कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
२१.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १५३

नवजात शिशुलाई बुझौं

डा. दिनेश धरेल

काठमाडौँ — घरमा नवजात शिशुको आगमन हुँदा खुसी र उत्साहसँंगै परिवारमा एक प्रकारको बेचैनी पनि सुरु हुन्छ । जन्मेको पहिलो केही हप्तामा बच्चामा देखिने शारीरिक परिवर्तन, रुवाइ, सुताइ, खानपान, प्रतिक्रियासंँगै तपाईको अनुभूति तीव्र गतिमा फेरिँदै जान्छ । हरेक दिन कुनै न कुनै आश्चर्य पाउनुहुन्छ ।

सानो, कोमल र संवेदनशील बच्चामा के कुरा सामान्य हो ? कुन कुरा सम्भावित समस्याको संकेत हो भन्ने छुट्याउन सजिलो छैन ।


छालामा विभिन्न खालको दाग वा डाबर देखिन सक्छ । कुनै जन्मजात हुन्छन् त कुनै केही दिनपछि आउँछन् । यी मध्ये धेरैजसो आफै हराएर जाने र कुनै असर नगर्ने खालका हुन्छन् । कुनै डाबर संक्रमणले गर्दा आएको हुनसक्छ त कुनै ताप वा एलर्जीको दाग हुनसक्छ । दुर्लभ खालका केही दाग जन्मजात गम्भीर समस्याको संकेत पनि हुनसक्छ । यदि नवजात शिशुको मुख वा योनिबाट रगत आएको देख्नुभयो भने तर्सिनु हुन्छ होला । कहिलेकाहीं बच्चाले जन्मिने बेला आमाको रगत निलेको हुन्छ, जुन पछि उल्टी गरेर निकाल्छ । आमाको हर्मोनको प्रतिक्रियाले गर्दा कुनै–कुनै बच्चामा योनिबाट रगत आउँछ ।


भिटामिन केको कमीले गर्दा रक्तस्राव हुने समस्या पनि शिशुहरूमा देखिराखेका हुन्छौं, जुन गम्भीर तर रोकथाम र उपचार गर्न सकिने समस्या हो । त्यस्तै कहिलेकाहीं बच्चाको स्तनबाट दूध आइरहेको हुन्छ, जुन आफै हराएर जान्छ । कसै–कसैले दूध निचोर्दिने गर्छन् । यसले गर्दा संक्रमण भएर पिलो बन्छ र बच्चाको ज्यान जोखिममा पार्न सक्छ ।


मस्तिष्क तीव्र गतिमा बढ्नुपर्ने भएकाले शिशुको तालु पुरिएको हुँदैन । जन्मिने बेला थिचिएको टाउकोको आकार राम्रोसँंग गोलाकार हुन ६ हप्ताजति लाग्न सक्छ । कुनै–कुनै शिशुमा तालुमा नभएर असामान्य ठाउँमा गिलो भेटिन्छ वा टाउकोको आकार फरक बनावटले गर्दा असामान्य देखिन्छ, जुन गम्भीर परिणाम हुने जन्मजात अवस्थाको संकेत हुनसक्छ ।


नवजात शिशुलाई कहिले र कसरी नुहाउने ? सफा र न्यानो कसरी बनाउने ? शिशु गर्भभित्र रहँदा न्यानो गर्भेपानीमा पौडिरहेको हुन्छ । जन्मने बित्तिकै सफा न्यानो कपडाले पुछेर सुख्खा गर्नुपर्छ । मौसम अनुसार न्यानो ठाउँमा एक वा दुईसरो कपडाले टाउकोसहित छोपेर राख्नुपर्छ । जन्मेको २४ घन्टाभित्र नुहाउनु हुँदैन । यो शितांग हुन नदिनका लागि हो ।


