क्लिंकरमा भारतमाथिको निर्भरता झनै बढ्यो

स्वदेशी सिमेन्ट उद्योगलाई २०७३ सालभित्र आत्मनिर्भर बनाउने सरकारी लक्ष्य थियो तर सिमेन्टको मुख्य कच्चापदार्थ क्लिंकरको भारतबाट हुने आयात घट्नु साटो झनै बढ्नुले यो लक्ष्य पूरा हुन सकेको छैन । पछिल्लो केही वर्षयता मुलुकमै सिमेन्ट क्लिंकर उत्पादन हुन थाले पनि मूल्यको अन्तर तथा मागसमेत अत्यधिक हुँदा स्वदेशी उत्पादनले आन्तरिक माग धान्न सकेको छैन ।

वीरगन्ज भन्सार कार्यालयको तथ्यांकअनुसार चालु आवको पहिलो चौमासिकमा यो नाकाबाट ३ अर्ब १७ करोड रुपैयाँ बराबरको ३४ करोड किलो क्लिंकर आयात भएको छ । रकमका आधारमा यो अघिल्लो वर्षको तुलनामा ३३ प्रतिशत बढी हो । यसको आयातबाट मात्रै १ अर्ब ३३ करोड रुपैयाँ राजस्व संकलन भएको छ । गत आवको यसै अवधिमा २ अर्ब ३९ करोड रुपैयाँ बराबरको ३१ करोड किलो क्लिंकर आयात भएको थियो । जसबाट १ अर्ब १८ करोड रुपैयाँ राजस्व संकलन भएको थियो ।

दुई वर्षअघिको महाभूकम्पपछि सुरु भएको पुनर्निर्माण तथा ठूला जलविद्युत् आयोजनाहरूको निर्माणको कारण सिमेन्टको माग बढ्दा यसको मुख्य कच्चापदार्थ क्लिंकरको आयात पनि हात्तै बढेको हो । क्लिंकर सिमेन्ट उद्योगको मुख्य कच्चापदार्थ हो ।

कार्यालयका सूचना अधिकृत सन्तोष यादवका अनुसार क्लिंकर आयातमा प्रतिमेट्रिक टन २ हजार ४ सय रुपैयाँ भन्सार शुल्क र १३ प्रतिशत मूल्य अभिवृद्धि कर मात्र लाग्छ । भारतको झारखण्ड, उडिसालगायतका राज्यबाट रक्सौल रेल्वे स्टेसनमा रेलबाट आयात हुने क्लिंकर पर्सा–बारा औद्योगिक करिडोरका सिमेन्ट उद्योगहरूले ट्रिपरमा ढुवानी गरी उद्योगसम्म लग्छन् ।

यहाँका अधिकांश सिमेन्ट उद्योग कच्चापदार्थका लागि भारतमै निर्भर छन् । करिडोरका उद्योगले करिब ८०/८५ प्रतिशत कच्चापदार्थ भारतबाटै आयात गर्दै आएका छन् । बाँकी परिमाण मात्र स्वदेशी क्लिंकरको हुने गरेको छ । करिडोरका जगदम्बा, अम्बे, नेपाल सालिमार, स्टार, नारायणी, विश्वकर्मा, श्री, कृष्णा, आरएमसी, इन्टरनेसनल सिमेन्ट तथा मकवानपुरको शिवम सिमेन्ट उद्योगले पनि यसै नाकाबाट क्लिंकर आयात गर्ने गरेको यादव बताउँछन् ।

सिमेन्ट उद्योगको तुलनामा क्लिंकर उत्पादनमा लगानी अत्यन्त बढी हुने भएकाले पनि उद्योग आयातको भरमा चलेको उद्योगीहरू बताउँछन् । पर्सा–बारा औद्योगिक करिडोरका सिमेन्ट उद्योगहरू मध्ये नेपाल सालिमार सिमेन्ट उद्योगले आफंै क्लिंकर उत्पादन पनि गर्छ तर आफ्नै उत्पादनले मात्र धान्न नसक्ने हुँदा उद्योगले भारतबाट क्लिंकर आयात गरिरहेको छ । उद्योगका सञ्चालक अशोक वैद्य आफूले उद्योगलाई आवश्यक क्लिंकरमध्ये १० प्रतिशत मात्र उत्पादन गर्न सकेको बताउँछन् । बाँकी भारतबाट आयात गर्नु परेको उनले बताए । ‘क्ंिलकरको उत्पादनको प्लान्ट जडान गर्नै ठूलो लगानी आवश्यक पर्छ, स्वदेशी उद्योगले यति धेरै लगानी क्लिंकर उत्पादनमै गर्न सम्भव छैन,’ उनी भन्छन्, ‘क्लिंकर उत्पादनमा विदेशी लगानी भित्र्याउन सके बर्सेनि विदेशिइरहेको अर्बौं स्वदेशी रकम जोगिने थियो ।’

पूर्वाधारको अभावमा स्वदेशमै रहेका सिमेन्ट चुनढुंगा खानीहरूको उत्खनन हुन नसक्नु, ऊर्जा, सडक, पानीलगायतका पूर्वाधारको कमी र लगानीको सुरक्षा र आयको ग्यारेन्टीजस्ता कारण पनि स्वदेशमा ठूला क्लिंकर उद्योग स्थापना हुन नसकेको उद्योगीहरूको धारणा छ ।