कर्मचारी कटौतीले खोप प्रभावित

केन्द्रमा पनि खोप वितरण तथा भण्डारण शाखा खारेज भएपछि कर्मचारी जिम्मेवारीविहीन भए र खोप व्यवस्थापन हुन सकेन । व्यवस्थापनका पुराना कर्मचारी नयाँ संरचानाको दरबन्दीमा नअटेपछि उनीहरू जिम्मेवारीविहीन (फाजिल) छन् ।

योग्यता अनुभव र योगदान हुँदाहुँदै पनि जिम्मेवारीविहीन बस्नुपर्दा नयाँ स्वास्थ्य संरचनाप्रति उनीहरूको गुनासो छ । स्वास्थ्य सेवा विभागको व्यवस्थापन महाशाखा निर्देशक मोहम्मद दाउद भन्छन्, ‘फाजिल भएका कर्मचारीलाई मन्त्रालयले काम सक्छ, नयाँ व्यवस्था नभएसम्म तिनै कर्मचारीको सदुपयोग गर्दा व्यवस्थापन सहज हुन्छ ।’

पुरानो संरचनाअनुसार पाँचै विकास क्षेत्रमा खोप र औषधि व्यवस्थापनका लागि मेडिकल स्टोर थियो । विराटनगर हेटौंडा, बुटवल, नेपालगन्ज र पोखरामा भएका स्टोरबाट नजिकका जिल्लामा खोप वितरण गरिन्थ्यो । त्यहाँ ६० कर्मचारीको दरबन्दी थियो । नयाँ संरचानमा यस्ता स्टोर खारेज भएपछि कर्मचारी दरबन्दी खुम्चिएको छ ।

संरचनाअनुसार अब खोप भण्डारण र वितरण प्रदेश स्वास्थ्य निर्देशनालयको खरिद तथा आपूर्ति शाखाबाट हुने भनिएको छ । कर्मचारी पर्याप्त नहुँदा शाखाले प्रभावकारी रूपमा काम गर्न सकेको छैन । नयाँ संरचनाअनुसार ३७ वटा स्वास्थ्य कार्यालयबाट पनि खोप भण्डारण र वितरण भइरहेको छ ।

तीन जिल्लाका खोप एक ठाउँबाट वितरण हुनेगरी यसको व्यवस्थापन मिलाइए पनि व्यवस्थापन जटिल भएको कार्यरत कर्मचारीको अनुभव छ । प्रस्तावित संरचनामा सातै प्रदेशमा मेडिकल स्टोर हुनुपर्ने भनिएको छ । फेरिएको संरचनाबाट खोप व्यवस्थापनमा कठिनाइ भइरहेको विभागका खोप अधिकृत भरत भण्डारी बताउँछन् ।

उनी भन्छन्, ‘स्थानीय तहका नयाँ कर्मचारीलाई खोप भण्डारण वितरणको ज्ञान हुँदैन, उनीहरूलाई तालिम दिने सिकाउने गर्न लामो समय लाग्छ, खोपका व्यवस्थापनमा नयाँ र पुराना कर्मचारी मिसिने खालको संरचना चाहिन्छ ।’

स्थानीय तहमा जटिल बनिरहेको खोप व्यवस्थापन केन्द्रमा पनि सहज छैन । सीमित जनशक्तिको चलेको स्वास्थ्य सेवा विभागको आपूर्ति शाखाले खोप व्यवस्थापन गर्न सकेको छैन । देशभर खपत हुने खोप सबै विदेशबाट आयात हुन्छन् । आयातित खोप विमानस्थलमा बुझ्न जानुपर्ने, खोप आगमन रिपोर्ट बनाउनुपर्ने कामका लागि विशेष जनशक्ति नहुँदा व्यवस्थापन कठिन भएको कर्मचारी सुनाउँछन् ।