अर्को दिनदेखि हरेक दिन अनुहारबाट हात हुँदै तलसम्म नरम साबुन पानीले सफासँंग पुछिदिनुपर्छ । ठूलो बच्चालाई झैं खलखली नुहाउनु पर्दैन । आँखा, कान, नङ तथा दिसापिसाब गर्ने ठाउँ सफा राखिदिनुपर्छ । धेरै गुम्स्याएर राख्नु हुँदैन । दिसा गरेपछि सफा गर्दिहाल्नुपर्छ । डाएपर प्रयोग गर्नुहुन्छ भने बेलाबेला फेरिदिने गर्नुपर्छ । सफा र सुख्खा राख्न सकिएन भने डाबर आउन सक्छ ।


नवजात शिशुको निद्राको विशेष ढाचा हुन्छ, जुन उमेर बढ्दा फेरिँदै जान्छ । निद्रा हल्का, गहिरो र यी दुई बीचको संक्रमणकालीन चरण झन्डै आधा घन्टाको फरकमा फेरिन्छ । त्यसैले हातखुट्टा चलिरहेको वा तपाईको आवाजले आँखा खोलेको बेला पनि शिशु निदाइरहेको हुन सक्छ । उनीहरू झिँजो मानेर, आँखा मिचेर वा हाइ काढेर निद्रा लागेको संकेत गर्छन् ।


पहिलो एक–दुई महिना उनीहरू २ घन्टाभन्दा बढी जागा भएपछि निदाउन खोजिहाल्छन् । २४ घन्टामा १६ देखि १८ घन्टा निदाउँछन् । निद्रा लागेको बेला तुरुन्तै सुताइदिएन भने थप झिँजिन्छन् र निद्रा पुग्दैन । निद्रा बच्चाअनुसार केही फरक पर्ने भएकाले आफ्नो बच्चा कतिखेर र कतिन्जेल निदाउँछ भन्ने दिन बित्दै गएपछि आफैं थाहा पाउनुहुन्छ । शिशुहरू आमा वा बाबुको छातीमा टाँसिएर सुत्न मन पराउँछन् । आमाबाबुको स्पर्श बच्चासँंग भावनात्मक बन्धनका लागि मात्र हैन, उसको मानसिक तथा संवेगात्मक विकासका लागि पनि महत्त्वपूर्ण हुन्छ ।


नवजात शिशुको तौल पहिलो हप्ता घट्दै जान्छ । दोस्रो हप्तामा जन्म तौल बराबर पुग्छन् । यो शरीरमा पानीको मात्रामा आउने स्वाभाविक परिवर्तनले गर्दा भएको हो । त्यसपछि तौल हरेक दिन बढ्दै जान्छ । महिनामा आधा किलोजति बढेर ५ महिनामा दुई गुणा बढ्छ । नवजात शिशुले २४ घन्टामा ६ देखि ८ पटक पिसाब गर्छन् । यो दूध पुगेको सबैभन्दा भरपर्दो प्रमाण हो ।


सुरुका केही दिन आउने बिगौती दूध पोषिलो तर थोरै परिमाणमा हुन्छ, अनि दूध विस्तारै बढ्दै जान्छ । दूधमा धेरैजसो पानी हुने भएकाले छुट्टै पानी वा अरू झोलिलो कुरा खुवाउनु पर्दैन, हुँदैन । बरु एक पटकमा एउटा स्तन पुरै रित्याएर अर्कोपटक अर्को स्तनबाट सुरु गर्दा बच्चा सन्तुष्ट हुन्छ । आमाको दूध बच्चाका लागि सम्पूर्ण आहार हो ।


नवजात शिशुसंँगका सुरुका केही दिन र रात खुवाउने, सुताउने, दिसापिसाब सफा गर्दिने, अंँगालोमा राख्ने र रोएका बेला फकाउने बीचको कहिल्यै नटुंगिने चक्रजस्तै लाग्छन् । जति आफ्नो बच्चालाई चिन्दै गयो र उसले पनि चिन्दै जान्छ, तब तपाईलाई अनिश्चयको भयले सताउन छाड्छ । असामान्य र जोखिमपूर्ण अवस्थाका चिन्ह प्रस्ट हुन थाल्छन् । त्यसैले आफ्नो नवजात शिशुलाई बुझौं ।


[email protected]

प्रकाशित : चैत्र ९, २०७५ ०८:३२
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?