पोखरा पर्तिर

ती घुमन्तेको गन्तव्य आजकल पोखरामात्रै भएको छैन । पोखरादेखि पर्तिर पुग्न शरदमै दसैंतिहार आइपुग्छ ।

व्यस्त दैनिकी । कोलाहलपूर्ण सहर । धूलो धूवाँको राज । यी सबैबाट टाढा हुन चाडपर्व गाउँ फर्कने बहाना मात्रै बनेको छैन, गाउँ छाडेर कतै घुम्ने फुर्सद पनि भएको छ । युवा जमातले यही मेसोमा घुम्ने योजना बनाउन थालेका छन् । सिनेमा हेर्नेजस्तै । किताब पढ्नेजस्तै । फुर्सदिला दिन । फिल्ममा देखिने दृश्य । सामाजिक सञ्जालमा पोस्टिएका तस्बिरले घुम्ने संस्कार बढाएको छ । केही रकम जोगाएरै भए पनि दसैंतिहारमा ‘ब्याक प्याक’ बोकेर घुम्न निस्कनेको लर्को उत्साहपूर्ण छ ।

घुम्नेको रोजाइमा पोखरा सदाबहार पर्छ । अहिले भने पोखरा नजाऊ भने पनि धरै छैन । मुस्ताङ अहिले चल्तीको गन्तव्य भएको छ । यातायात व्यवसायीको सिन्डिकेट हटेपछि मुस्ताङ जाने आन्तरिक पर्यटक बढेका छन् । आफ्नै सवारी लिएर मुस्ताङ पुग्न युवापुस्ता लालायित छन् । मुस्ताङको पहिलो ‘इन्ट्री प्वाइन्ट’ हो पोखरा । मनाङबाट मुस्ताङ निस्कने अन्नपूर्ण फेरो लगाउन पर्यटक पहिले पोखरा आइपुग्छन् ।

कास्कीको पर्यटकीय गाउँ घान्द्रुकको पुरानो बस्ती

अन्नपूर्ण सेरोफेरोमा उपल्लो मुस्ताङ, अन्नपूर्ण सर्किट ट्रेक, अन्नपूर्ण सेक्युरिटी ट्रेक, घान्द्रुक घोरेपानी सर्किट ट्रेक, घलेखर्क सर्किट ट्रेक, राउन्ड मनास्लु, घान्द्रुक, घम्पुस, जोमसोम, नारफूलगायत दर्जनौं उत्कृष्ट पदयात्रा मार्ग छन् । जुन घुमन्तेका लागि अहिलेको दसैं–तिहारमा उपयुक्त विकल्प हुन सक्छन् । अन्नपूर्ण क्षेत्र दृश्यावलोकन, उच्च हिमाली भन्ज्याङ, आरामदायी लज र स्याउका परिकारका लागि नामुद छ । पोखराबाट उत्तरपट्टि रहेको यो क्षेत्रमा ७ हजार मिटरभन्दा अग्ला १४ हिमाल पर्छन् । जसमा संसारकै दसौं अग्लो ८ हजार ९१ मिटरको अन्नपूर्ण प्रथम हिमाल पनि पर्छ ।

कास्कीको अन्नपूर्ण आधार शिविर पदयात्रा होस् वा म्याग्दीको घोरेपानी–पुनहिल । पदयात्राको तयारी पोखराबाट हुन्छ । स्याङ्जा, पर्वत र कास्कीको संगमस्थल पञ्चासे लेक, बागलुङको ढोरपाटन, मनाङको तिलिचो पुग्न आवश्यक ट्रेकिङ सामग्रीको किनमेल लेकसाइडमै हुन्छ ।

देशका सुगम सहरबाट एक दिनमै पोखरा आइपुगिन्छ । भोलिपल्ट बिहानै सराङकोटमा सूर्योदय हेरे भइहाल्यो । दिनभरि फेवा ताल, पातले छाँगो, शान्ति स्तूप, महेन्द्र र चमेरे गुफा, पर्वतीय संग्रहालय घुमे पुग्छ । साँझ लेकसाइडको रात्री जीवन रमाउन चाहनेलाई छुट्टै आनन्द छ । अन्तर्राष्ट्रियस्तरका रेस्टुरेन्ट, पब, डिस्कोमा रमाउन प्रशस्त ठाउँ छन् । पर्यटकीय नगरीको नयाँ परिचय आजकल ‘ट्रान्जिट’ सहर भएको छ ।

