बौद्धमार्गी देशहरूमा बुद्धको आगमनबारे आ–आफ्नै कथा प्रचलित छन् । यसलाई लोकोक्ति भने पनि हुन्छ । यी सबै ऐतिहासिक विवरण जत्तिकै व्यापक र लोकप्रिय छन् । खासमा ती देशहरूले आफ्नो मुलुकमा बौद्ध धर्मको प्रवेश सुरुदेखि नै भएको थियो भनेर देखाउन यस्ता कथा र लोकोक्ति प्रस्तुत गर्ने गर्छन् ।
त्यसो त सीताराम कट्टेल (धुर्मुस) र कुञ्जना घिमिरे (सुन्तली) कलावृत्त मात्र होइन, नेपाली समाजकै लागि ‘रोल मोडल’ बनेका छन् । एकीकृत बस्ती निर्माणमा ‘ह्याट्रिक’ जो पूरा गरे । यद्यपि उनीहरूलाई परिचय दिलाएको त हास्यकलाकारिताले नै हो ।
संवत् २०५५ को कुनै अपराह्न । हामी केही साथी भेला भएर, सायद ‘अशोक’ भन्ने हलमा फिल्म हेर्न गयौं । फिल्म त ठीकै खालको थियो । जुन पनि फिल्म हेर्ने हुनाले हेरियो । फिल्ममा ओमप्रकाशको जन्म दिनको पार्टीमा एउटा २२ वर्ष जतिको युवकले नायिकालाई, ‘म्यारिज इटालियन स्टाइल’ हेर्न जाने प्रस्ताव राख्दछ, तर नायिका मान्दिन ।
अर्जेन्टिनी फरवार्ड गोन्जालो हिग्वाइनले स्पेनी महारथी रियल म्याड्रिडबाट सन् २००७ देखि २०१३ सम्म खेलेका थिए । उनले रियलबाट च्याम्पियन्स लिगमा ४८ खेल खेलेर पनि नौ गोल मात्र गरेका थिए । नकआउट चरणमा उनको प्रदर्शन अझ खराब थियो । उनले नकआउटका २० खेलमा २ गोल मात्र गरेका थिए ।
२०७३ चैत ३१ गते जनवादी गणतन्त्र कोरिया (उत्तर कोरिया) पुगियो । चीनको बेइजिङ अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलबाट चाइना एयरको उडानद्वारा स्थानीय समयानुसार साँझ ८ बजेतिर हामी कोरियाको राजधानी प्वाङयाङ उत्रियौं ।
विश्वविद्यालय भनेको विद्या आर्जन गर्ने सर्वाेच्च निकाय हो भन्ने अर्थ, परिभाषा एवं धारणामा परिवर्तन गरेर अहिले हाम्रो सन्दर्भमा चाहिँ अर्थोकै बुझ्ने बेला भएको तथ्य कसैबाट छिपेको छैन । विश्वमै अत्यन्त आदर एवं सम्मानका साथ हेरिने विश्वविद्यालय नेपालका सन्दर्भमा चाहिँ विभिन्न दलको परेड खेल्ने मैदान बनेको कुरामा कसैको विमति नहोला ।
बौद्ध धर्म–दर्शन र विशेषत: मायादेवी –भगवान् बुद्धकी आमा) को त्याग–तपस्यापूर्ण जीवनका बारे झन्डै आधा शताब्दीयता सोधखोजमा लाग्दै आएकी जापानी अन्वेषक हुन्— हारुयो मासुदा । भगवान् बुद्धको जन्मस्थल लुम्बिनी र यो वरपरका बौद्ध सम्पदाहरूका बारेमा सोधीखोजीमा लाग्ने धेरै अध्येता छन् ।
