'मुलुकको आधा अर्थतन्त्र अनौपचारिक’

‘मुलुकको आधा अर्थतन्त्र अनौपचारिक छ । व्यवसायको ठूलो हिस्सा अनौपचारिक क्षेत्रमा हुन्छ । औपचारिक क्षेत्रको व्यवसाय गर्ने र अनौपचारिक क्षेत्रको व्यवसाय गर्ने बीचमा समन्वय कसरी ल्याउने ? आयकर तिर्ने, भन्सार तिर्ने या नतिर्ने बीच अथवा वैध तथा अवैध कारोबार गर्नेलाई एउटै डालोमा राखेर हेर्‍यो भने सुशासनको कुरा नगर्दा पनि हुन्छ,’ उनले भने, ‘अपादर्शी र अनौपचारिकबाट औपचारिक व्यवसायमा रूपान्तरित हुँदै छौं । औपचारिक, वैध र पादर्शी व्यवसाय गर्नेलाई संरक्षण प्रवर्द्धन गर्नुपर्छ, त्यसमा सरकारले सहकार्य गर्नुपर्छ । अनुगमन प्रणाली एउटा कडी हो ।’ कार्यान्वयको क्रममा समान्य कठिनाइ भए पनि त्यसलाई सुधार गर्दै लैजाने उनले बताए ।

‘अनौपचारिक अर्थतन्त्र/व्यवसायलाई पूर्ण औपचारिक बनाउन भन्सार विन्दुबाट सुरु गर्ने, सुशासन, मूल्य अभिवृद्धि करमा समस्या देखेका थियो,’ उनले भने, ‘तर, १० वर्षयता गुनासो कम हुँदै आएको छ ।’ कार्यान्वयनमा देखिएको समस्या बिस्तारै सुधार गर्दै लैजाने उनले बताए । यो व्यवस्थाले अनधिकृत व्यवसायहरू स्वतः बन्द हुने सरकारको दाबी छ । ‘प्रयोग गर्दा सुरुमा कठिनाइ भए पनि प्रविधि सिक्दै जानुपर्छ । प्रविधिबाट भाग्नु हुँदैन,’ अर्थमन्त्री खतिवडाले भने, ‘समावेशिताको कुरा गर्छौं, त्यसका लागि पनि प्रविधिमा सक्षम हुनुपर्छ ।’

राजस्व चुहावट (अनुसन्धान तथा नियन्त्रण) ऐन २०५२ को दफा १३ ‘ग’ मा कानुनबमोजिम एक स्थानबाट अर्को स्थानमा मालसामान ओसारपसार गर्नुपूर्व ढुवानी गरिने मालसामानको विवरण वेबमा आाधारित केन्द्रीय सूचना प्रणालीमा प्रविष्टि गरेर मात्रै ओसारपसार गर्नुपर्ने भन्ने व्यवस्था छ ।

सरकारले आव २०७६/७७ को बजेट वक्तव्यमा पनि चोरी निकासी पैठारी र आन्तरिक उत्पादनको परिवहनमा हुने बिचलनलाई न्यूनीकरण गरी राजस्व चुहावट नियन्त्रण गर्न उत्पादक, परिवहन र बिक्रीसम्मको शृंखलालाई ट्र्याकिङ प्रणालीमा आबद्ध गर्ने जनाइएको थियो । सोहीअनुसार २०७६ असार २३ गते नेपाल राजपत्रमा यो प्रणाली २०७६ साउन १ गतेदेखि लागू हुने सूचना प्रकाशित भएको थियो ।

भीसीटीएस वेबमा आधारित केन्द्रीय सूचना प्रणालीमा व्यावसायिक प्रयोजनका मालवस्तु तथा ढुवानी साधनको संक्षिप्त विवरण प्रविष्टि गरेर मात्र मालसामान ओसारपसार गर्नुपर्ने व्यवस्था हो । जसअनुसार एक स्थानबाट अर्को स्थानमा व्यावसायिक प्रयोजनका मालवस्तु ओसारपसार गर्नुपूर्व ढुवानी गरिने मालवस्तुको विवरण विभागको वेबसाइटमा राखिएको प्रणालीमा प्रविष्टि गरेर मात्रै मालवस्तु ढुवानी गर्नुपर्ने उल्लेख छ ।

विभागका महानिर्देशक दीर्घराज मैनालीका अनुसार यो प्रणाली व्यावसायिक प्रयोजनका मालवस्तु आयात–निर्यात, उद्योग, भन्सार एजेन्ट, ढुवानी कम्पनीमा लागू हुन्छ । वितरक तथा थाोक बिक्रेताले थोकस्तरमा बिक्री गर्दा भीसीटीएसमा इन्ट्री गरेर ढुवानी गर्नुपर्ने जनाइएको छ ।

विभागका अनुसार यसले राजस्व अनुसन्धानको चेकपोस्टहरू नहरने भएकाले बिलबिजकका प्रति बुझाउने झन्झटबाट मुक्ति दिन्छ । आन्तरिक ओसारपसार निर्वाध रूपमा गर्न पाइने, प्रयोगकर्ता आफैंले युजर आईडी र पासवर्ड बनाउन सक्ने भएकाले प्रयोगकर्तामैत्री हुने जनाइएको छ ।

व्यवसायीको समय र लागत बचत भई व्यवसायको व्यापार खर्च घट्ने, तथ्यांक र सूचनामा सबै प्रयोगकर्ताको पहुँच बढ्ने मैनालीले बताए । विभागले पहिलो ३ महिना प्रोत्साहनमा जोड दिएको छ । त्यस अवधिमा प्रयोगमा प्रोत्साहनदेखि विभिन्न परीक्षण गरिनेछ ।

कार्यक्रममा प्रधानमन्त्री तथा मन्त्रिपरिषद् कार्यालयका सचिव विष्णुप्रसाद लम्सालले प्रणालीले राजस्व चुहावट रोकिने बताए । उनले कर प्रणालीमा थप सुधार गर्नुपर्ने भएकाले यो प्रणाली लागू गरिएको बताए । यसबाट चलानबाट मालवस्तु ओसारपसार गर्दा आन्तरिक राजस्व कार्यालयबाट चलाउन बुझाउनु पर्दैन । कार्यालय बिदाको दिन पनि बिनारोकतोक चलानबाट ढुवानी गर्न सकिने, मालसामानबीच बाटोमा थप गर्न तथा झार्न सकिने व्यवस्था रहने जनाएको छ ।

विभागका अनुसार मालधनीले प्रविष्टि गरेर पठाएको आफ्नो मालवस्तुको मात्र जिम्मेवारी वहन गरे पुग्छ । वैध व्यापारमा सहजीकरण भई अवैध व्यापारमा निगरानी बढाउन सहयोग पुग्ने, ढुवानी गरेको सामानको अवस्था (बाटोमा गन्तव्यमा पुगेको आदि) बारेमा जानकारी हुने जनाएको छ ।

के हो भीसीटीएस ?

भीसीटीएस बेभमा आधारित केन्द्रीय सूचना प्रणालीमा व्यावसायिक प्रयोजनका मालवस्तु तथा ढुवानी साधनको संक्षिप्त विवरण प्रविष्टि गरेर मात्र मालसामान ओसारपसार गर्नुपर्ने व्यवस्था हो । व्यावसायिक प्रयोजनका मालवस्तु ओसारपसार गर्नुपूर्व ढुवानी गरिने मालवस्तुको विवरण विभागको वेबसाइटमा राखिएको प्रणालीमा प्रविष्टि गरेर मात्रै मालवस्तु ढुवानी गर्नुपर्ने उल्लेख छ ।