुरुषद्वारा धैरै भएको छ । महिला र पुरुषको यौनिकतालाई हेर्ने दृष्टिकोण विभेदपूर्ण छ । महिलाको शरीर अरूको अधीनमा रहनुपर्छ भन्ने मानिन्छ । देश चलाउनेहरूदेखि लिएर घरका मालिक मानिनेको बोली र व्यवहारले त्यसलाई पुष्टि गर्छ ।

धेरै बच्चा महिलामाथि हिंसा हुनु स्वाभाविक हो भन्ने सिक्दै हुर्किएका छन् । कठिन परिस्थितिमा रहेकाहरूले माया भनेकै नियन्त्रण हो कि भनी बुझ्ने स्थिति छ । माया, सही सोच र बाटो देखाउन न अहिलेको शिक्षा सक्षम छ न त समाज । यौन आधारभूत आवश्यकता हो । यौन चाहना जीवन विकासक्रमको कडी हो । पश्चिमा मनोविज्ञ अब्राहम मास्लोले मानिसको पहिलो आवश्यकताका रूपमा खाना, नाना, छानाजस्ता कुरालाई राखेका छन् भने दोस्रो आवश्यकतामा यौन । अरू आवश्यकता समाजमा पाउने माया, सम्मान हुन् । मानिसलाई ‘मेरो यो समाजमा मूल्य छ, मैले केही गर्न सक्छु’ भन्ने विश्वास हुनुका साथै आफूले गरेको काममा सन्तुष्ट हुन पाउने वातावरण चाहिन्छ ।

अहिलेको हाम्रो समाज दुइटा स्थितिले निर्देशित छ । पहिलो, शक्तिवान् खासगरी सत्ता (राजकीय सत्ता) मा रहेकाको दम्भ हो । उनीहरूमा मैले जे गरे पनि हुन्छ भन्ने बुझाइ छ । दोस्रो, सामाजिक घरको सत्तामा रहेका व्यक्ति (पुरुष र पितृसत्तात्मक संरचनाबाट डोरिने समूह) हुन् जसमा महिलालाई ‘हामीले जे गरे पनि हुन्छ’ भन्ने मानसिकता छ । यस्तो समाजमा मनिसले न माया पाउन सक्छ न त सही सोच्न । यसबाट महिला–पुरुष सबै पीडित हुन्छन् । त्यस्ता व्यक्ति कहिल्यै सन्तुष्ट हुन सक्दैनन् । विभिन्नखाले कुण्ठाबाट ग्रसित हुन पुग्छन् । यौनबारे खुलेर कुरा गर्नु, यौनलाई मर्यादित परिधिमा राखेर बुझ्नु, मानवीय यौनिकतालाई उसको व्यक्तित्व विकास, सिर्जनशीलतासँग जोडेर हेर्नुलाई अपराध मानिने समाजमा यौन दुव्र्यवहार, यौन हिंसा हुने गर्छन् ।

मानसिक रूपले स्वस्थ व्यक्ति अर्कालाई पीडा दिएर आफू खुसी हुन सक्दैन । मानसिक रूपमा विक्षिप्त व्यक्तिहरू मात्रै अरूको पीडामा रमाउन सक्छन् । यो विभिन्न अनुसन्धानमा आधारित सत्य हो । हाम्रो समाजमा के त्यस्ता तत्त्व छन्, जसले एउटा ठूलो जनसंख्यालाई मानसिक विक्षिप्तताको अवस्थामा पुर्‍याइरहेका छन् भनेर हेर्नुपर्छ । ८० प्रतिशतभन्दा बढी महिला घरेलु हिंसाबाट पीडित छन् । पीडा दिने घरकै सदस्य छन् । बलात्कार घटना बढ्दो छ । बलात्कार गर्ने सबभन्दा बढी घरकै सदस्य र छिमेकी छन् । सबभन्दा सुरक्षित ठाउँ घर र आफ्नो समाज हुनुपर्ने हो तर ती ठाउँ सबभन्दा असुरक्षित छन् । यस्तो किन छ ? किन हुँदै छ ? यिनलाई कसरी माया र सम्मानले भरिएको ठाउँमा परिणत गर्ने ? अहिले हाम्रो आगाडि सबभन्दा ठूलो चुनौती यही हो ।