जब मिसनरीहरू आफ्रिका आएका थिए, उनीहरूसँग बाइबल थियो, हामीसँग जमिन । उनीहरूले भने, ल अब प्रार्थना गरौं । हामीले आँखा चिम्लियौं । जब आँखा खोल्यौं, हाम्रो हातमा बाइबल र उनीहरूसँग जमिन थियो ।’
त्रिभुवन विश्वविद्यालयका उप–प्राध्यापक एवं समालोचक ज्ञाननिष्ठ ज्ञवालीले आफूले श्रद्धापूर्वक हस्ताक्षर गरेर त्रिविकै सह–प्राध्यापक एवं साहित्यकार पोषरमण चापागाईंलाई दिएका आफ्ना पछिल्ला दुई कृति– ‘आख्यानकार विश्वेश्वरप्रसाद कोइराला’ (समालोचना) र ‘भूमिका सिद्धान्त र ज्ञवालीका भूमिका’ फुटपाथको पुस्तक पसलमा भेटेर आश्चर्यचकित भए ।
मानव निर्मित सुरुङको इतिहास पुरानो छ । इसापुर्व ३६ मै इटालीको नेपल्स र पोजोली जोड्ने ४ हजार ८ सय फिट चौडाइ र ३० फिट उचाइको सुरुङ बनेको थियो । युरोपमा सुरुङलाई सुरुसुरुमा मूलत: खानी उत्खनन र सामरिक उपयोगमा बढी प्रयोग गरिएको पाइन्छ ।
एउटा निश्चित स्थानमा मिलेर बनेका समान किसिमका घरहरू । एउटा घरको छत माथिल्लो घरको आँगन । छेउबाट पारिका घरहरूमा सहजै पुग्न सकिने । खेतीयोग्य जमिनलाई साँचेर अलग्गै बसाइएका बाक्ला बस्ती । सक्रिय ग्रामीण जीवनशैली । कुनै विदेशी दातृ निकायले परिकल्पना गरेको डिजाइनमा तयार गरिएको एकीकृत बस्तीको ढाँचाजस्तो । तर बिल्कुल ‘अर्गानिक’ ।
पाँचथर रवि क्षेत्रको शिक्षामा झन्डै ५ दशक बिताउनुभएका पण्डित लग्नप्रसाद खनालमाथि ‘ओबिचुअरी’ हो यो । आजीवन ‘लो प्रोफाइल’ मा बसेर अग्लो छाप छाडी जानुभएका उहाँबारे महानताको उत्रो वर्णन छैन, तर नहुँदा पनि भन्नैपर्ने केही खास छ ।
किताबलाई खान दिनु पर्दैन । लाउन दिनु पनि पर्दैन । घरमा एउटा सानो ठाउँमा बस्न दिए पुग्छ । किताब कहिल्यै रिसाउँदा पनि रिसाउँदैन । घुर्की पनि लगाउँदैन । किताबले कहिल्यै झगडा गर्दैन । मुख पनि फर्काउँदैन । किताबलाई चाहेको बेला पल्टाएर पढ्न सकिन्छ र बन्द गरेर राख्न सकिन्छ ।
काठमाडौंको नयाँबानेश्वरमा रहेको मेरो फ्ल्याट र उनी बसेको महिला छात्रावासबीचको दूरी लगभग दुई हात मात्र छ । दोस्रो तलामा रहेको उनको सानो तीनकुने कोठा दक्षिण पूर्व फर्केको छ । कोठाको दक्षिणतर्फ काठको फ्रेम भएका सिसाको झ्याल छ । झ्यालमा तीनवटा खापा अनि त्यसमाथि बुट्टेदार फलामको भेन्टिलेसन छ ।
बुद्धको नाम लिनेबित्तिकै सर्वसाधारणको मनमा शान्ति र सदाचारको सूर्य उदाउँछ । तर, उनी निरपेक्ष शान्तिका पक्षधर थिएनन् । शान्तिको मन्त्र जप्दैमा त्यो त्यसै आउने कुरा होइन । शान्ति ल्याउनु छ भने अन्याय हटाउनुु अनिवार्य छ ।