पहुँचयुक्त पर्यटनको अवधारणा पनि पोखराबाटै सुरु भएको छ । पर्यटन बोर्डको अगुवाइमा नेपालमै पहिलोपल्ट पहँुचयोग्य पदयात्रा मार्ग खुलेपछि अपांगता भएका पर्यटकले ट्ेरकिङको मज्जा लिन पाएका छन् । कास्कीकोटको थामाको गह्रा र ढिकुरपोखरीको देउराली फल्लापानीसम्म १.३ किमिको पदयात्रा मार्ग खुलेको छ । ६ फिट चौडाइ भएको मार्गमा हरेक प्रकारका अपांगता भएका व्यक्तिले दृश्यावलोकन गर्दै डाँडाकाँडा छिचोल्न सक्छन् ।

मनास्लु पदयात्रा मार्ग
मनास्लु संरक्षण क्षेत्र परियोजना (एमक्याप) भित्र पर्ने मनास्लु पदमार्ग आन्तरिक पर्यटकको कम रोजाइमा परेको गन्तव्य हो । धादिङ र गोरखाको सिमानामा पर्ने सोती बजारबाट मनास्लु पदयात्रा मार्ग सुरु हुन्छ । गोरखाको उत्तरी भेगका बासिन्दाको नजिकको बजार यही हो । यो पदमार्ग जति रोमाञ्चक छ, उति नै जोखिमयुक्त पनि ।
मार्गमा पर्ने चुमभ्याली र नुब्री उपत्यका घुमेर लार्केपास पार गर्न २ सातादेखि २० दिनसम्म लाग्छ । मनास्लु परिक्रमा गरी मनाङको धारापानी हुँदै बेंसीसहर झर्ने पर्यटक पछिल्लो समय बढेका छन् । पास नकाट्नेहरू दुई उपत्यकामा रमाएर सोही मार्ग फर्कन्छन् । ‘किलर माउन्टेन’ का रूपमा चिनिने मनास्लु हिमाललाई नजिकबाट नियाल्न यात्रा गर्नैपर्छ । पदमार्गमा उत्तरी गोरखाको विकटता, त्यहाँको जीवनशैलीको अध्ययन गर्न पाइन्छ ।

अन्नपूर्ण आधार शिविरमा रमाउँदै पर्यटक

अन्नपूर्ण सर्किट
संसारकै सबैभन्दा विश्वासिलो गाइडबुक तथा ट्राभल वेबसाइट कम्पनी अमेरिकाको ‘लोन्ली प्लानेट’ ले सन् २०१७ का लागि नेपालका उत्कृष्ट पदयात्रा मार्गको सूची तयार पार्‍यो । लोन्ली प्लानेटको यो सूची थियो चक्रीय अन्नपूर्ण पदमार्ग ।

पदयात्रीका लागि चक्रीय अन्नपूर्ण निकै रोमाञ्चकारी पदमार्ग हो । २१ दिनको पदयात्रालाई मोटर चलेपछि धेरै पर्यटक एक सातादेखि १० दिनमै यात्रा टुंग्याउँछन् । पोखराबाट लमजुङ हुँदै सुरु हुने यात्रा पोखरा नै आएर टुंगिन्छ । कतिपय बेंसीसहरबाट मनाङसम्म हिँडेर यात्रा गर्न रुचाउँछन् । काठमाडौंबाट सिधै बेंसीसहर पुगे पनि भयो ।

दोस्रो दिन बेंसीसहरदेखि बाहुनडाँडा (१२७० मि.), तेस्रो दिन बाहुनडाँडादेखि च्याम्चे (१४१० मि.), चौथो दिन च्याम्चेदेखि बगरछाप (२१६०), पाँचौं दिन बगरछापदेखि चामे (२७१० मि.), छैटौं दिन चामेदेखि पिसाङ (३२१० मि.), सातौं दिन पिसाङदेखि मनाङ (३५२० मि.) । आठौं दिन हाइअल्टिच्युट भएको क्षेत्र पुगिने भएकाले पदयात्री मनाङमा एकदिन थकाइ मार्ने गर्छन् ।

