जाडोका परिकार

थुप्रै पटक विदेश घुमफिर गर्दा अनेक स्वादका परिकार चाखे पनि उनी नेपाली मौलिक खानाको मिठास कहिल्यै भुल्न सक्दिनन् । त्यसैले उनी जाडोले अलि बढी नै छोप्दा भान्सामा गुन्द्रुक पकाउने निधो गर्छिन् । 

होम साइन्सको विद्यार्थीसमेत रहेकी उनलाई पकाउन अल्छी लाग्ने कुरै भएन । भटमास मिसाएको गुन्द्रुकको झोल खाँदा जाडो त्यसै भाग्ने उनको अनुभव छ । गुन्द्रुक पकाउने सुनीताको आफ्नै रेसिपी छ । भटमासमा थोरै तेल हालेर भुट्ने । अदुवा, प्याज, लसुनजस्ता मसला मिक्स गरेर पिस्ने । भुटेको भटमास र गुन्द्रुक प्याजसँगै एकनासले फ्राई गर्ने । ‘कसैले टमाटर राखेको मन पराउँदैनन्,’ उनी भन्छिन्, ‘म चाहिँ अलि अमिलो, पिरो खाने हुँदा टमाटर र खुर्सानी मज्जाले राख्छु ।’

गुन्द्रुक पकाउँदा सुनीताले एउटा नेपाली उखान चाहिँ जहिले सम्झेकी हुन्छिन् । ‘गुन्द्रुक पकाउन र साली फकाउन गाह्रो हुँदैन भन्छन्,’ उनी हाँस्दै थप्छिन्, ‘भुलुक्क उमालेपछि तातो सुप खान तयार भइहाल्छ ।’ जाडो मौसममा गुन्द्रुकको झोल खाँदा स्वादिलोसँगै चिसो हराएको अनुभव हुने सुनीता दाबी गर्छिन् । यी बाहेक, चाकु, तरुल, सखरखण्ड जस्ता कन्दमूल उसिनेर खाँदा स्वाथ्यमा समेत लाभदायक हुने उनी बताउँछिन् । 

माघीको रौनक जारी छ । सहरमा शनिबार माघी महोत्सव नै भयो । उता लिम्बू समुदायमा ‘कक्फेवा तङनाम’ जारी छ । सुनीताले भनेजस्तै प्राय: यी पर्वका खानामा पनि कन्दमूल छुट्दैन । जाडोको यस्तै परिकारमा रमाउनेमध्ये पर्छिन् अभिनेत्री वर्षा राउत पनि । पकाउने कुरामा उनी बाध्यतामा छैनन् । ‘प्राय: आमाकै हातले पकाएको खान्छु,’ उनी भन्छिन्, ‘रहर लागे कहिलेकाहीँ किचनमा पनि सघाउँछु ।’ जाडोमा उनको मनपर्ने परिकार गहतको दाल हो । यो चाहिँ आफैं पनि पकाउने गर्छिन् । गहतको दाल अदुवामा झानेर खानासँग खानु जाडो लागेपछिको नियमित रुटिन जस्तै रहेको उनी बताउँछिन् । ‘गहतको सुप कहिल्यै छुटदैन जाडोमा,’ थप्छिन्, ‘आफैं बनाएर भए पनि खाने गर्छु ।’

वर्षाको रोजाइ र चित्रकार ज्योतिप्रकाश बीकेको चिसो मौसमको परिकार उस्तै रहेछ । ज्योति गहतको दालमा अदुवासँगै लसुनका सिंगै पोटी राख्छन् । मज्जाले उमालेपछि तातो सुपको स्वाद मिठो हुने उनको अनुभव छ । चिसो मौसममा क्यानभास चलाउनुपर्दा आन्तरिक इनर्जीको खाँचो हुन्छ । उनी बिहानदेखि स्टुडियोमा क्यानभास पोत्न थाल्छन् । त्यसबेला उनकी पत्नीले पकाएको गहतको रस सुरुप्प पिउँदै कुची चलाउनुको आनन्द बेग्लै लाग्छ उनलाई । ‘पत्नीले जाँगर गरिन् भने खान पाइन्छ,’ उनी थप्छन्, ‘नभए, आफैं पकाउने ढंग छैन ।’ तर, अदुवा र लसुन काट्ने काममा चाहिँ उनी आफ्नी पत्नीलाई सघाउने गर्छन् । 

कवि विमला तुम्खेवालाई जाडोको मनपर्ने परिकार के भनेर सोध्यो भने उनी दिल खोलेर हाँस्छिन्, र भन्छिन्, ‘लिम्बूकी छोरी तोङबा नै खाइन्छ ।’ कोदोबाट बनेको हुनाले त्यसको रस खाँदा स्वास्थ्यमा फाइदा हुने उनको विचार छ । तातो पानी मिसाउँदै खाँदा विमला मनैदेखि गर्मीको महसुस गर्छिन् । ‘हाम्रा पुर्खाले त्यसै तोङबा बनाएका रहेनछन्,’ उनी थप्छिन्, ‘तोङबा खाएपछि जाडो कता हराउँछ हराउँछ ।’ विमलाले कहिलेकाहीँ घरमै तोङबा बनाउँछिन् । नहुँदा बजारबाट ल्याएर भए पनि जाडोभरि कहिल्यै छुटाउँदिनन् ।

कलाकार कमलमणि नेपालको जाडोको मिठो परिकार मकै र भटमास हो । आकाश खुलेर घाम लागेको छ भने उनी सुन्तला खाने गर्छन् । अँध्यारो बादलले छोपेको मौसममा चिसो बढ्न थालेपछि भने कमल भान्सामा मकै नै भुट्न जान्छन् । ‘मकै जति चपायो उति मिठो स्वाद आउँछ,’ उनी भन्छन्, ‘सुन्तलाचाहिँ घाम लाग्दा मात्रै खान्छु ।’