कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
२३.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १६१

पटकथामा खोइ लगानी ?

पटकथा लेखकलाई फिल्म निर्देशकहरू आफूले भनेअनुसार लेखिदिने टाइपराइटर जस्तो मात्रै ठान्छन् । - नयनराज पाण्डे
फिल्ममेकरहरूमा विषयगत ज्ञान कम छ । नयाँ काम गर्न नयाँ विषयवस्तु लिने जोखिम मोल्ने कोही देख्दिनँ । -उपेन्द्र सुब्बा
२७/२८ लाख रुपैयाँ खर्चेर गीत खिचिएको सुनिन्छ, तर पटकथा लेखकलाई ५ लाख दिन पनि दाँतबाट पसिना छुटाउँछन् । -सुबिन भट्टराई
फिल्म निर्देशकले नै स्क्रिप्टबाहेक अरू फिल्मका प्लटहरू चोरेर हाल्दिने र बदनाम गराउने गरेका छन् । -अविनाश श्रेष्ठ
सुशील पौडेल

काठमाडौँ — म केवल लेखक त सजिलै हुनसक्छु तर म लेखक हैन । म पटकथा लेखक हुँ, जुन आधाआधी फिल्ममेकर पनि हो । तर पटकथा लेखन कला हैन, किनभने यसले कलाको रुपमा काम गर्दैन बरु अरुलाई कला कर्मका लागि आमन्त्रण गर्छ ।’

पटकथामा खोइ लगानी ?

‘ट्याक्सी ड्राइभर’ फिल्मका पटकथा लेखकसमेत रहेका पल स्वेडरको उपर्युक्त भनाइले फिल्मको पटकथा लेखन सामान्य नभई विशिष्ट रहेकोतर्फ संकेत गर्छ । अझ अर्का पटकथा लेखक/निर्देशक रोबर्ट अल्टम्यान त पटकथा लेखनलाई केवल लेखनमा मात्र सीमित नभई ‘ब्लुप्रिन्टिङ’ अर्थात् फिल्मको खाका ठान्छन् । नेपाली फिल्ममेकरमा भने पटकथा लेखनबारे अपेक्षित गम्भीरता देखिँदैन ।

अझै पनि अधिकांश फिल्ममेकर चल्ने खालका तीनचार गीत र बलजफ्ती फाइट सिक्वेन्स जोडजाड पारेर पटकथा लेख्ने र स्टारडम भएको आर्टिस्टलाई खेलाउने हो भने हिट भइन्छ भन्ने कुरालाई गुरुमन्त्र मान्छन् । तिनका लागि कथा/पटकथा बरु अरूकै फिल्मबाट तानतुन पारिएका भए पनि स्वीकार्य हुन्छ । फिल्म केवल व्यावसायिक उत्पादन मात्र नभई सिर्जनात्मक अभिव्यक्ति पनि हो भन्ने कुरा कमैले आत्मसात् मात्र गरेको पाइन्छ । पछिल्लो समय साहित्य लेखनले बजार पिटिरहँदा पटकथा लेखन भने झन्झन् कमजोर बन्दै गइरहेको छ । पलले भनेझैं म लेखक हैन, पटकथा लेखक हुँ भनेर कोही अघि आउने अवस्था बन्न सकेको छैन ।

नयनराज पाण्डे बेस्टसेलर लेखकहरूमा पर्छन् । उनी एक दर्जन फिल्मका पटकथाकार पनि हुन् । पछिल्लो फिल्म ‘मैना’ लेखेपछि उनी साहित्य लेखनमै रमाइरहेका छन्, फिल्ममा फर्केका छैनन् । किन त ? ‘बल्ल अहिले धेरै निर्देशकलाई राम्रो फिल्मको मेरुदण्ड स्क्रिप्ट हो भन्ने सैद्धान्तिक ज्ञान त भएको छ, तर त्यसलाई व्यवहारमा उतार्न सकिरहेका छैनन्,’ उनी भन्छन्, ‘लेखकलाई गराउने मिहिनेत र दिने पारिश्रमिकमा कमी छ । मौलिक पटकथा के हो भन्ने बुझाइमा कमजोरी छ ।’ लेखकलाई समय र पारिश्रमिक दिने मामिलामा निर्माता/निर्देशक हच्किने गरेको तर्क गर्दै उनी थप्छन्, ‘पटकथा लेखकलाई त निर्देशकहरू आफूले भनेअनुसार लेखिदिने टाइपराइटर जस्तो मात्रै ठान्छन् । यो सिर्जनात्मक अभिव्यक्ति हो भन्ने नै छैन । तिनमा फिल्म बनाउने हतारो मात्रै छ ।’

