कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
१९.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: २५४

वृद्धावस्थाको खानपान

डा. प्रकाश बुढाथोकी

हाम्रो ६२.६८ प्रतिशत जनसंख्या १५–६४ वर्ष अर्थात उत्पादनशील उमेरका भएकाले यो युग युवाहरूको भन्न सकिन्छ । २०८४ मा नेपाल प्रौढ र ३५ वर्षपछि वृद्धहरूको देशमा प्रवेश गर्दैछ । आश्रितभन्दा उत्पादनशील जनसंख्या धेरै भएको अहिलेको अवस्था न इतिहासमा थियो नत भविष्यमा हुनेछ ।

वृद्धावस्थाको खानपान

विश्वमा हाल प्रत्येक १० व्यक्तिमा एकजना ६० वर्ष र सोभन्दा माथिको उमेरका छन् भने सन् २०५० मा २ अर्ब वा प्रत्येक ५ व्यक्तिमा एकजना वृद्ध हुनेछन् । त्यसबेला वृद्धहरूको जनसंख्याले १४ वर्षसम्मका बालबालिकाहरूको संख्यालाई पनि उछिन्नेछ । र १५–५९ वर्षका समूह बराबर हुनेछ ।


परिवार गाउँको होस् वा सहरको, विकसित होस् वा अविकसित, आर्थिक रूपले सम्पन्न होस् वा विपन्न सबैमा पुस्तान्तर छ । त्यो अन्तरसँगै परिवर्तन हुने सांस्कृतिक सोचका कारण पारिवारिक जीवनमा अप्ठ्याराहरू पर्छन् । त्यस्ता अप्ठ्यारा परिवारभित्रै व्यवस्थापन नभए बुढाबुढीको जीवन असुरक्षित बन्छ । बुढाबुढीको भावना र चाहनालाई युवा पुस्ताले नबुझ्नु अन्याय र अपमान हो ।


वृद्धावस्थामा शारीरिक, मानसिक र रोगसँग लड्ने क्षमतामा कमि आउँछ । यसले मानिसको पोषण स्तरलाई प्रभाव पार्छ । जति उमेर बढ्दै जान्छ, शरीरको काम गर्ने क्षमतामा कमी आउँछ, पाचन प्रणाली कमजोर हुँदै जान्छ । हड्डी करकर खान्छ । आँखाले धमिलो देख्न थाल्छ । दाँत हल्लिन्छन्, झरेर थोते बन्नुपर्छ । वृद्धावस्थामा मोटोपन धेरै खतरनाक हुने भएकाले मोटो मानिसमा क्यालोरीको मात्रा कम गरेर शारीरिक तौल घटाउनुपर्छ ।


वृद्धावस्थामा खाने रुचि कम हुन्छ । माछामासु छाड्ने, पाचनतन्त्र कमजोर र मिर्गौलाको काम कम हुने भएकाले खाद्य पदार्थ पचाउन हम्मे हुँदै जान्छ । प्रोटिनको कमी हुन्छ । त्यसले गर्दा सुन्निने, रगतको कमी हुने र रोगसँग लड्ने क्षमतामा कमी भई संक्रामक रोगहरू लाग्ने सम्भावना बढी हुन्छ ।


क्यालोरीको कम आवश्यकतासँगै कार्बोहाइड्रेट र चिल्लो पदार्थको आवश्यकता पनि घट्छ । चिल्लो पदार्थको रूपमा तोरी, सूर्यमुखी, भटमासजस्ता वनस्पति तेल राम्रो मानिन्छ । ४०—५० ग्राम चिल्लो पदार्थ दैनिक एउटा वृद्धले खान सक्छन् । धेरै तेलमा तारेको भन्दा थोरै तेलमा भुटेका खाद्य वस्तु नै वृद्धहरूका लागि राम्रो मानिन्छ ।


ज्येष्ठ नागरिकमा हाड कमजोर हुने भएकाले शरीरलाई बढी मात्रामा खनिज पदार्थ विशेषगरी क्याल्सियमको आवश्यकता पर्छ । क्याल्सियमजन्य खाद्य वस्तुहरू मुख्यतः दूध र दूधबाट बनेका खाद्य पदार्थ खानु उपयुक्त हुन्छ । एउटा वृद्धले दैनिक ४ सयदेखि ५ सय मिलिलिटर दूध खाए भने क्याल्सियमको मात्रा पूर्ति हुन्छ ।


रगतको कमी नहोस् भन्नाका लागि आइरन बढी भएको खाद्य पदार्थ खानुपर्छ । आइरन पूर्ति गर्नुका साथै पाचनतन्त्रलाई स्वस्थ राख्न हरियो सागपात, कोसेदाल, क्वाँटी आदि खानु राम्रो हुन्छ । आइरन प्रशस्त पाइने कलेजो, रातो मासु, फूलको पहेंँलो भागमा कोलेस्ट्रोल पनि बढी हुने भएकाले वृद्धहरूले यस्ता खाद्य वस्तुहरूको प्रयोग नगर्नु नै उत्तम हुन्छ । गर्नैपरे पनि थोरै मात्रामा गर्नुपर्छ ।


