‘गुरुबिना संगीत अपूर्ण’

पछिल्लो दुई दशकदेखि पद्मकन्या क्याम्पसमा संगीत पढाउँदै आएकी उनी हरेक गुरुपूर्णिमाका दिन विद्यार्थीलाई आशीर्वाद दिन व्यस्त हुन्छिन् । शुक्रबार पनि दिनभर उनलाई फोन गर्ने र भेट्न आउनेको लर्को थियो । अमेरिकाबाट गायक नरेन्द्र प्यासीले सम्झिए भने अस्ट्रेलियाबाट विमला भुसालले गुरुमालाई ‘विस’ गरिन् । ‘हामीलाई चाहिने भनेकै माया, श्रद्धा र आदर त रहेछ,’ संगीता भन्छिन्, ‘गौरव महसुस हुन्छ ।’ गुरुपूर्णिमाकै दिन पारी उनलाई चेलाचेलीले कुर्ता सुरुवाल, घडी, चप्पल र गितार उपहार दिने गरेका छन् ।

अर्का संगीतगुरु चण्डिप्रसाद काफ्ले भने विद्यार्थीको श्रद्धा ग्रहण गरेर शुक्रबार दिउँसो आफ्नै गुरु चन्दनकुमार श्रेष्ठलाई भेट्ने हतारोमा थिए । अरू बेला टाढा भए पनि गुरुपूर्णिमाका दिन गुरुको आशीर्वाद लिनैपर्छ भनेर उनी फटाफट काम सिध्याइरहेका थिए । ‘संगीतमा गुरुचेलाको सम्बन्ध घनिष्ठ हुन्छ,’ उनले कान्तिपुरसँग भने, ‘यो गुरुमुखी विद्या हो । जतिसुकै किताब पढ्नुस् वा शास्त्र सिक्नुस्, गुरुबिना संगीत सिक्न गाह्रो छ । संगीतकर्मीलाई गुरुको सान्निध्य चाहिन्छ नै । हामीले गुरुको आदर गर्नुपर्छ ।’

काफ्लेका अनुसार, यो क्षेत्रमा उपयुक्त गुरु भेट्न भने मुस्किल छ । आफूले विसं २०४२ देखि २०५२ सम्म गुरु खोज्दै हिँड्नुपरेको बताउने उनी असल गुरुले मात्रै शिष्यलाई पार लगाउन सक्ने ठान्छन् । उनीसँग शिव परियार, राज सिग्देल, जुनु रिजाल, सहिमा श्रेष्ठजस्ता गायकगायिकाले संगीत अध्ययन गरेका छन् । यी विद्यार्थीले आफ्नो नाम लिँदा निकै खुसी लाग्ने काफ्लेको अनुभव छ । ‘हामीले सिकाएको मनन गरेर विद्यार्थीले आफ्नो कला निखार्दै लगेमा हामी खुसी हुन्छौं,’ उनले भने, ‘त्यो हाम्रा लागि वास्तविक उपहार हुन्छ ।’

विसं २०१० मा उस्ताद गणेशलाल श्रेष्ठसँग संगीतको ज्ञान लिएका वरिष्ठ गायक प्रेमध्वज प्रधान गुरु सम्झिन गुरुपूर्णिमा कुर्नु नपर्ने बताउँछन् । उनले हरेक दिन बिहान साधना गर्नुअघि गुरुहरूलाई सम्झिने गरेको बताए । ‘म उठ्नेबित्तिकै आधा घण्टा ध्यान गर्छु,’ उनले भने, ‘त्यही बेला मेरी आमा (प्राणदेवी), गणेश गुरु र जयदेव गुरुको स्मरण गर्छु । उहाँहरूको नाम लिएर मेरो दिन सुरु हुन्छ ।’ आफूले कसैलाई औपचारिक शिक्षा नदिएकाले गुरुपूर्णिमामा खासै कसैको फोन नआउने बताए ।

कुनै पूर्णिमामा गुरुलाई उपहार दिने, भेट्न जाने वा फोन गर्नेजस्ता गतिविधिबाट टाढा रहे पनि गुरुको सल्लाह अनुसरण गर्न आफू सदैव सचेत रहने गरेको गायिका सुनीता दुलाल बताउँछिन् । ‘म आज जुन ठाउँमा छु, यहाँसम्म पुर्‍याउने जस गुरुहरूलाई जान्छ,’ उनले भनिन्, ‘उहाँहरूले बाटो देखाइदिनुभयो । काँडा पन्छाउन सिकाउनुभयो । धेरै जना गुरुसँग संगीत सिकेकाले धेरै खालको अनुभव हासिल गर्न पाएकी छु ।’ उनले दीपक जंगमसँग लोक भाका सिक्नुका साथै धनबहादुर गोपालीसँग शास्त्रीय संगीत र प्रकाश गुरुङ एवं संगीता प्रधानसँग पनि कक्षा लिएको बताइन् ।

सुनीताले गुरुहरूलाई भेटघाट नगरे पनि शुक्रबार बिहानै सामाजिक सञ्जालमा उनीहरूका तस्बिर राखेर ढोग गरेको उल्लेख गरेकी थिइन् । गायक शिव परियारले गुरु चण्डिप्रसादसँग खिचेको आफ्नो तस्बिर र उनले गुरु मानेका अन्य स्रष्टाको तस्बिर एकासाथ पोस्ट गर्दै ‘गुरुज्यूमा नमन’ लेखेका थिए । शिवले चन्दनकुमार श्रेष्ठसँग शास्त्रीय गायन, रविनलाल श्रेष्ठसँग तबला र राजकुमार मालाकारसँग गितार वादन सिकेका रहेछन् ।

सामाजिक सञ्जालमार्फत आफ्ना गुरु सम्झिने क्रममा गायिका आस्था राउतले मातापितालाई पहिलो गुरु मान्दै संगीतकार सुरेश अधिकारी आफ्नो सांगीतिक गुरु भएको लेखेकी थिइन् । आस्थाका बुबा हरिबहादुर पनि गायक हुन् । अभिभावक र संगीत गुरुसँगको तस्बिर अपलोड गरेकी आस्थाले आफू सांगीतिक परिवारमा जन्मनु भाग्यको कुरा भएको उल्लेख गरेकी थिइन् ।

गायक प्रवेशमान शाक्यले दिवंगत पिता पन्नाकाजीको तस्बिर राखेर ‘हयाप्पी गुरुपूर्णिमा’ लेखेका थिए । संगीतज्ञ अम्बर गुरुङलाई ‘बडागुरु’ भन्दै गुरुङका चेला भायोलिनवादक राजकुमार श्रेष्ठसँग संगीत सिकेका दिवाकर वस्तीले दुवैप्रति फेसबुकमार्फत नमन गरे । राजकुमारसँगै भायोलिन सिकेका गायक मदन गोपालले ‘हयाप्पी गुरुपूर्णिमा’ लेख्दै राजकुमार तथा गायनगुरुहरू कुशेश्वर राई र प्रभुराज ढकालसँगका तस्बिर पोस्ट गरेका थिए ।