कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
२५.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १६०

तातोपानी कुण्डबाट कमाइ

तातोपानी कुण्डलाई चीन र जापानले झैं नेपालले पनि विकास गर्न सक्छ । स्नान पर्यटन मात्र होइन, वैकल्पिक ऊर्जासमेत हासिल हुन्छ ।
नारायण घिमिरे

काठमाडौँ — तीर्थ र आरोग्यका लागि संसारभर तातोपानी कुण्डमा ‘तातोपानी कुण्डयात्री’ धाउने परम्परा छ । तातोपानीको छहरामा नुहाउँदा होस् या कुण्डमा डुबुल्की मार्दा, तातोपना, मिनरल र सूक्ष्म तत्त्वले शरीरलाई दिने थेरापी स्वास्थ्यलाभको वैकल्पिक उपचार हो ।

तातोपानी कुण्डबाट कमाइ

पृथ्वीको धेरै तल पुगेको पानी म्याग्माका कारण बेसरी तातेको पत्थरसँग सम्पर्कमा आउँदा तुरुन्तै तातो वाफ बन्छ । ठूलो दबाबमा पृथ्वीको सतहतिरै धकेलिन्छ । तातोपानीको मूल र कतिपय अवस्थामा फोहोराका रूपमा त्यो सतहमा पुगी तातोपानी कुण्ड बन्छ ।


माथि आउने क्रममा पृथ्वीको भित्री तहका क्याल्सियम, बाइकार्बोनेट, सिलिकेट, आइरन, सोडियम, म्याग्नेसियम, सिलिनियम, आर्सेनिक, आल्मुनियम, कपर, जिंक लिएर आउँछ । यस बाहेक पानीसंँगै कार्बनडाइ अक्साइड, हाइड्रोजन डाइसल्फाइड, नाइट्रोजन, अक्सिजन ग्याससमेत मिसिन्छ । नेपालका तातोपानी कुण्डमा सल्फर, सल्फेट, बाइकार्बोनेट, क्लोराइड, म्याग्नेसियम, पोटासियम, सोडियम, आर्सेनिक र बोरोनसमेत भेटिएको छ । पानीको पीएच ७ देखि ९ सम्म पाइएको अधिकांश तातोपानी कुण्डलाई तातो सल्फर कुण्ड भन्न मिल्छ ।


तातोपानी कुण्डमा हुने सल्फर र सल्फेटले शरीरका धेरै विकृति विरुद्ध उपयोगी देखिए पनि यो छालामा भएको इन्फेक्सन, श्वास–प्रश्वास, छाला पोल्ने र इन्फ्लामेसनको उपचारमा सहयोगी मानिन्छ । पिउने पानीमा सल्फेट धेरै हुँदा पखाला लाग्ने भए पनि छालामा मलमका रूपमा दल्दा यसले मांसपेशीलाई आराम दिन्छ । छालाका घाउखटिरामा भएका किटाणु मारी निको पार्न सहयोग गर्छ । सल्फेट एक महत्त्वपूर्ण केमोथेरापिक एजेन्टमात्र होइन, प्रभावकारी प्राकृतिक एन्टिसेप्टिक ड्रगसमेत भएकाले श्वास–प्रश्वास समस्यामा सुधार गर्नसकेको हो ।


छालालाई सुरक्षा दिने केराटिन प्रोटिन शरीरको इम्युनिटी व्यवस्थापन गडबडीमा अत्यधिक उत्पादन हुने, प्रतिरक्षा कोषिकाले आफ्नै कोषिकालाई वैरी ठानी आक्रमण गर्ने र मृत कोषिका बन्ने गर्दा छालामा रातो धब्बा हुने, पोल्ने, चिरचिराउने र कतिपय फुटेर रगत आउने हुन्छ । तातोपानीले असामान्य र घाउखटिरा भएका छालामा रक्तकोषिकाहरूको घनत्व बढाउँछ र प्रेसरमार्फत रक्तनलीभित्र जमेको फोहोर फाल्न सघाउँछ । बाइकार्बोनेटले जमेको फोहोर घुलाएर छालाको अन्त्यसम्म रक्तसञ्चार गराउँछ । छालाको चरचराहटमा कमी आउने, रक्तचाप घट्ने र घाउखटिरा निको पार्न सहयोगी हुन्छ ।