दाँत कमजोर र केही झर्ने, पाचन प्रणाली कमजोर हुने, खाना चपाउन गाह्रो हुने भएकाले सजिलैसित पचाउन सक्ने खालका नरम, सजिलोसित चपाउन मिल्ने खालको खाना हुनुपर्छ । सुख्खा रोटी, सुख्खा चिउराको सट्टा चामल, दाल मिसाएको जाउलो, खिर, सावुदाना, सेवाइ, दूधमा भिजाएको चिउरा आदि खाने कुरामा सम्मिलित गर्न सकिन्छ । हरियो सागपात, फलफूल, फलफूलको रस, तरकारी वा मासुबाट बनाइएको सुप, प्रशस्त मात्रामा पानी खानाले कब्जियत हुन पाउँदैन र खानामा रुचि बढेर जान्छ ।


वृद्धहरूले एकैचोटी धेरै खानेकुरा खान र पचाउन नसक्ने भएकाले थोरै–थोरै गरेर दिनभरिमा ५–६ पटकसम्म खानुपर्छ । दालको झोल, फलफूलको जुस, पानीजस्ता झोलिलो खाना प्रशस्त खानुपर्छ । थोरै भए पनि खानामा दिनहुँ रायो, तोरी, चम्सुर, पालुङ्गोजस्ता हरिया सागपात समावेश गर्नुपर्छ । यसले कब्जियत हुन पाउँदैन । आइरन, भिटामिन बी कम्प्लेक्स, सी आदिको कमी हुन दिँदैन ।


दिउँसोको खानापछि अलिअलि भए पनि हिँड्ने भएकोले खाना सजिलैसित पच्छ । तर रातिको खानापछि छिट्टै सुत्ने भएकाले अलि उकुस–मुकुस हुन्छ र भारी खानाले निद्रामा कमी ल्याउँछ । त्यसैले वृद्धहरूको रातिको खाना दिउँसोको भन्दा हल्का, किसिमको हुनुपर्छ । राति सुत्ने बेलामा एक गिलास तातो दूध खाँदा राम्रोसँग निद्रा लागि दिनभरि जोश, जाँगर बढे जस्तो अनुभूति दिन्छ । खाना पारिवारिक खानासँग मेल खाने तर नरम, पचाउन सक्ने दिनुपर्छ । सँगै खाना खानाले, बच्चालाई जस्तै माया, प्रेम गर्नाले उनीहरूलाई सुरक्षाको भावना दिन्छ ।


राष्ट्रिय योजना आयोग र युनिसेफको अध्ययनमा नेपालको जनसांख्यिक लाभ सन् १९९२ देखि ५५ वर्षको थियो । ६५ वर्ष वा त्योभन्दा बढी उमेरको जनसंख्या कुल जनसंख्याको ७ प्रतिशत वा बढी भएमा त्यसलाई बुढ्यौलीमा प्रवेश गरेको देश सन् २०२८ मा प्रवेश गर्ने प्रक्षेपण छ । ६५ वर्षभन्दा माथिको जनसंख्या १४ प्रतिशत वा बढी भए समाजलाई वृद्ध समाज भनिन्छ, जुन सन् २०५४ मा हुँदैछ । जापानको ‘एजिङ’ गति द्रुत छ । हाल ११ जना सक्रियमा १ वृद्ध छन् । अबको ५० वर्षमा हरेक ३ जना सक्रियको भागमा १ जना वृद्ध आश्रित हेर्ने दायित्व पर्नेछ ।


शरीरमा बल रहुन्जेल परिवार, समाज र राष्ट्रका लागि पसिना बगाउने र सन्तानप्रति त्याग र संघर्ष गर्ने वृद्ध जीवनको उत्तरार्द्धमा एकधरो कपडा र एकछाक खानका लागि तिनै सन्तानबाट अपहेलित छन् । विपन्नताले ९० प्रतिशत जतिको जीवनयापनको विकल्प रहँदैन, जसले गर्दा वृद्धवृद्धाको जीवन दयनीय, कारुणिक त छँदैछ, त्यसमा पनि परिवार, समाज र राष्ट्रले समेत उचित कदर र सम्मान गर्नसकेको छैन ।


लेखक वीर अस्पतालका चिकित्सक तथा नेपाल चिकित्सक संघका कोषाध्यक्ष हुन् ।

प्रकाशित : श्रावण २५, २०७६ ०८:२६
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

पूर्वउपराष्ट्रपतिका छोरा तथा अखिल क्रान्तिकारीका महासचिव दिपेश पुनपछि सत्तारूढ माओवादीका उपाध्यक्ष तथा पूर्वसभामुख कृष्णबहादुर महरा सुन तस्करी अनुसन्धानमा पक्राउ परेका छन् । के सरकारले भ्रष्टाचारविरुद्ध शून्य सहनशीलता अपनाएकै हो त ?