‘समर लभ’ उपन्यासबाट खास गरी युवापुस्तामाझ एकाएक ‘हटकेक’ बनेका सुविन भट्टराई फिल्म खुब हेर्छन् । तर नेपाली फिल्म उनलाई अझै पनि केटाकेटीले भाँडाकुटी खेले जस्तो लाग्छ । ‘हाम्रा मेकरले राम्रा फिल्म पनि हेर्दैनन् कि के हो ?’ भट्टराई उल्टै आश्चर्यमिश्रित प्रश्न गर्छन् । यति बेला ‘समर लभ’ माथि नै फिल्म बन्दै छ । यसको पटकथा पनि सुविनले नै तयार पारे । अहिले फिल्मलेखनले उनलाई छुन थालेको छ ।

‘आफूले धेरै हेर्ने भएकोले पनि फिल्म लेख्नु मेरो प्यासन हो । आफ्ना कथा पोख्न पाए हुन्थ्यो भन्ने लाग्छ,’ अरूसँग चित्तबुझ्दो सहकार्य भएन भने आफैंले भए पनि फिल्म बनाएरै छोड्ने अठोट सुनाउँदै उनी थप्छन्, ‘फिल्म त म बनाउँछु, बनाउँछु । मन छुने राम्रा–राम्रा स्क्रिप्ट मसँग छन् । तर निर्माताहरू अझै पनि भल्गर जोक भएका फर्मुला शैलीकै स्क्रिप्ट खोज्छन् । भिजन नै छैन । हामी सिर्जनशीलतामा भन्दा पनि चोरचार पारेर फिल्म बनाउने प्रक्रियामा चलिरहेका छौं ।’

कवि छविमा रमाइरहेका उपेन्द्र सुब्बा ‘कबड्डी’ बाट एकाएक पटकथा लेखकका रूपमा उदाए । उनले फिल्ममार्फत् आफ्नो उपस्थिति सार्थक पनि बनाए । सिक्वेलसम्म दोहोरिएका उनी त्यसपछि पटकथा लेखनबाट ओझेल परे । ‘फिल्म मेकरहरूमा विषयगत ज्ञान कम छ । नयाँ गर्न नयाँ विषयवस्तु लिने जोखिम मोल्ने कोही देख्दिनँ,’ उनी भन्छन्, ‘हामी कलासंस्कृतिमा आफूलाई धनी त भन्छौं, तर यतातर्फ अध्ययन गर्ने परिपाटी नै छैन ।

सिर्जनशील लेखकहरू नभएका हैनन्, तर एकाध फिल्म लेखेपछि नै अघाइसक्छन् । लेखकले जुन कल्पनाशीलता पस्केको हुन्छ, मेकरले प्राविधिक कठिनाइ देखाई खिच्न झन्झट मान्छन् । यसले गर्दा लेखकमा वितृष्णा उत्पन्न हुन्छ र हराउँछन् ।’ फिल्मकर्मीले लेखकको मर्म नबुझेको गुनासो गर्ने उनी बरु आफ्नै लेखनमा निर्देशनमा उत्रने सोचमा रहेछन् ।

निरन्तर हिट फिल्म दिएकैले ‘बाघ निर्माता’ को उपनाम पाएका छवि ओझालाई पनि थाहा छ, नेपाली फिल्मको मुख्य समस्या कमजोर पटकथामा छ भनेर । ‘लेखक राम्रा छन् । हामीले लेखाउन नसकेको हो,’ उनी भन्छन् ।

राम्रा भनिने लेखकमा आफ्नै राम्रो भन्ने र अरूका कुरा नखाने कमजोरी पनि रहेको आरोप लगाउँदै उनी थप्छन्, ‘कमजोरी दुवै पक्षको छ । एक वर्ष लगाएर लेख्ने गरी हामी पनि पारिश्रमिक दिँदैनौं । एकै महिनामा फिल्म फ्लोरमा गएन भने विदेशबाट आएको मुर्गा निर्माता भाग्छ भनेर हतारो गर्छौं । विदेशमा स्क्रिप्टभन्दा राम्रो फिल्म बन्छ । हामीकहाँ भएकै स्क्रिप्टअनुसार पनि फिल्म बन्दैन । निर्माणमा बजेट थोरै हुनु र घिसिपिटी कथामा फिल्म बन्ने परिपाटी भइरहनुले यस्तो भएको हो ।’