तातोपानी कुण्डमा डुब्दा पानीको प्रेसरले ग्रेभिटी विरुद्ध काम गरी हड्डीबाट शरीरको भार हटाई जोर्नीलाई ३६० डिग्रीमै सपोर्ट दिएर हल्का र खुकुलो बनाउने हुँदा दुखेको हड्डीले पूर्ण विश्राम पाउँछ । प्रशस्त पानी पिएर लगभग यो अवस्थामा शरीरलाई २० मिनेटभन्दा बढी राख्नसक्दा सुन्निएको कममात्र हुँदैन, भित्री दुखाइ कम हुँदै रक्तसञ्चार बढ्छ । वरपर जमेका फोहोर सफा हुन्छन् । पानीमा हुने क्लोरिनले दिने लामो समयको भौतिक र मनोवैज्ञानिक राहतका कारण मानिसलाई बाथजस्ता रोगबाट छुटकारा मिल्न सक्छ । सुचारु रक्तसञ्चार बाथरोग, जोर्नी सुन्निँदा, यातना र भयका कारण पैदा भएका शारीरिक तथा मानसिक विकृति र हड्डी तथा पाठेघरको रोग सम्बन्धी समस्यामा समेत सहयोगी हुने आममान्यता छ ।


सोडियमले बाथरोगमा हुने पीडा कम गर्न र शरीरको प्रतिरक्षा प्रणालीलाई सक्रिय राख्न उत्तेजित गरिदिने गर्छ । पोटासियमले मुटुको धुकधुकी स्थिर गराउने, उच्च रक्तचाप घटाउने र छालामा रहेको विषादी फाली छालालाई स्वस्थ राख्ने आमविश्वास छ । छालामा प्राप्त हुने म्याग्नेसियमले रगतमा भएको चिनीलाई इनर्जीमा बदल्न र छालालाई दुरुस्त राख्न सहयोग पुर्‍याउँछ । पानीमा आर्सेनिक धेरै हुनु शरीरलाई हानिकारक हुने भए पनि सूक्ष्म मात्रामा यसको उपलब्धताले प्लाज्मा र टिस्युको वृद्धिमा सहयोग गर्छ । सूक्ष्म मात्रामा हुने बोरोनले मांसपेशीको तौल बढाउने, हड्डी बलियो पार्ने र न्युरोनलाई चुस्त राख्न सहयोग पुर्‍याउँछ ।


जापानमा कम्तीमा २५ डिग्री सेल्सियस र जर्मनीमा कम्तीमा २० डिग्री सेल्सियस तापक्रम नभएको कुण्डलाई तातोपानी कुण्ड मानिँदैन । कुण्डले तातोपानी कुण्डको मान्यता पाउन कम्तीमा २५ डिग्री सेल्सियस हुनुपर्ने मापदण्ड तोकिएको छ । नेपालका हालसम्म पहिचान भएका २३ तातोपानी कुण्डमध्ये प्रख्यात १४ वटाको सतहको तापक्रम मापन गर्दा दार्चुलाको श्रीबगर (५७–७३), जुम्लाको लुमा दहचौरी (२४), तिला नदी (३६–४२), जोमसोम (२१), मुस्ताङ तातोपानी (७१), साधु खोला (६९), म्याग्दी (४०), रियोर (३३), सुरई खोला (३७), चिलिमे (५५) र कोदारी (४२) डिग्री सेल्सियस भेटिएको छ । सिना, चमेलिया र बझाङका तातोपानी कुण्ड मनतातोमा (२०–३० डिग्री सेल्सियस) भएको रेकर्ड छ ।


ग्लोबल वेलनेस इन्स्टिच्युटको रिपोर्ट अनुसार सन् २०१७ मा संसारका १ सय २७ देशमा रहेका अनुमानित ३४ हजार ५७ तातोपानी कुण्ड व्यवसायले १.८ मिलियन रोजगार दिँदै तातोपानी कुण्डयात्रीबाट मात्र ५६.२ बिलियन डलर आय गरे । त्यो सम्पूर्ण वेलनेस टुरिजमको आयको ८.८ प्रतिशत हो । वार्षिक वृद्धिदर ६.५ प्रतिशत रहेको तातोपानी कुण्डयात्राले सन् २०२२ मा पुग्दा ५६.२ बिलियन डलरको आय दिने अनुमान छ ।


