सम्झना : जमानाका ह्यान्डसम खलनायक
संवत् २०५५ को कुनै अपराह्न । हामी केही साथी भेला भएर, सायद ‘अशोक’ भन्ने हलमा फिल्म हेर्न गयौं । फिल्म त ठीकै खालको थियो । जुन पनि फिल्म हेर्ने हुनाले हेरियो । फिल्ममा ओमप्रकाशको जन्म दिनको पार्टीमा एउटा २२ वर्ष जतिको युवकले नायिकालाई, ‘म्यारिज इटालियन स्टाइल’ हेर्न जाने प्रस्ताव राख्दछ, तर नायिका मान्दिन ।
‘म्यारिज इटालियन स्टाइल’ प्रख्यात अभिनेत्री सोफिया लरेनको सन् १९६४ मा आएको एक चर्चित फिल्म थियो । नवयुवकले उक्त फिल्म हेर्ने प्रस्ताव सन् १९६९ मा बनेको हिन्दी फिल्म, ‘मन का मीत’ मा राखेको थियो । प्रस्ताव राख्ने नवयुवक थिए, विनोद खन्ना र प्रस्ताव राखिएकी नायिका थिइन्— लिना चन्दावरकर । ‘मन का मीत’ दुवैको पहिलो फिल्म थियो र माथि बताइएको दृश्य नै विनोद खन्नाको जीवनको पहिलो फिल्मी दृश्य थियो । विनोद खन्ना र लिना चन्दावरकरको पहिलो फिल्म भएपनि विनोद खन्ना त्यसमा नायक थिएनन्, खलनायक थिए । वास्तवमा सुनील दत्तले त्यो फिल्म आफ्ना भाइ सोम दत्तलाई नायकका रूपमा प्रस्तुत गर्न बनाएका थिए । सोम दत्त, लिना चन्दावरकर र विदोन खन्ना, कोही–कोही अरू पनि ‘मन का मीत’ मा ‘इन्ट्रोड्युसिङ’ अन्तर्गत आएका थिए । तर पछि अन्य कहाँ गए र विनोद कहाँ भए ? लिना चन्दावरकरले सफलता पाएपनि सोमदत्तको त अर्को फिल्म हेरेको मलाई सम्झना छैन । विनोद खन्ना त सुपर स्टारै बने ।
‘मन का मीत’ त्यस्तरी चलेन तर विनोद खन्ना तत्काल चल्न थाले । उनले त्यसै साता पन्ध्रवटा फिल्म साइन गरेका थिए । तर प्राय: खलनायकको रूपमा ।
विनोद खन्नाको उदयका साथै भनियो, एक ‘ह्यान्डसम खलनायक’को जन्म भयो । खलनायकका रूपमा उनी कति चर्चित भए भने, उनी पर्दामा आउँदा दर्शकले ताली पिट्न थाले । डाकुको रोलमा सुनील दत्तपछि विनोद खन्ना नै चर्चित भएका थिए । ‘मेरा गाउँ, मेरा देश’ भन्ने अत्यन्त हिट फिल्ममा दुई कुरा चर्चित भए विशेष रूपमा, एउटा लक्ष्मी छायाको, ‘मार दिया जाए या छोड दिया जाए’ भनेर गरिने नृत्य र अर्को विनोद खन्नाको डाकुको अभिनय ।
पछि शत्रुघ्न सिन्हा पनि खलनायकीमा चर्चित भए तर विनोद खन्ना त्यसअघि नै भइसकेका थिए । जुन समयमा विनोद खन्ना चर्चित भएर नायकत्वतर्फ लम्किँदै थिए, त्यसबखत अमिताभ बच्चन आफ्ना सामान्य फिल्महरूका साथ, फिल्मी दुनियाँमा संघर्षरत थिए ।
सन् १९७१ मा ‘हम तुम और वह’ फिल्मबाट उनी नायक बने, जसमा भारती भन्ने केटी नायिका थिइन् । भारतीले पछि ‘पूरव और पश्चिम’ भन्ने फिल्ममा साइड रोल खेलेकी थिइन् । त्यसै वर्षको ‘मेरे अपने’ भन्ने फिल्ममा उनी लिजेन्ड अभिनेत्री मीनाकुमारीका साथ आए, जसले उनलाई राम्रो लाभ दियो । यसै फिल्ममा उनका शत्रुघ्न सिन्हा पनि थिए । त्यसपछि त विनोद खन्नाको ग्राफ बढ्दै गयो । एक उद्योग वाणिज्य परिवारका मानिस जसले फिल्म खेल्छु भन्दा पिताले गोली हान्ने कुरा गरेका थिए र आमाका कारण दुई वर्षमा सफल नभए व्यापारमै फर्कने सर्तका साथ फिल्ममा आएका थिए, फर्कन परेन, उक्लिँदै गए । खलनायकबाट नायक बन्ने एकदम थोरै कलाकारहरूमा उनी दरिए ।