नाङबाट लेदर (४२५० मि.), नवौं दिन लेदरदेखि थोराङफेदी (४४०० मि.), दसौं दिन थोराङफेदीदेखि मुक्तिनाथ (३८०० मि.), ११ औं दिन मुक्तिनाथदेखि मार्फा (२६६५ मि.), १२औं दिन मार्फादेखि घाँसा (२००० मि.), १३औं दिन घाँसादेखि तातोपानी (११८० मि.) साथै तातोपानीबाट घोरोपानी हुँदै दुई दिन लगाएर पोखरा वा तातोपानीबाट म्याग्दी हुँदै एकैदिनमा पोखरा आउन सकिन्छ । थोराङफेदीबाट मुक्तिनाथको बाटोमा संसारकै अग्लो हिमाली भन्ज्याङ थोराङ्ला (५४१६ मि.) उचाइ पार गरिन्छ ।

अन्नपूर्ण आधार शिविर
कास्कीको वीरेठाँटीबाट सुरु हुने यो पदयात्रा मार्ग एक सातामा पूरा गर्न सकिन्छ । घान्द्रुक, न्युब्रिज, झिनु, छोम्रोङ, भनुवा, सिनुवा, बम्बु, दोभान, हिमालय, देउराली, माछापुच्छ्ेर आधार शिविर (एमबीसी) र अन्नपूर्ण आधार शिविर (एबीसी) पुगिन्छ । एबीसीबाट एकैसाथ ८ हजार ९२ मिटरको अन्नपूर्ण प्रथम, अन्नपूर्ण साउथ, हिउँचुली, गंगापूर्ण, गन्धर्वचुली, माछापुच्छ्रे हिमालको अवलोकन गर्न सकिन्छ । एबीसी पुग्ने मुख्य सिजन भदौदेखि कात्तिक र फागुनदेखि वैशाखसम्म हो । हिउँदमा बढी हिउँ पर्ने र बर्खामा पानी पर्ने भएको उक्त सिजनमा पर्यटक कम जान्छन् ।

दसैं तिहारको बिदामा एबीसीमा पर्यटकको चाप अत्यधिक हुन्छ । छोम्रोङ कटेपछि जम्मा २६ होटल छन् । ती होटलमा ६ वटाका दरले १ सय ५६ कोठा छन् । होटल व्यवसायीले टेन्ट, अस्थायी कटेरो बनाएर पाहुनाको व्यवस्थापन गर्छन् ।

मुस्ताङको जोमसोमनजिकै रहेको ढुम्बा ताल ।

मुस्ताङ
नेपाली फिल्ममा हिमालपारिको जिल्ला मुस्ताङको दृश्य समावेश हुन थालेपछि आन्तरिक पर्यटक अत्यधिक पुगे । यो सातादेखि जोमसोमलगायत मुक्तिनाथ, कागबेनी, मार्फा, कोवाङ, लेते र घाँसाका सानाठूला सबैजसो होटल तथा रेस्टुरेन्ट आन्तरिक पर्यटकले भरिएका छन् । युवाहरू मोटरसाइकलको यात्रा गर्दै उपल्लो मुस्ताङ घुम्न पुग्छन् । वर्षायाम सकिएर हिउँद सुरुआतको समय भएकाले यतिखेर मुस्ताङको मौसम पूर्ण सन्तुलित हुन्छ । खुला मौसम, स्थिर हावाको वेग, गर्मी र जाडोको सम्मिश्रण मिलेकाले सबै तप्काका पर्यटकले मुस्ताङको हावापानी थेग्न सक्छन् ।