सामान बोक्ने, यताउता सार्ने सहायक कर्मचारी (लोडर)को दरबन्दी छैन । युनिसेफको सहयोगमा खटिएका एक जना लोडर राखिएको छ । उनले महिनौंदेखि सेवासुविधा पाएका छैनन् । युनिसेफसँगको सहकार्य अवधि सकिएपछि ती कर्मचारीलाई तलब र सेवा सुविधा दिन नसकिएको आपूर्ति शाखाकी औषधि व्यवस्थापक सचिता जोशीले बताइन् ।

खोप व्यवस्थापनका लागि भएका १० कर्मचारी खुम्चिएर ४ जनामा सीमित भएको छ । विभागको व्यवस्थापन महाशाखाका एक कर्मचारी भन्छन्, ‘हाम्रो शाखामा खोप ढुवानी गर्न रेफ्रिजेरेटर भ्यान छ, गाडी छैन र ड्राइभरको पनि दरबन्दी छैन ।’ कर्मचारीका अनुसार जिल्लामा बिग्रिएका उपकरण मर्मत गर्नका लागि जनशक्ति र सामानसहित जानका लागि यातायातको सुविधा आवश्यक पर्छ ।

जिल्लामा खोप भण्डारणमा जटिल प्राविधिक समस्या हुँदा मर्मतसम्भारका लागि केन्द्रबाट इन्जिनियर जानुपर्ने हुन्छ । तत्कालै प्राविधक पुग्न नसके खोप बिग्रिन्छ । खोप संवेदनशील औाषधि भएकाले ढुवानी गर्दा आइपर्ने समस्या समाधान गर्न खोपबारे जानेबुझेको, तालिमप्राप्त ड्राइभर हुनुपर्ने कर्मचारी बताउँछन् ।

खोप व्यवस्थापनका लागि सुरक्षित भौतिक संरचना र पर्याप्त जनशक्ति हुनुपर्ने कर्मचारीको माग छ । खोप संवेदनशील भएकाले यसको व्यवस्थापनको जिम्मेवारी केन्द्रबाट नै हुनुपर्ने कर्मचारी बताउँछन् । एक कर्मचारी भन्छन्, ‘एयरपोर्टबाट खोप ढुवानी गर्दा निश्चित तापक्रम मिलाएर ल्याउनुपर्छ, सबै जिल्लामा अन्तर्राष्ट्रिय एयरपोर्ट छैन, स्थानीय तहबाट खोप व्यवस्थापन हुन सक्दैन ।’

खोप अधिकृत ओमप्रसाद उपाध्याय भन्छन्, ‘सुरक्षित भौतिक संरचना नहुँदा खोपको गुणस्तर खस्किन सक्छ, ४० वर्ष अघिको दरबन्दीले अहिलेसम्म खोप व्यवस्थापन धानेको थियो, दरबन्दी खुम्चिएपछि सेवा प्रभावित बनेको छ ।’ उनका अनुसार विमानस्थलमा खोपको आपूर्ति सहज र छिटोछरितो नहुँदा समस्या थपिएको छ । आपूर्ति शाखाका फार्मेसी अधिकृत बडेबाबु थापा भन्छन्, ‘खोप भण्डारण सजिलो हुन सकेको छैन, संरचाना साँघुरो छ ।’

विभाग अन्तर्गतको खोप भण्डारण आधुनिक र मापदण्डअनुसारको बन्न सकेको छैन । विश्व स्वास्थ्य संगठनको मापदण्डअनुरूप भण्डारण हुन सकेको छैन । खोप आगमन प्रक्रिया, भण्डारण र ढुवानी तापक्रम नमिल्दा मापदण्ड पूरा नभएको विभागका कर्मचारी बताउँछन् ।

खोप खरिद सम्झौतामा ढिलाइ हुँदा अहिले जापानिज इन्सेफलाइटिसविरुद्धको खोप अभाव भइरहेको छ । महाशाखा निर्देशक दाउदले भने खोप व्यवस्थापनमा कुनै कठिनाइ नआएको दाबी गरेका छन् ।