यस कारण भ्याउँदैनन् विद्यार्थी गृहकार्य

विद्यार्थीहरू अल्छी भएर गृहकार्य नगर्ने बहाना बनाएको होला भन्ने लाग्थ्यो । सधैंजसो उही प्रश्न र हरेक दिनको उस्तै जवाफमा मेरा दिनहरू घुमिफिरी बगिरहेका थिए, तालामराङको खोलासरि ।

समय बित्दै जाँदा म मेरा विद्यार्थीहरूको मनमा बस्न सफल भैसकेको थिएँ । पहिलो त्रैमासिक परीक्षा चलिरहेको थियो । शुक्रबारको दिन थियो । केही दिनदेखि नै कक्षा आठमा पढ्ने विनिताले मलाई आफ्नो घरमा बस्नका लागि बोलाइन् । नाइँनास्ती गर्दागर्दै पनि तिनले नमानेपछि सहमति जनाएँ ।

जानुभन्दा अगाडि सोधें— घरमा अभिभावकलाई सोधेकी छौ नि, उहाँहरूले के सोच्नुहोला, के भन्ने होला ? उनले ‘त्यस्तो केही नि भन्नुहुन्न’ भनिन् । मेरो डर स्वाभाविक थियो । एक त पुरुष शिक्षक अनि केटी विद्यार्थीको घरमा एक दिन बस्न जाँदा । समाजको डर थियो । झन् म त नौलो मान्छे । मेरा लागि परिवेश नै नवीन थियो ।

झोला बोकें, कोठाको ढोकामा ताला लगाएँ । म विद्यालयमै बस्ने गर्छु । अनि विनितासहित अरू विद्यार्थीसँग पञ्चकन्यातिरको यात्रामा हानिएँ । गफ गर्दै अगाडि बढ्दै थियौं । साना भाइबहिनीका एकर्का सँगको ठट्टा र हँसाइ । सँगसँगै मीठो हावाको स्पर्श । मनोरम दृश्य र अनगिन्ती गफमा हामी पहाड उक्लिँदै गयौं ।

यात्राको क्रमसँगैका विद्यार्थीहरू पातलिँदै थिए कारण उनीहरूको घर आइसकेको थियो । बाटो साँघुरो थियो र सुनसान । भर्खर भर्खैर पहाड चढ्न सिक्दै थिएँ । विनिता अलि उक्कालो चढेपछि बेलामौका पछाडि मलाई हेर्दै उक्लिरहेकी थिइन् । लगभग एक घण्टाको हिडाँइपछि हामी विनिताको घर पुग्यौं । घरमा पहिलेदेखि नै विनिताको भाइबहिनी विद्यालयबाट आइवरि लुगा फेरेर खाजाका लागि विनितालाई पर्खिराखेका रहेछन् ।

घर सानो थियो, लाम्चो खालको, काठले बनेको । अगाडि भान्सा र त्यही पछाडि बस्ने कोठा । पाँच जना सदस्य त्यहीं बस्ने–सुत्ने रहेछन् । भुइँचालोले उनीहरूको घरलाई पनि नछोडेको रैछ । नजिकै केही दिनअघि घर बनाउन डीपीसी गरिएको रैछ । विनिताले कोठामा गएर पहिरन परिवर्तन गरेर आएसि मलाई भान्सामा बस्न आग्रह गरिन् र खाजा बनाउन लागिन् । मीठो लाग्यो मलाई विनिताले बनाएको चाम्रे । त्यसपछि जुठो भाँडा संकलन गरिन् । त्यही बेला हामी राम–लक्ष्मणको घरतिर गयौं । राम–लक्ष्मण मेरा दस कक्षामा पढ्ने विद्यार्थी थिए । यसपालि उनीहरूले एसईईको परीक्षामा उत्तीर्ण भएर कलेज जान कस्सिँदै छन् ।

उनीहरू बाँस काटेर छाप्रो बनाउन लागेका रहेछन् । पानी पर्ने मौसम भएकाले वस्तुलाई बँचाउन गोठ बनाइरहेका रहेछन् । केही बेरमै विनिताकी आमा आउनुभयो । नजिकै आएपछि चिनापर्ची गर्‍यौं र घरतिरै गयौं । विनिताको आमाले करेसाबाट मुन्टा ल्याइन् र केलाउन थालिन् । विनिता त्यही अघिको जुठो भाँडा लिएर परको धारोमा धुन गइन् । मैले विनिताकी आमालाई मुन्टा केलाउन सघाउन खोजें, उहाँले दिनुभएन ।