दसैं बिदा छल्न मुस्ताङ आएका नेपाली पर्यटकको रोजाइ ढुम्बाताल बनेको छ । घरपझोङ(५ ठिनी सम्लेमाथिको डाँडामा पर्ने प्राकृतिक ढुम्बाताल जोमसोमदेखि ७ किमि दूरीमा छ । ताल हेर्न यतिबेला सयौं आन्तरिक पर्यटक मोटरसाइकल लिएर ढुम्बा पुग्छन् । ठिनीमा सञ्चालित होमस्टेको रौनक पनि त्यस्तै छ । मुस्ताङमा ३९ सय मिटरको उचाइमा अवस्थित यारुझो भ्युटावर, नीलगिरि र धौलागिरिको दृश्यावलोकन, हिउँ चितुवा, घरपझोङ किल्ला, कुछपतेरंगा गुम्बा, ऐतिहासिक संग्रहालय, मेसोकोन्दोपास र तिलिचो पदमार्ग छन् ।
मुस्ताङ पुग्ने पर्यटकको अर्को रोजाइ पर्यटकीय गाउँ मार्फा हो । जुन स्थान स्याउका लागि प्रख्यात छ । मुस्ताङको यात्रा आजकाल जोमसोम, कागबेनी र मुक्तिनाथमा मात्रै टुंगिदैन । उपल्लो मुस्ताङ पुग्ने आन्तरिक पर्यटक पनि उत्तिकै छन् । उपल्लो मुस्ताङमा लोमान्थाङ दरबार, दामोदर कुण्ड, छोसेर गुुफा र कोरलापास घुम्ने मध्येका मुख्य गन्तव्य हुन् । त्यसो त उपल्लो मुस्ताङमा हेर्नलायक दर्जनौं ऐतिहासिक गुम्बासमेत छन् ।

मर्दी हिमाल ट्रेक
सन् २०१० मा मर्दी हिमाल पदमार्ग खुलेपछि यसको चर्चा एकाएक चुलियो । स्थानीय बासिन्दाकै पहलमा चर्चा र चल्तीमा ल्याइएको यो मार्गमा अहिले पर्यटकले रुचाएपछि पूर्वाधार पनि धमाधम निर्माण भइरहेको छ । पर्यटकहरू पोखराबाट लुम्लेकाँडे, धम्पुस, प्रितम देउराली, हाइक्याम्प, बेसक्याम्प मर्दी हिमाल, सिदिङ र घलेल हुँदै यो रुटबाट फर्कन्छन् ।
कास्कीको अन्तिम गाउँका रूपमा समेत चिनिने सिदिङबाट ३ दिनमा यो ट्ेरकबाट आउजाउ गर्न सकिन्छ । यो पदमार्ग ४ देखि ७ दिनमा पूरा गर्न सकिन्छ । ४ हजार ५ सय मिटर उचाइको मर्दी हिमालबाट पुनहिल, पञ्चासे, माछापुच्छ्ेर मोडेल ट्रेक र अन्नपूर्ण बेसक्याम्प पनि सहजै अवलोकन गर्न सकिन्छ । हाइक्याम्प उक्लेपछि माछापुच्छ्ेर हिमाल नजिकैबाट मोहक देखिन्छ ।

एक रात बिताउने हो भने ल्वाङ गाउँको चियाबारी, क्यानोनिङ र यहाँको संस्कृतिले पनि पर्यटकलाई लोभ्याउँछ । लेकका खर्कहरू अनि छहरा हेर्दै पछिल्लो क्रममा मोटरबाटाले नछोएको यो मार्गमा पर्यटक लस्कर लागेर हिँड्न थालेका छन् ।

तिलिचो
टुर अपरेटरले गन्तव्य तिलिचोका लागि विदेशी पर्यटकहरूलाई प्याकेजै बनाएर बिक्री गर्छन् । नेपालीका लागि भने खासै त्यस्तो सुविधा छैन । तर तिलिचो व्यक्तिगत रूपमै पनि जान सकिन्छ । पछिल्लो समय मनाङको तिलिचो पुग्ने युवापुस्ताको कमी छैन ।

पोखरा र काठमाडौं तिलिचो घुमेर फर्कन बढीमा सातादिन र प्रतिव्यक्ति बढीमा १५ हजार रुपैयाँ खर्च लाग्छ । तिलिचो पुग्न लमजुङको बेंसीसहरसम्म बस, पर्यटक बस, माइक्रोबाट जान सकिन्छ । त्यहाँबाट जिपमा माथिल्लो मनाङ पुगिन्छ । माथिल्लो मनाङबाट तिलिचो आधार शिविरसम्म पैदल जानुपर्छ । त्यहीं बस्ने व्यवस्था पनि छ ।