बम्बईमा नामी कलेजहरू थिए । तिनमा सिडनहम, एलिफिन्स्टन आदि कलेजहरू पर्थे, ती कलेजहरू मैले आफ्नो बम्बई बसाइकालमा घुमेको थिएँ । विनोद खन्ना एलिफिन्स्टन कलेजमा पढेका थिए पछि । वास्तवमा उनी सुरुमा फिल्मा रुचि राख्दैनथे । स्टेजमा अभिनय स्कुलमै गरेका थिए तर लक्ष्य भने उनको इन्जिनियर बन्ने थियो । एक दिन एउटा फिल्म हेर्न गए । किशोरावस्थामा हेरिएको त्यो फिल्मबाट उनी निकै प्रभावित भए । फिल्म त पहिले पनि हेरेका हुन् तर त्यस्तरी प्रभावित भएका थिएनन् । जुनबाट अत्यन्त प्रभावित भएका थिए, त्यो फिल्म थियो— के. आसिफको भव्य फिल्म ‘मुगल–ए–आजम’ । त्यहींदेखि उनले फिल्ममा जम्ने अठोट गरे । आज परिणाम सबैका सामु छ । ‘मुगल–ए–आजम’ मा उनलाई अभिनय, निर्माण, भव्यता सबथोक मन परेको थियो रे ।
विनोद खन्ना अभिनयलाई सहज रूपमा लिन्थे, उनी मेरो मुख्य पात्र भयो कि भएन भनेर हेर्दैनथे । यही कारण हो, उनी खलनायकबाट थालेर नायक बनेपनि उनले सहायक पात्रको भूमिका होस् वा अफ बिट, सबैलाई स्वीकार गरे । साँच्चि भन्ने हो भने, उनका सहायक भूमिकाहरू यस्ता भए जसमा उनी सधैं स्मरणीय रहन्छन् । अभिताभका साथ सहनायकका रूपमा उनका नौ–दस फिल्म छन् । ती एक से एक छन् मात्र होइन, तिनमा तिनले अभिताभलाई बरोबरको टक्कर दिएका छन् ।
सन् १९७३ यिनको जीवनमा सम्झनलायक छ । यही वर्ष रिलिज भएका दुई फिल्ममा, एक अमिताभको थियो भने अर्को विनोद खन्नाको । यी दुवै तिनताक सधैं बिहान–बिहान सुटिङका लागि निस्कन्थे । अमिताभ आफ्ना असफल फिल्मबाट पहिलो उनको महानायकत्वतर्फ कदम चाल्ने फिल्मका लागि र विनोद खन्ना आफ्नो करिअरको अलग्ग र कलात्मक फिल्मका लागि । दुवैले इतिहास बनाए । ती फिल्म थिए, प्रकाश मेहराको ‘जंजिर’ र अर्को गुल्जारको ‘अचानक’ । ‘जंजिर’ बाट अमिताभ ‘एंग्री योङ्ग म्यान’को छविका साथ सफलताको ग्यारेन्टी मानिने नायक भए भने ‘अचानक’ बाट विनोद खन्ना यथार्थवादी र कलात्मक फिल्मसमेत विश्वसनीयतासाथ गर्न सक्ने कलाकार बने । ‘जंजिर’ बढी सफल भए पनि आफ्नो खालले ‘अचानक’ पनि सफल भयो । ‘अचानक’ ले त एउटा ‘ट्रेन सेटर’ फिल्मको दर्जासमेत पाएको थियो । पछि पनि प्रकाश मेहराका प्रिय अभिनेता भए अभिताभ बच्चन, उता विनोद खन्ना गुल्जारका प्रिय अभिनेता बने । गुल्जार र विनोद खन्नाको टिमले पछि पनि राम्रा फिल्महरू दियो भने प्रकाश मेहरा र अमिताभको टिमले पनि कीर्तिमानी सफलता आर्जन गर्ने फिल्महरू दियो । यिनै फिल्महरूको क्रममा अमिताभ र विनोदको जोडी बन्यो । यो जोडीले कीर्तिमानमाथि कीर्तिमान राख्ने सफल फिल्महरू दियो । तिनै समयमा भन्न थालियो, अमिताभलाई टक्कर दिने कुनै अभिनेता छ भने त्यो हो विनोद खन्ना । अझ भनियो, अमिताभको सुपरस्टारडम विनोद खन्नाले खोसिसके । यसमा एउटा कुराचाहिँ सत्य हो । यस क्रममा कुनै समय यस्तो आयो, जब त्यसबखत सुपरस्टारहरू अमिताभ अनि जितेन्द्रभन्दा बढी पारिश्रमिक विनोद खन्ना लिने गर्दथे । विनोद खन्नाको यो उत्कर्ष बेला थियो । फिल्म उनको नाउँले चल्दथ्यो । केही फिल्म फ्लप पनि भए तर विनोद खन्ना चलिरहे ।