संसारका तातोपानी कुण्डमध्ये २५ हजार ९ सय १७ (७६.१ प्रतिशत) एसिया प्रशान्त क्षेत्रमै पर्छन् । तातोपानी कुण्डयात्रीबाट सबैभन्दा धेरै आय गर्ने पहिलो र दोस्रो देश चीन र जापान हुन् । तातोपानी कुण्डयात्रीबाट सबैभन्दा धेरै आय गर्ने संसारका २० देशको सूचीभित्र एसियाका फिलिपिन्स, भियतनाम, इन्डोनेसिया र थाइल्यान्ड परे पनि भारत पर्दैन ।


नेपालमा कतिवटा तातोपानी कुण्ड छन् त ? यसबारे लेखाजोखा छैन । यद्यपि नेपाल र तिब्बतको सिमानामा मात्रै कम्तीमा ५० तातोपानी कुण्ड रहेको अनुमान छ । म्याग्दी, मुस्ताङ, सुर्खेत, सिन्धुपाल्चोक, रसुवा, धादिङ, गोरखा आदि ठाउँमा तातोपानीको स्रोत रहेको खबर छ ।


म्याग्दीमा मात्रै १४ वटा (तापक्रम ५०–५८ डिग्री सेल्सियस) कुण्ड बनाउन सकिने तातोपानीका स्रोत छन् । तीमध्ये ५ वटा बेनी नगरपालिका भित्रको म्याग्दी खोला किनारमा छन् । ९ वटा मुडीको बगर, दर्बङको भाले बास्ने पोखरी, भुरुङ तातोपानी, हिस्तान र घासाको कालीगण्डकी खोलाको तीरमा रहेका छन् । म्याग्दीमा वार्षिक २० हजारभन्दा बढी तातोपानी कुण्डयात्री पुग्ने सामान्य आँकडा हेर्दा काठमाडौंलाई मन्दिरै–मन्दिरको सहर भनेजस्तो नेपाललाई तातोपानी कुण्डै–कुण्डको मुलुक भनी संसारभरका तातोपानी कुण्डयात्रीलाई आकर्षण गर्न सकिने ठाउँ छ ।


तातोपानी कुण्डका मुख्य ग्राहक धेरैजसो बेबी बुमर छन् । नेपालका प्रकृति निर्मित लाभा र चिसो पानीसमेत नमिसिएको तातोपानी कुण्ड यातना, मानसिक आघात, युद्धका कारण तनावपूर्ण जीवन बिताइरहेकाहरूलाई आराम दिलाउन अब्बल ठानिन्छ । पृथ्वीको गर्भको लाभाबाट तातेका, पीएच ७ वा सोभन्दा माथिको क्षारीय पानी रहेको नेपालका तातोपानी कुण्ड उत्कृष्ट गन्तव्य हुन् । कुण्डका तमाम मिनरल्स पृथ्वीको भित्री भागबाट प्राकृतिक रूपमै आएकाले प्राकृतिक चर्म चिकित्साका लागि अब्बल गनिएका हुन् ।


संसारका पर्यटन संस्थाहरूले कुनै पनि मुलुकमा दिगो पर्यटनका लागि हुनुपर्ने १० आधारभूत खम्बामा होटल, यातायात, स्मारक, दर्शनीय स्थलकै हाराहारीमा तातोपानी कुण्डलाई समावेश गरेका छन् । पर्यटन नै नेपालको दिगो विकासको आधार भनी सुगारटान भइरहे पनि दोस्रो नेपाल भ्रमण वर्ष मनाइरहँदासमेत आफ्नो नाभीको कस्तुरीको पहिचान र सदुपयोग गर्न नसक्ने रोग हामीमा छ । तातोपानी कुण्ड स्नानका लागिमात्र होइन, विश्वले इन्धनका रूपमा प्रयोग गरिरहेका कोइला, पेट्रोलियम, युरेनियम, आणविक ऊर्जा आदि सकिने वा वैकल्पिक ऊर्जाको खोजी हुने अवस्थामा जियोथर्मल इनर्जीको स्रोतसमेत बन्न सक्छ ।


[email protected]

प्रकाशित : माघ ५, २०७५ ०९:४१
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

पूर्वउपराष्ट्रपतिका छोरा तथा अखिल क्रान्तिकारीका महासचिव दिपेश पुनपछि सत्तारूढ माओवादीका उपाध्यक्ष तथा पूर्वसभामुख कृष्णबहादुर महरा सुन तस्करी अनुसन्धानमा पक्राउ परेका छन् । के सरकारले भ्रष्टाचारविरुद्ध शून्य सहनशीलता अपनाएकै हो त ?