७२ कन्याको सामूहिक बेलविवाह

नेवारी समुदायमा बालिकाको रजस्वला हुनुभन्दा अघि बेलसँग विवाह गराइदिने चलन छ । नेवारीमा यसलाई इही भन्ने गरिन्छ । चलन पछ्याउँदै हेटौंडामा यसरी सामूहिक बेल विवाह गरिएको हो । वैवाहिक समारोह शनिबार र आइतबार दुई दिनसम्म चल्नेछ ।

सामुहिक बेल विवाहका लागि जिल्लाका विभिन्न स्थानबाट रजस्वला नभएका बालिकाहरू ल्याइएका थिए । विधिवत् रूपमा बाबु–आमाले छोरीको कन्यादान गरिरहेका थिए । सुवर्णकुमार बेल विवाह गुठी हेटौंडाले भड्किलो खर्च घटाएर नेवारी परम्परालाई जीवित राख्ने उद्देश्यले बसपार्कको टहरारूपी डबलीमा यज्ञ गरी ७२ जना कन्याको सामूहिक बेलविवाह गरेको हो ।

नेवारी संस्कृति बचाउन र सामाजिक व्यवहारमा तडक–भडक घटाई कम खर्चमा सम्पन्न गर्न सामूहिक विवाहको आयोजना गरेको गुठीका प्रमुख हरिश्चन्द्र श्रेष्ठले बताए । सामूहिक बेलविवाहका लागि ७ र ९ वर्षका बालिकाहरू बढी सहभागी छन् । ५ र ११ वर्षका बालिकाहरू पनि बेलविवाहमा सहभागी गराइने गरेको छ । एउटै परिवारमा दिदी, बहिनीको सँगै बेलविवाह गराउनुपर्दा ५ र ११ वर्षको उमेरका बालिकाहरू सहभागी हुने गरेको श्रेष्ठले बताए ।

सामूहिक बेलविवाहका लागि सहभागी हुने बालिकाका अभिभावकबाट १ हजार ६ सय रुपैयाँ गुठीले शुल्क लिने गरेको छ । उक्त रकमबाट पुरोहित र आवश्यक सामग्रीको व्यवस्थापन गर्ने गरिएको गुठी प्रमुख श्रेष्ठले जानकारी गराए ।

‘बेलविवाहमा सम्मिलित प्रत्येक कन्याका अभिभावकसँग न्यूनतम रकम लिएर बेलविवाहलाई चाहिने स:लगन पा: (विभिन्न सगुनका चित्रहरू लेखिएको माटोले बनेको थाल आकारको भाँडो) इही पर्सी (सामूहिक बेलविवाहमा लगाइने एक प्रकारको फरिया) बेल फयं गं उपलब्ध गराउनुको साथै सगुन दिने र भोज खुवाउने व्यवस्था पनि गरेका छौं,’ उनले भने ।

‘सामूहिक बेलविवाहमा रौतहट, चितवन, बारा, पर्सा र मकवानपुरका कन्याहरू छन् । घरमा एक्लै गर्दा २५ हजारदेखि ४० हजार रुपैयाँसम्म खर्च हुने र झन्झट पनि व्यहोर्नुपर्ने कारणले गर्दा कम खर्चमा वीना झन्झट नेवारी परम्परा पनि जोगिने भएकाले सामूहिक बेलविवाह गर्न ल्याएको बारा निजगढका हरिलाल प्रधानले बताए ।

हेटौंडामा उक्त गुठीले विगत ४६ वर्षदेखि श्रीपञ्चमीमा सामूहिक बेलविवाहको आयोजना गर्दै आएको छ । बेलसँग विवाह सम्पन्न भइसकेपछि नेवार चेलीहरू कहिल्यै विधवा हुँदैनन् भन्ने विश्वास रहेको छ । पनौतीका मूलपण्डित रमेश राजोपाध्यायसँगै रजनी राजोपाध्याय, सत्यनारायण कर्माचार्य, श्रीकृष्ण जोशी र रामकाजी सेवाचार्यले बालिकाको सामूहिक बेलविवाह गराइरहेका छन् ।

दुई दिनसम्म आयोजना हुने बेलविवाहमा अघिल्लो दिन शक्तिपीठको रूपमा भुटनदेवीको पूजा, भीमसेन पूजा गर्नुका साथै श्राद्ध कर्म गरिने मूलपण्डित रमेश राजोपाध्यायले बताए । यस्तै दोस्रो दिन बेलसँग कन्याहरूको विवाह गराई कन्यादान गरिने राजोपाध्यायले जानकारी दिए ।

मूल पण्डित राजोपाध्यायका अनुसार बेलविवाह गर्ने भनेको रजस्वला नभएकी कन्यालाई एक हातमा स: लगनपात्र र अर्को हातमा बेल समाउन लगाएर सुवर्णकुमार (सुनको नारायण) लाई दान दिनु हो । ‘सती प्रथा रोक्नलाई पनि बेलविवाहको प्रथा चलाइएको हो,’ उनले भने ।

बेललाई शिवको प्रतिरूप मानिन्छ । यो फल बढी टिकाउ हुने, सुक्दा पनि नबिग्रने र किराले पनि नखाने भएकाले स्थायित्वको प्रतीक बेललाई मानिन्छ । सुन कहिल्यै नष्ट नहुने धातु भएकाले यसलाई पनि स्थायित्वको प्रतीकका रूपमा लिइएको छ । बेलविवाहको प्रथा नेवार समुदायमा मात्र रहेको छ ।

यो प्रथा मल्लकालदेखि चलेको बताइन्छ । हेटौंडामा २०२९ सालदेखि सामूहिक रूपमा बेलविवाह कार्यक्रमको आयोजना हुँदै आएको छ । नेवारी परम्पराअनुसार पण्डितहरू राखेर सामूहिक विवाह गरिने भएकाले हेटौंडाको सर्वसाधारणसँगै छिमेकी जिल्लाबाट पनि कन्यालाई बेलविवाह गराउन यहाँ ल्याउने गरिन्छ ।