खण्डहर आदिकविको जन्मघर

भानुभक्तको जन्मघर खण्डहर बन्दै जाँदा उनका पनाति पुस्ताका परिवार दु:खी छन् । गुरुयोजना बनेपछि भानु जन्मस्थलमा विकास हुने आस अहिले निराशामा बदलिएको भानुभक्तका पाँचौं पुस्ता केदारभक्त आचार्यले बताए । ‘विकास केही भएको छैन,’ उनले भने, ‘बत्तीमुनिको अँध्यारोजस्तै भएको छ ।’ भानुभक्तको जन्मस्थल कस्तो रहेछ भनेर देशविदेशबाट साहित्यमा रुचि दिनेहरू आउँछन् । ‘तर, यहाँ आएर हेर्दा केही देख्दैनन् । भताभुङ्ग र लथालिंग मात्र देख्छन्,’ उनले भने । विकास समिति गठन गरिए पनि राजनीति खिचातानीले भानुजन्मस्थल विकासमा प्रत्यक्ष असर परेको छ । सरकार परिवर्तन हुन साथ विकास समितिको पदाधिकारी पनि फेरिन्छन् । त्यसैले भानुको जन्मस्थल विकास हुन नसकेको उनले बताए ।

आदिकविको जन्मघर खण्डहर बन्दै जाँदा स्थानीय पनि दु:खी छन् । भानुभक्तको नाम नेपाली साहित्यमा प्रख्यात छ । नेपालभर मात्र नभई भारतका दार्जिलिङ र सिक्किममा पनि उनलाई सम्मान गरिएको छ । जन्मस्थलमै भने उनको सम्मान हुन सकेको छैन ।

चुँदीफाँटबाट भानु जन्मस्थलसम्म पुग्ने सडक समस्याका कारण जन्मघर पुनर्निर्माण गर्न ढिलाइ भएको पश्चिमाञ्चल विकास मञ्चले जनाएको छ । चुँदीफाँटदेखि माथि भानु जन्मस्थलसम्म ४ किमि सडकको ट्रयाक खोलिएको छ । तर, सडक ढुवानीका सामग्री ओसारपसार गर्न गाडी चलाउन सकिने अवस्थामा छैन ।

आदिकविको जन्मघर पुनर्निर्माण गर्नका लागि गुरुयोजना बनाएको भए पनि सडक नभएका कारण ढिला भएको मञ्चका संस्थापक अध्यक्ष रामकाजी कोनेले बताए । ‘कच्ची भए पनि सडक बनेको छ,’ उनले भने, ‘अब मंसिर महिनाबाट भानुको जन्मघर पुनर्निर्माण गर्ने काम थाल्नेछौं । भानुको घर बनाउन सरकारको मुख ताक्नु पर्दैन ।’ मञ्चमा आबद्ध व्यक्तिहरूबाट चन्दा संकलनबाटै निर्माण हुन सक्ने उनले बताए । घर पुनर्निर्माण सम्पन्न गर्न १ करोड ३ लाख रुपैयाँ बजेट लाग्ने इस्टिमेट छ । लगानीका लागि संस्थामा आवद्धहरूबाट सहयोग संकलन सुरु गरिएको छ । ‘पुरानै शैलीमा भानुभक्तको घर बन्छ । यसमा ढुक्क भए हुन्छ,’ अध्यक्ष कोनेले भने । साहित्यिक पर्यटकीय गन्तव्य रूपमा विकास गर्नका लागि आदिकविको पुरानै शैलीको घर बनाउने योजना तयार भएको उनले बताए ।

भानुजन्मस्थल विकास समिति र पश्चिमाञ्चल विकास मञ्चले भानु शिखर कटेरी गुरुयोजना बनाएका छन् । रामयण भवन र अतिथि गृह समितिले बनाउने योजना छ । यो सबै योजना १० वर्षमा पुरा गर्ने गरी तयार पारिएको थियो । योजना बनेकै ६ वर्ष भइसक्यो । गुरुयोजना अनुसार शिखर कटेरीको काम अघि बढेको छैन ।

गुरुयोजनाअनुसार रामायण भवन ७५ प्रतिशत तयार भएको छ । समितिका कार्यकारी निर्देशक शंकर रानाभाटका अनुसार भवन बनाउँदा २ करोड ७० लाख रुपैयाँ खर्च भइसकेको छ । आर्थिक वर्ष २०७५/०७६ का लागि सरकारले १ करोड २० लाख रुपैयाँ बजेट विनियोजन गरेको छ । ‘त्यो बजेटबाट रामायण भवन निर्माण सम्पन्न हुन्छ,’ उनले भने । भवनमा भानुभक्तका आठ कुण्डका शिलालेख, रामयाण श्लोक, रामायणसम्बन्धी तस्बिर र भानुभक्तले प्रयोग गरेका सामग्री राखिने उनले बताए ।

भानुभक्तलाई राष्ट्रिय रूपबाट नै ओझेलमा पारिएको भानु नगरपालिका प्रमुख उदयराज गौलीले बताए ।

‘राष्ट्रिय विभूतिको जन्मस्थललाई वर्षदिनमा एकपटक मात्र सम्झिने चलन भयो,’ उनले भने, ‘भानुभक्तको योगदानका बारेमा चर्चासमेत हुन छाड्यो ।’ भानुजन्मस्थल विकासका लागि संघीय सरकारले ठूलो लगानी नगरेको र महत्त्व पनि नदिएको उनको गुनासो छ । ‘स्थानीय सरकारले योजना बनाएको छ तर, ठूलो लागतको योजनामा संघ वा प्रदेश कसले सघाउने भन्ने प्रस्ट हुनुपर्छ,’ उनले भने, ‘हामीले गुरुयोजना बनाएका छौं । लागत सबै स्थानीय सरकारको सामथ्र्यको कुरा होइन ।’

१८७१ मा जन्मेका आदिकवि भानुभक्त धनञ्जय र धर्मवतीका जेठा छोरा थिए । बाल्यकालमै बाजे श्रीकृष्णको फेर समातेर बनारस पुगे । संस्कृतको गुणस्तरीय शिक्षाको मौका पाए । १९९० सालतिर रम्घा फर्केका उनको स्थानीय पण्डितकी छोरी चन्द्रकला खनालसँग विवाह भएको थियो । उनका छोरा रामनाथले भानुभक्तलाई रामायण सारेर सघाएका थिए ।