भगवान्‌को हिमालबाट एउटा प्रेमगीत

युटयुबमा ‘म्हेन्दोमाया’ गीतका दर्जनौं म्युजिक भिडियो भेट्टाइन्छन् भने देशविदेशका सांगीतिक स्टेजतिर पनि यो प्रस्तुत हुन थालेको छ ।

गणेश हिमालकै स्थानीय नामबाट ‘ल्हाप्साङ कर्पो’ फिल्म बनाएका रोशन फयुबा तामाङ पछिल्लो समय म्हेन्दोमाया गाउने, संगीत दिने र म्युजिक भिडियो बनाउनेमा सबैभन्दा अगाडि छन् । तामाङ भाषाको फिल्म ‘स्ह्यालगर’ (सगुन), ‘सेम्की ताम’ (मनको कुरा) निर्देशनसमेत गरेका यिनी महिनामा आधा दर्जन म्हेन्दोमाया गीतमा काम गरिरहेका हुन्छन् । 

‘लामो समय म्हेन्दोमाया भाका गुमनाम रह्यो,’ रसुवा, नुवाकोट र धादिङ जिल्लामा प्रचलित लोकभाकाबारे हालैको भेटघाटमा उनले भने, ‘२०५० को दशकपछि मात्रै यो बाहिर आयो । अहिले तीन दर्जन एल्वम निस्किसकेका छन् ।’ उनका अनुसार पहिलोपटक यो गीतलाई रेडियो नेपालमा लेक योञ्जनले गाएका थिए । त्यसपछि हेम वाइबाले पहिलो म्हेन्दोमाया एल्बम ल्याए पचासको मध्य दशकमा । ‘अहिले यो तामाङ समुदायको मेला, पर्व र शोकको बेलामा मात्रै हैन, स्टेजमा उक्लेको छ,’ उनले भने ।

भारत, कतार, मलेसिया, दुबई, कोरियालगायत मुलुकमा हुने सांगीतिक प्रस्तुतितिर ‘म्हेन्दोमाया गायन’ कै लागि भिन्नै निम्तो आउने उनले दाबी गरे । कतार र भारत दिल्लीको रोशनले म्हेन्दोमाया कन्सर्ट गरिसकेका छन् भने गएको ल्होछारमा हेम वाइवा कतार पुगेका थिए । यति बेला रोशनसँगै युबी मोङग्रेसा, रमला पाख्रिन, मीना लामा, सागर एस वाइबा, कृति तामाङ, मनोज लोप्चन, मनमाया वाइबालगायत दर्जन गायक गायिका म्हेन्दोमाया प्रवद्र्धनमा लागेका छन् । 

तामाङ समुदाय भन्नेबित्तिकै डम्फुको तालमा गाइने सेलो गीत मात्रै बुझ्ने गरेकोले पनि म्हेन्दोमाया ओझेलमा परेको रोशनले दाबी गरे । रोशनका अनुसार पश्चिमी तामाङ समुदाय (नुवाकोट, धादिङ, रसुवा) मा मेला, पर्व, उत्सव र शोकको बेलामा म्हेन्दोमाया गाउँछन् । यो सेलोभन्दा पृथक हुन्छ । ‘सेलोमा डम्फु बजाउँदै नाचिन्छ,’ रोशनले भने, ‘हामी डम्फु बजाउँदैनौं । सबैजना उभिएर, काँधमा काँधमा मिलाएर खुट्टाको तालमा नाच्दै म्हेन्दोमाया गाउँछौं । यसको सांस्कृतिक र ऐतिहासिक महत्त्व भिन्न छ ।’ उनका अनुसार गणेश हिमाल आसपासको लोक जीवन र साहित्यको प्रतिनिधित्व गर्ने यो भाका त्यहाँको जीवनशैली, दु:खसुख, रङरमितासँग जोडिन्छ । विशेषत: युवाहरूले प्रेम अभिव्यक्त गर्न म्हेन्दोमाया गाउँछन् भने मृत्यु संस्कारमा गाउने भाका र विषय भने फरक हुन्छ । ‘म्हेन्दोमाया गणेश हिमाल आसपासको भूगोलको पहिचान पनि हो,’ उनले भने, ‘अचेल यो भाका सेलोसरह नै लोकप्रिय हुँदै गएको छ ।’ 

उनको समूहले म्हेन्दोमायालाई यसरी ब्युँताउन भने निकै मिहिनेत गर्नुपरेको थियो । ‘हाम्रै गाउँमा हिन्दी र इंग्लिस गीतमा नाच्न थालिएको थियो,’ उनले भने, ‘यो त राम्रो भएन भनेर हामीले संस्थागत रूपमै म्हेन्दोमायाको चलन फेरि सुरु गर्‍यौं ।’ विसं २०५० को दशकमा धादिङमा खोलिएको ‘रुरल अर्गनाइजेसन फर डिभलप्मेन्ट एक्ट’ (रोडा) को सांस्कृतिक विभाग प्रमुख थिए रोशन । संस्थाले म्हेन्दोमाया दोराबारे अध्ययन–अनुसन्धान गर्नुका साथै विभिन्न कृति र एल्बम निकाल्ने गथ्र्यौ । गाउँगाउँमा पुगेर ‘म्हेन्दोमाया कार्यक्रम’ आयोजना गरिन्थे । ‘म्हेन्दोमायालाई ब्युँताएर बजारसम्म पुर्‍याउने लक्ष्य थियो हाम्रो,’ रोशन सम्झन्छन्, ‘अहिलेसम्म ३८ वटा एल्बम निकालिसकेका छौं ।’

तिनै एल्बम निकाल्ने क्रममा रोशनले आफूलाई पनि परिष्कृत गर्दै लगे । संगीत सिके, शब्द रचनातिर लागे, गीत प्रचारको लागि भिडियो बनाउन थाले । भिडियो निर्देशन र सम्पादनका लागि प्राविधिक ज्ञान लिए । तामाङ संस्कृतिमै आधारित डकुमेन्ट्री र फिल्म पनि बनाए । म्हेन्दोमाया लोकप्रिय हुँदै गर्दा उनको स्थान पनि झाँगिँदै गयो । ‘धेरै कुरा बाध्यताले सिकायो,’ उनी भन्छन्, ‘भिडियो खिच्न माथि लेकमा पुग्नुपथ्र्यो । भाडामा लिएका मान्छे त्यहाँ जाँदा बिरामी भइहाल्थे । अनि, म आफैंले काम सिक्नुपर्ने भयो ।’ तर पहिला हिन्दी गीतमा नाच्ने जमात अहिले म्हेन्दोमायाकै ट्रयाकमा नाचेको देख्दा उनी खुसी छन् । ‘यो त प्रत्यक्ष दोहोरी गीत हो,’ उनले भने, ‘ट्रयाकमा होइन, ठाउँको ठाउँ भाका मिलाएर नाच्दै गाउनुपर्छ ।’ 

रोशनले विसं २०७१ मा बनाएको ‘ल्हाप्साङकार्पो’ आदिवासी फिल्म आरकाइभले गरेको नेपाल इन्टरनेसनल इन्डिजिनियस फिल्म फेस्टिभलमा छानिएको थियो । अहिले उनको चौथो फिल्म ‘हिमालकी रानी’ आउँदै छ ।