तिनैताकको एउटा फिल्मलाई म सम्झन्छु । म बम्बईमा थिएँ । सन् १९७५ । एउटा फिल्म आयो, ‘हाथ की सफाइ’ । फिल्मको नाउँले मलाई त्यति प्रभावित गरेन, त्यसकारण अन्य फिल्म हेर्दै यो फिल्म हेर्न आलटाल गरें । एक दिन गएँ बम्बईको एउटा हल ‘सुपर’ मा । ‘हाथ की सफाइ’ हेरें । त्यो फिल्म मैले पछि कतिपटक हेरें । त्यसमा रणधीर कपुरको हास्य त थियो नै, तर मैले भने धेरैपटक त्यो फिल्म विनोद खन्नाका लागि हेरेको थिएँ । त्यसमा विनोद खन्ना र सिमी गरेवालको असर पार्ने जोडी थियो । त्यहाँ फिल्ममा विनोद खन्नाले नायक रणधीर कपुरलाई बोलेको एउटा डाइलग ‘तुम जिस स्कुल में पढ्ते हो, हम उस के हेडमास्टर रह चुके है’ घुमाईफिराई कति फिल्ममा हालियो पछि । ‘हाथ की सफाइ’ मै उनले प्रथम फिल्म फेयर अवार्ड पाएका थिए ।
तिनताक मेरो परिचय एक नेपाली भाइ, केबी लामिछानेसँग भयो । एक दिनको उनको निम्तोमा उनको फ्ल्याटमा गएँ । थाहा भयो, उनी त्यस बखत विनोद खन्ना नीतू सिंह, दुवेका सेक्रेटरी रहेछन् । उनले मलाई विनोद खन्ना र नीतू सिंह दुवैको ‘ड्रइङ’ मा लगेर तिनका ट्रफीको लामो लहर देखाएका थिए । लामिछानेले पछि विनोद खन्नालाई लिएर ‘राजमहल’ भन्ने एउटा फिल्म बनाएका थिए । मैले त्यो फिल्म हेर्न पाइनँ, अहिले याद छैन, त्यसमा नायिका नीतू सिंह थिइन् कि थिइनन्, सम्बन्धको हिसाबले त हुनुपर्ने । तर ‘राजमहल’ चलेन । विनोदको फ्लप फिल्ममै आउँछ त्यो । विनोद खन्ना नायक हुनाले अहिले पनि मानिस नाउँ त लिन्छन् तर सफल फिल्मका रूपमा । तैपनि कुनै पनि फिल्म, साधारण भए पनि विनोद खन्नाको नाउँ जोडिनासाथ ठूलो मानिन्थ्यो तिनताक ।
विनोद खन्ना कमेडी गर्नमा पनि कुशल थिए । ‘मुकदरका सिकन्दर’ देखि ‘परवरिस’ अघिसम्ममा पनि उनको हास्य–क्षमता अद्भुत देखिन्छ । मृत्युभन्दा एक साताअघि मात्र प्रदर्शित गम्भीर फिल्म ‘एक थी रानी ऐसी भी’ मा उनले कस्तो गरेका छन्, त्यो मैले हेर्न पाएको छैन ।
बीचमा उनी आगम गए (रजनीश), अमेरिका गए, उनको तलाक भयो, अर्को विवाह भयो । दुवै पत्नीबाट दुई–दुई सन्तान भए, सांसद, मन्त्री भए आदि कथा बयान गर्नु लम्ब्याउनु मात्र हुन्छ । पछि खेलेका फिल्महरू ‘सत्यमेव जयते’, ‘इन्साफ’ आदि हिट नै भए । मलाई यी फिल्महरूमा उनको ‘दयावान’ अत्यन्त प्रभावशाली लागेको थियो, उनकै अभिनयको हिसाबले ।
विनोद खन्ना अब यस संसारमा छैनन् । यो कला पनि अब धेरैका लागि पुरानो भइसकेको छ । उनको फिल्मी देन भने सम्झना भइरहन्छ । हाम्रै समयका यी ‘भर्सटाइल’ र समर्थ नायकलाई स्मरण गर्न भनेर मैले २७ अप्रिलकै दिन उनको पहिलो फिल्म ‘मन का मीत’ हेरेको थिएँ । अहिले म यो पनि स्मरण गर्दै छु विनोद खन्नाजस्तै राजकुमार, राजेन्द्र कुमार, अमरीश पुरी, सुनील दत्त, फिरोज खान आदि कतिपय अभिनेताको निधन सत्तरी वर्ष वा हाराहारीमा भएको थियो । सबको आफ्नो विशेषता थियो । विनोद खन्नाको सफर अरूभन्दा विशिष्ट थियो ।
प्रकाशित : वैशाख २३, २०७४ १६:०४