साझँ पर्न थालिसकेको थियो । विनिताले भाँडा माझिसकेकी थिइन् । आमाले उनलाई खाना बसाल्न अह्राउनुभयो । विनिता भान्सामै व्यस्त हुन थालिन् । म उनका भाइ र बहिनीसँग गफिन थालें । उनका दुवै भाइ–बहिनी पढाइमा मेधावी रहेछन् । जे प्रश्न सोधे पनि फ्याट्टै उत्तर दिने । मीठो परिकारको बास्ना आइराथ्यो । विनिताले भान्साबाट बोलाइन्— मोइन सर खाना खान आउनुस् । मैले ‘ल ल आएँ हैं’ भनें । भाइबहिनीलाई नि जाम भनें । हुन्छ सर भनेर भने तिनीहरूले । खाना गज्जब बन्या रैछ । सबैलाई खुवाएपछि मात्र विनिताले खाइन् ।

विनिताको बुवा भने नौ बजेपछि मात्र आउनुभयो । अलि परैबाट विनिताको आमाले सर आउनुभाछ भनेको सुनें मैले । मेरो नजिक आएर विनम्रपूर्वक अभिवादन गर्नुभो र मैले पनि गरें । केही बेर हामी गफियौं । रमाइलै भयो । हस् त सर आराम गर्नुस् भनेर उहाँ भान्सामा लाग्नुभयो । विनिताले नै खाना पस्किइन् । त्यसपछि बल्ल गणितको अभ्यास गर्न थालिन्, जतिखेर रातिको दस बज्दै थियो ।

मलाई निद्राले बोलाउँदै थियो । विनिताले चाल पाइन् र मेरा लागि ओछ्यानको व्यवस्था गरिन् । म खाटमा पल्टिँदै थिएँ तर निद्राले पूरै ममाथि विजय प्राप्त गरिसकेको थिएन । विनिता अभ्यास गर्न खोज्दै थिइन् तर आफ्नो थकाइसँग पराजित भइन् अनि अभ्यास कापीलाई त्यत्तिकै थाती राखेर सुत्न गइन् ।

भोलिपल्ट बिहान पाँच बजे मैले लोग्ने मान्छेको स्वर सुनें । त्यो स्वर विनिताको बुवाको रहेछ । विनितालाई उठ्न भनिरहनुभएको थियो । विनिताले एकै छिन त टारिन् तर नउठी धर पाइनन् । उठ्नासाथ, टुथब्रसमा मञ्जन लाएर हिजो रातिको जुठो भाँडा लिएर परको धारातिर लागिन् । हातमुख धुन र भाँडा माझ्न पैंतालीस मिनेट लाग्नै रैछ । आएपछि खाना बनाएर सबलाई खुवाइन् । यत्तिकैमा बिहानको सातदेखि सवा सात बज्यो । अनि आठ बजेको अतिरिक्त कक्षाका लागि विद्यालय जान हतार–हतार पोसाक लगाएर दौडिइन् । उनको सधैंको दैनिकी यस्तै हो ।

त्यसपछि मैले बल्ल चाल पाएँ किन मेरा विद्यार्थी गृहकार्य गर्न भ्याउँदैनन् भनेर । त्यो उनीहरूको बहाना नभएर बाध्यता रहेछ । बुझ्दै आएँ कि पढ्न रहर भएर पनि अवस्थाले पेल्दोरहेछ उनीहरूलाई ।

यसो सोच्छु— उनीहरूले राम्ररी पढ्न नपाउनु कसको दोष र यसको जिम्मेवारी कसले लिने ? सधैं अवस्थालाई दोषी ठहर्‍याइराख्ने कि परिवार, समाज, विद्यालय, शिक्षक र राज्य आफैंले पनि अलि अलि भए पनि जिम्मेवारी लिने ? यसको समाधान खोजी गर्दै विनिताजस्तै लाखौंको भविष्यलाई सुनिश्चित र सहज पार्न कदम चाल्न अग्रसर हुने कसरी होला ?

लेखक ‘टिच फर नेपाल’ मार्फत श्री तेर्से माध्यमिक विद्यालय, तालामराङ, सिन्धुपालचोकमा अध्यापन गर्छन् ।