भोलिपल्ट आधार शिविरबाट पदयात्रा गर्दै तिलिचो ताल अवलोकन गरेर बास बस्न फेरि त्यही फर्किन सकिन्छ । अर्को दिन माथिल्लो मनाङ पुगेर पहिले आएकै बाटोबाट फर्किन मिल्छ । पदमार्गमा बास बस्न, खानका लागि प्रशस्त लज तथा रेस्टुरेन्ट छन् ।

घोरेपानी–पुनहिल
घोरेपानी–पुनहिल पदमार्ग प्राकृतिक सौन्दर्यमा रमाउँदै पदयात्रा गर्न चाहनेलाई उत्कृष्ट गन्तव्य हो । पोखरा नजिकै हेमजाबाट धम्पुस, लान्द्रुक, घान्द्रुक, टाडापानी, घोरेपानी हुँदै पुनहिल पुगिन्छ । घना जंगलको बाटो गगनचुम्बी हिमाल नियाल्दै हिँड्नु कम्ता रोमाञ्चक हुँदैन ।

पोखराबाट नयाँपुल, वीरेठाँटी, उल्लेरी, तिखेढुंगा हुँदै पनि घोरेपानी पुग्न सकिन्छ । वीरेठाँटीबाटै घान्द्रुक, टाडापानी हुँदै घोरेपानी पुग्ने अर्को पदमार्ग हो । घोरेपानीबाट डेढ घण्टा हिँडेपछि पुनहिल पुगिन्छ । यहाँका जुनसुकै ठाउँबाट हिमाल हेर्न सकिन्छ । गुरुङ र मगर संस्कृतिलाई नजिकबाट नियाल्न यो पदमार्ग उत्तम हो । ३ देखि ४ दिनमा पदयात्रा सिध्याउन सकिन्छ ।

३ हजार २ सय १० मिटर उचाइमा रहेको पुनहिलबाट मौसम सफा भएको बेलामा अन्नपूर्ण, धौलागिरि हिमाल पूरै देखिन्छ । यसको अलवा बाह्र पिकअन्तर्गत पर्ने नीलगिरि अन्नपूर्ण प्रथम आकर्षक देखिन्छ । सबैभन्दा नजिकै देखिने ठूलो हिमाल अन्नपूर्ण साउथ हो । साथै, हिउँचुली, माछापुच्छ्ेर हिमाल पनि देख्न सकिन्छ ।

ढोरपाटन
अथाह सम्भावना बोके पनि ‘अन्डररेटेड’ पर्यटकीय गन्तव्य हो बागलुङको ढोरपाटन । ढोरपाटन सिकार आरक्षमा विदेशी सिकारी पुग्ने भए पनि आन्तरिक पर्यटकको चाप न्यून छ । अहिले भने सहज आउजाउको व्यवस्था भएपछि ढोरपाटनमा आन्तरिक पर्यटकको घुइँचो लाग्न थालेको छ । मध्यपहाडी लोकमार्गको बुर्तिबाङदेखि ग्रामीण सडकको ३१ किमिले जोडिएपछि ढोरपाटनमा आउजाउमा सहज भएको हो ।

अघिल्लो वर्षदेखि सडकको ट्रयाकले जोडिएपछि बागलुङ बजारदेखि जिप रिजर्भ गरी जानेहरू बढेका छन् । दैनिक २ सयसम्म पुग्ने आन्तरिक पर्यटकमध्ये अधिकांश भने एकैदिनमा घुमेर फर्कन्छन् । फर्कनेहरू बुर्तिबाङ र बोबाङलगायत स्थानमा बस्ने गर्छन् । पर्यटककै लागि लक्षित गरी ढोरपाटनमै सामुदायिक लजसमेत बनाइएको छ । प्याकेज बनाएर पुग्नेले खाने(बस्ने व्यवस्था पाउँछन् । ढोरपाटनको आकर्षण दृश्य र यात्रामा लोभिनेसहित ढोरवराहको पूजाका लागि समेत आन्तरिक पर्यटक तथा भक्तजनहरू पुग्ने गरेका छन् ।

