परीक्षण स्याउ खेती सफल

विभिन्न स्थानमा परीक्षणका लागि लगाएका स्याउमा राम्रो फल लागेको छ । बोट हुर्केका छन् । किसानका अनुसार यसलाई सफल परीक्षण मान्न सकिन्छ । रैनादेवी–४ छहराका लक्ष्मण रायमाझीको घरमा लगाएको स्याउका बोटमा तीन सयभन्दा बढी दाना फलेका छन् । ‘गत वर्ष एउटै बोटमा ४ सयभन्दा बढी दाना फल्यो,’ उनले भने, ‘यसरी फल्छ/फल्दैन भन्ने कुरामा दोधारमा भएर बिरुवा लगाइएको हो ।’

उनले घरमै स्याउ फलेर सफलता पाएपछि खुसी लागेको बताए । मुस्ताङ घुम्न जाँदा बोटमै टिपेर स्याउ खाएको अनुभव अहिले घरमै लिन पाएको सुनाए । यहाँ फलेको स्याउको स्वाद पनि मिठो छ । मुस्ताङको मार्फामा र घरमै टिपेर खाएको अनुभव उस्तै लागेको उनको अनुभव छ ।

कृषिविज्ञका अनुसार स्याउ मध्यम चिसो, चिसो र हिमाली भेगमा फल्छ । मध्यम चिसोका लागि आवश्यक पर्ने जात कृस्पिन, रेड जुन, कक्स, अरेन्ज पिपिनलगायत छन् । जुन स्याउ १ हजार ५ सयदेखि २ हजार मिटरसम्को उचाइमा उपयुक्त हुन्छ । कम चिसो आवश्यक पर्ने जातमा अन्ना भोरिड, ट्रपिकल ब्युटीलगायत १ हजार २ सयदेखि १ हजार ५ सयसम्मको उचाइमा फल्छन् ।

ती जातका विषयमा कोही कसैले पनि जानकारी नदिएको किसान मीना रायमाझीले बताइन् । उनको घरमा पनि स्याउका बोट हुर्केका छन् । ‘गत वर्षदेखि फल दिएको छ, हिमालतिर मात्र फल्छ भन्थे,’ उनले भनिन्, ‘अहिले हाम्रै घरमा फलेको छ । घरकै स्याउ टिपेर खान पाउँदा खुसी लागेको छ ।’

स्याउ खेतीका लागि मलिलो, पानीको राम्रो निकास भएको जग्गा आवश्यक पर्छ । माटोमा हावाको सञ्चार राम्रो भएको दोमट वा बलौटे माटोमा स्याउको बिरुवा हुर्कन्छ । स्याउ खेतीका लागि सकेसम्म दक्षिण मोहडा भएको पारिलो जग्गा उपयुक्त हुन्छ । रैनादेवी छहराका विभिन्न स्थानमा हिमाली क्षेत्रबाट ल्याएर झन्डै सयवटा स्याउका बोट लगाइएका छन् ।

आगामी वर्षमा कलमी गरेर बिरुवा पनि उत्पादन गर्ने सोच किसानको छ । किसान आफैंले स्थानीयस्तरमा तयार गरेर पनि बिरुवा लगाएका छन् । कतिपयले डोल्पा, मनाङबाट ल्याएका बिरुवा हुर्किएका छन् । परीक्षणमै लटरम्म फलेपछि अब स्याउको व्यावसायिक खेती गर्न सकिने किसान रायमाझीले बताइन् । परीक्षणका क्रममा किसानले प्राविधिकको सल्लाह भने पाउन सकेका छैनन् ।

दुई वर्षमै बोट अग्लो र त्यसमा लटरम्म फलेपछि किसान पनि उत्साहित छन् । स्थानीय मेहलढाब, छहराको छहरा, दह, काफलबुटालगायत स्थानमा व्यावसायिक खेती गर्न सकिने भएपछि उनीहरू उत्साहित भएका हुन् । यहाँ फलेको स्याउको स्वाद पनि हिमाली भेगको जस्तै भएको रैनादेवी छहरा–४ का वडाध्यक्ष विष्णुप्रसाद पोखरेलले बताए ।

‘स्वादमा फरक नभएपछि र परीक्षण पनि सफल भएपछि किसानले यसलाई व्यावसायिक रूप दिने तयारी गरेका छन्,’ उनले भने । परीक्षणकै लागि लगाइएको बोटमा दुई वर्षमै स्याउ फलेको हो । गाउँका सबैलाई स्याउप्रति उत्साहित बनाएको छ । किसान आफैँले तयार गरेको बिरुवा पनि सहज तरिकाले सरेकाले झन् उत्साही भएका छन् । स्याउ खेती विस्तारमा कृषि ज्ञान केन्द्र र स्थानीय सरकारले भने अहिलेसम्म कुनै योजना बनाएका छैनन् ।

रैनादेवी छहराले कृषिमा बजेट विनियोजन गरे पनि स्याउका विषयमा अहिलेसम्म कुनै सोच नभएको गाउँपालिकाका प्रवक्तासमेत रहेका पोखरेलले बताए । यहाँ उत्पादन भएको स्याउ पाक्दा निकै रसिलो र मिठो भएकाले पनि यसको बजारमा कुनै समस्या नहुने किसानको दाबी छ । बिरुवा उत्पादन, खेती गर्ने तरिका र यस क्षेत्रको भौगोलिक अध्ययनका लागि स्थानीय सरकारले ध्यान दिनुपर्ने किसानको माग छ ।