भर्खरभर्खर नेपाल टेलिभिजन प्रसारणमा आएको थियो । टीभीमा सिरियल लेख्ने मान्छेको अभाव थियो । फिल्मको पटकथा बम्बई गएर लेखाउने परिपाटी थियो । यस्तोमा भारतको असमदेखि आएका थिए अविनाश श्रेष्ठ । ‘२०४३ देखि तीन वर्षभित्र मैले ७०/८० टेलिफिल्म लेखेका’ उनलाई फिल्ममा भने प्रदीप रिमालले ताने, ‘माया’ बाट । ‘त्यो बेला प्रदीप रिमालले सहयोगका लागि भनेपछि एक पैसा नलिईकन स्क्रिप्ट लेखिदिएको थिएँ,’ उनी भन्छन् । त्यसपछि अविनाशले ‘भाउजू’, ‘राँको’, ‘पराईघर’, ‘साथी’ गरी २८ फिल्म लेखे । उनी फिल्म लेखेर सन्तुष्ट भने छैनन् । ‘निर्देशकले नै स्क्रिप्टबाहेक अरू फिल्मका प्लटहरू चोरेर हाल्दिने र बदनाम गराउने गरेका छन्,’ उनी यति बेला फिल्मको राम्रो भविष्य देखिरहेको टिप्पणी गर्दै र पटकथा लेखनको ज्ञान पनि पुस्तान्तरण हुनुपर्ने धारणा राख्दै थप्छन्, ‘लेखकलाई प्रोत्साहन गर्नुपर्‍यो । रचनात्मक मान्छे आउनुपर्छ । चोर्ने प्रवृत्ति छोड्नुपर्छ ।’

नेपाली फिल्ममा गतिलो पटकथा नहुनुमा राम्रा लेखकबाट लेखाउने हैसियत राख्न नसक्नु अनि पटकथालाई समय दिन र आर्थिक लगानी गर्न कन्जुस्याइँ गर्नु मुख्य कमजोरी हुन् । ‘फिल्मलाई निर्देशकको माध्यम भनियो तर पटकथा लेखकलाई न पारिश्रमिक न सम्मान गरियो,’ नयनराज भन्छन्, ‘कुनै पनि लेखकले राम्रो विषयवस्तु पायो भने फिल्म लेख्नभन्दा पुस्तक लेख्न थाल्छ । मेरो सिर्जना मेरै पुस्तकमा आओस् भन्ने लेखकको चाहना हुन्छ । पुस्तक उसको सम्पत्ति हुन्छ । तर फिल्ममा अपनत्व मिल्दैन ।’

सुविनलाई पनि धेरै फिल्मकर्मीले पटकथा लेखनको प्रस्ताव लिएर आए । तर उनलाई पनि समय र पैसामा चित्त नबुझेपछि हुन्छ भनिहाल्न सकेका छैनन् । भन्छन्, ‘असोजमा फ्लोरमा जाने फिल्मका लागि असारमा लेखकसँग कुरा गरिन्छ । अर्को कुरा, कम पारिश्रमिक सबैभन्दा ठूलो समस्या हो । अहिले दिइएजति रकममा त हातै चल्दैन । २७/२८ लाख रुपैयाँ खर्चेर गीत खिचिएको सुनिन्छ, तर पटकथा लेखकलाई ५ लाख दिन पनि दाँतबाट पसिना छुटाउँछन् ।’ उनलाई पनि बरु फिल्म लेख्नु भन्दा पुस्तक लेख्नु धेरै ठीक लाग्छ । भन्छन्, ‘आकाशपातालकै फरक जस्तो छ । एउटा पुस्तक लेख्नु १५ फिल्म लेखे बराबर होला, आर्थिक रूपमा पनि ।’

समस्याको पर्दा यति बेला बिस्तारै हट्दै पनि गएको छ । बुद्धिसागर, ब्रजेश वा कुमार नगरकोटी जस्ता अहिलेका व्यस्त लेखक पनि फिल्मको पटकथा लेखिरहेका छन् । अब उनीहरूमा गरिएको मोटो लगानीको समीक्षात्मक वा व्यावसायिक प्रतिफलको आस फिल्म निर्माता/निर्देशकले पालेकै होलान् । पूरा भएमा पटकथा लेखनमा ब्रेक थ्रु हुने पक्का छ ।

प्रकाशित : भाद्र ४, २०७५ ०९:२५
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?