ढोरपाटनमै रहेको प्रसिद्ध छेन्टुङ गुम्बाले बौद्धमार्गीलाई पनि आकर्षण गरेको छ । ढोरपाटनमा घोडा चढेर मनोरञ्जन लिनेहरू पनि पुग्छन् । मैदानी भाग भएकाले घोडा भाडामा लिएर घुम्ने चलन छ । पुथा, चुरेन र गुर्जा हिमालको काखमा रहेको ढोरपाटन समुद्र सतहबाट २ हजार ८ सय ५० मिटर देखि ५ हजार ५ सय मिटरसम्मको उचाइमा फैलिएको छ । वरिपरि हिमाली दृश्य हिमालको काखमा राता डाँडा । त्यसमुनि हरियो जंगल । जंगलमुनि मैदानी भाग र बस्ती । कञ्चन पानी बग्ने नदी । प्रकृतिको उत्तम उपहार हो ढोरपाटन । विश्वकर्मा, मगर, नौथर, छन्त्यालजस्ता पिछडिएका नेपाली समुदाय र तिब्बती शरणार्थीको जीवनशैली मात्रै होइन, अलगअलग र सामूहिक सांस्कृतिक गतिविधि पनि ढोरपाटनमा देख्न सकिन्छ ।
बागलुङ जिल्लाको बुर्तिबाङबाट अधिकारी चोक र वोवाङको बाटो हुँदै एक दिनको पैदल यात्रामा ढोरपाटन पुग्न सकिन्छ ।

पञ्चासे
कास्की, पर्वत र स्याङ्जाको संगमस्थल हो पञ्चासे लेक । पर्यटकीय तथा धार्मिक क्षेत्रबाट हिमालको दृश्यावलोकन गर्न पाउँदा जोकोही खुसी हुन्छन् ।

पोखराबाट पञ्चासेको भन्ज्याङसम्म पुग्न फेवातालको किनारै किनार ३० किमि कच्ची सडकको यात्रा गर्नुपर्छ । पोखरा(बागलुङ राजमार्गको काँडेबाट भदौरेसम्म गाडीमा र त्यहाँबाट पैदल ३ घण्टा हिँडेर जाने अर्को बाटो छ । पोखराकै ड्यामसाइड, शान्ति स्तूप हँुदै ८ घण्टा हिँडेर पनि पञ्चासे पुगिन्छ । पर्वतको आर्थर र चित्रेबाट २/२ घण्टा हिँडेर पनि पुग्न सकिन्छ ।

एकै ठाउँबाट चार जिल्लाका सदरमुकाम (पोखरा, स्याङ्जा, कुश्मा र बागलुङ), आसपासका डाँडाकाँडा, हिमशृंखलाको दृश्यावलोकन र जैविक विविधताको प्रत्यक्ष अवलोकन गर्न यहाँ पाइन्छ । त्यसैले त पछिल्लो समय आन्तरिक र बाहय पर्यटकको गतिलो गन्तव्य बनेको छ । आदिमकालदेखि धार्मिक दृष्टिकोणले पनि यो प्रसिद्ध छ ।

सूर्योदय, सूर्यास्त, आसपासका सुन्दर गाउँबेसी, फाँट खोलानालाको दृश्यले सबैको मन लोभ्याउँछ । साढे ५ हजार हेक्टरमा फैलिएको पाँच टाकुरा मिलेर बनेको छ यो । पञ्चासेमा १२ प्रकारका वनजंगल, ५ सय ८९ जातिका फूल फुल्ने वनस्पति, १ सय ५० थरी औषधिजन्य जडीबुटी, ८ थरीका रेसादार वनस्पति, १ सय १३ थरीका सुनाखरी, १८ थरीका पुष्पजन्य वनस्पति, ५६ थरीका जंगली च्याउ, ९८ थरीका उन्यूजातका वनस्पति पाइन्छन् । भालु, चितुवा, मृग र दर्जनांै चराचुरुंगीको बासस्थान हो पञ्चासे । पञ्चासेको शिखर २ हजार ५ सय १७ मिटर उचाइमा अवस्थित छ ।

टुप्पोमा रहेको तालले पनि झनै लोभ्याउँछ । पोखराको फेवातालको मुख्य स्रोत पनि पञ्चासे हो । महत्त्वपूर्ण पर्यटकीय गन्तव्य भएकाले पर्यटकको आकर्षणसँगै भन्ज्याङमा सुविधासम्पन्न होटल र आसपासका गाउँमा होमस्टेको सुविधा छ ।