मेरो अनुभवमा मानिसलाई मानसिक विक्षिप्तताको स्थितिमा पुर्‍याउने प्रमुख तत्त्व समाजमा स्थापित हानिकारक परम्परागत व्यवहार हुन् । जस्तो– महिलाको शरीर पुरुषको नियन्त्रणमा हुनुपर्छ भन्ने मान्यताका आधारमा गरिने व्यवहार, महिलाको इज्जत कुमारी हुँदासम्म मात्रै हुन्छ भन्ने बुझाइ, उसलाई दु:ख दिनुपर्‍यो वा उसको परिवारसग बदला लिनुपर्‍यो भने बलात्कार गरे हुन्छ भन्ने अघोषित मान्यता । यस्ता हानिकारक सोचाइ परिवर्तन हुनुपर्छ । छोरा र छोरीलाई विभेदपूर्ण तरिकाले हुर्काउने, बिहे गर्दा होस् वा अन्य कार्यमा पुरुष ठूलो हुनुपर्छ भन्ने मान्यता बदल्न जरुरी छ ।

सार्वजनिक भएका बलात्कारका घटनामा पीडक प्राय: गरिब, समाजले विभेदमा पारेको समूहका युवा देखिन्छन् । यसमा दुई कारण हुन सक्छन्– क) विभेदमा रहेको समूहलाई आरोप लगाउन सहज हुन्छ । समाजमा गलत काम एउटाले गर्ने तर केही पैसा दिएर अलि कमजोर व्यक्तिलाई जिम्मा लगाउने चलन पनि छ । ख) मानिस गरिब भएर जन्मँदैन, विभेदित हुँदैन । उसलाई गरिब, विभेदित बनाउने सामाजिक र राष्ट्रिय संरचना हुन्छन् । परम्परागत मान्यता हुन्छन् । आफ्नो समूहलाई हेर्ने दृष्टिकोणमा परिवर्तन नहुँदा, चाहेजस्तो काम नपाउँदा, सही हुर्काइ नहुँदा व्यक्तिमा गम्भीर मानसिक असर परेको हुन्छ । उनीहरू अनेक कुण्ठा लिएर बाँचिरहेका हुन्छन् । उनीहरू अपराधमा संलग्न हुन पुग्छन् । उनीहरूलाई सामाजिक राजनीतिक संरचनाले नै अपराधी बनाएको हुन्छ । यो स्थिति परिवर्तनको खाँचो छ ।
समाजले दिएको असीमित शक्तिका कारण ‘शक्तिवान्’ भएको समूहले यथार्थ आत्मबोध गर्दै आफू परिवर्तन हुने र अरूमा परिवर्तन ल्याउने अभियान थालनी गर्नुपर्छ । समाजमा पाखा लगाइएका समूहलाई अगाडि बढाउनुपर्छ र सारभूत समानताको सिद्धान्तलाई व्यवहारमै पालना गर्नुपर्छ । बच्चाको हुर्काइकै क्रमदेखि परिवर्तनको अभियान थाल्ने अगुवाइ असीमित शक्ति उपभोग गरिरहेका समूहहरूले गर्नु जरुरी छ । यौन चाहना, यौन दुव्यवहारजस्ता विषयमा समुदाय तहदेखि बहस चलाउने एवं समाजलाई माया र सम्मानका बाटामा डोर्‍याउने अभियान सञ्चालन गर्नसके यो त्रासदीबाट बच्न सकिन्छ कि ?

प्रकाशित : श्रावण २०, २०७५ ०७:५०
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?