कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
२२.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १५५

चुलीतिर पाइला

कुम्भराज राई

काठमाडौँ — पदयात्रा (ट्रेकिङ) हाइकिङ वा मर्निङवाक गरेजस्तो पक्कै हैन  । ‘हाई अल्टिच्युड’ (उच्च हिमाली) क्षेत्रमा हप्तौंसम्म हिँड्नु चुनौतीपूर्ण छ  ।

चुलीतिर पाइला

पदयात्रा र आरोहणका लागि आउने विदेशी पर्यटक घुमाउने पथप्रदर्शक (गाइड) लाई चुनौती नहुने कुरै भएन ।
चुनौतीको सामना गर्ने हजारौँ पुरुष गाइडहरू छन् । थोरै भए पनि गाइड पेसा अपनाउने महिलाहरू नेपालमा छन्, जसले महिलाहरू पुरुषभन्दा कमजोर हुन्छन् भन्ने मानसिकतालाई अन्त्य गरिदिन्छन् । उनीहरूले रुकस्याक पिठ्युँमा भिरेर विदेशीलाई उनीहरूकै भाषामा वर्णन गर्दै नेपालका हिमाल, पहाड घुमाइरहेका छन् ।

ट्रेकिङ गाइड गर्दै आरोहण
आरोहणको बेला अप्ठ्यारोमा पर्दा उनलाई लाग्छ, ‘बेकारमा म किन यो पेसा रोजिरहेको छु । यत्तिका मान्छे हिमाल नचढी बाँचिराखेकै छन् ।’ तर, जब शिखर चुमेर फर्किन्छन् अनि आरोहणको इच्छा जागिहाल्छ । अधिकांश हिमाल आरोहीको आरोहण इच्छा असीमित हुन्छन् । माया शेर्पा (४० वर्ष) को इच्छा पनि अन्य आरोहीको भन्दा फरक हुने कुरै भएन । उनी सगरमाथा चुचुरोमा तीन पटक पुगिन् । पाकिस्तानको माउन्ट केटु, तिब्बती मोहडाबाट चोयू, नेपालका अन्य हिमालहरू मनास्लु, आमादब्लम, पुमोरी, बरुनत्से, हिम्लुङ चढिसकिन् । गत वर्ष कञ्चनजंघा चुचुरोको ६० मिटरमुनिबाट प्राविधिक कारणवश फर्किनुपर्‍यो । उनको खास परिचय आरोही मात्र होइन । उनी ट्रेकिङ गाइड हुन् । आरोहणका लागि ग्रुप लिडर हुन् । विगत १९ वर्षदेखि माया यही पेसामा छिन् ।


ओखलढुंगाको दुर्गम गाउँ खिजिदेम्बा गाउँपालिका ९ पात्लेमा जन्मिएकी मायाका बुवा ट्रेकिङ पेसामा थिए । दुई भाइ, तीन बहिनी छोरीमध्येकी माइली हुन् माया । सानो हुँदा ट्रेकिङबाट फर्केपछि बुवाले सुनाउने यात्राका कथाहरू सुन्दा उनलाई ‘आफू कहिले ती ठाउँमा पुगौं’ जस्तो लाग्थ्यो । १२ कक्षा पास गरेपछि उनलाई पैसा कमाउने इच्छा जाग्यो । दस–पाँचको समय सीमामा बाँधिएर जागिर खाने मनै थिएन । नयाँनयाँ ठाउँ घुम्ने पैसा कमाउने भूत सवार भयो । उनले बुवालाई सँगै ट्रेकिङ लान अनुरोध गरिन् । तर, बुवाले ठाडै अस्वीकार गरे ।त्यसपछि उनले दाइ पर्ने आफन्तहरूलाई अनुरोध गरिन् । उनीहरूले ‘हुन्छ नि त’ भन्ने जवाफ दिए । सुरुमा केही पटक दाइहरूसँगै ट्रेकिङ गरिन् । पछि आफैं गाइड बनेर पर्यटक घुमाउन थालिन् । सुरुका दिनमा काठमाडौंबाट पर्यटक घुमाउन लाने महिला गाइड खासै थिएनन् । पोखरामा ‘थ्री सिस्टर्स’ कम्पनीले महिला गाइडको रूपमा काम गर्न थालिसकेको थियो । पर्यटक लिएर हिमालका कुना कन्दरा पुग्दा केही पुरुषहरूले जिस्काउँथे । सरकारी स्कुल पढेर आएकाले अंग्रेजी भाषा पनि राम्रो थिएन ।

‘सुरुसुरुमा निकै अप्ठ्यारो थियो ।’ मायाले विगत सम्झिइन्, ‘अहिले त धेरै सजिलो भयो । महिला गाइड भनेपछि सम्मान गर्ने समय सुरु भइसकेको छ ।’ ट्रेकिङ गाइड गर्ने क्रममै उनको चिनजान सन् २००३ मा नेदरल्यान्डबाट ट्रेकिङ काम गर्न आएका आर्नोल्डसँग भयो । पछि उनीहरूले विवाह गरे । उनीहरूको नौ वर्षीया छोरी छन् । छोरी जन्मिएपछि पनि मायाले आफ्नो पेसालाई निरन्तरता दिइरहिन् । हाल संयुक्त रूपमा ‘आर्नोल्ड कोस्टर एक्सपिडिसन प्रालि’ नामको कम्पनी चलाइरहेका छन् । त्यसको नेतृत्व मायाले गर्छिन् । माया ‘सगरमाथा आरोही संघ’ की अध्यक्षसमेत हुन् । उनी गत वर्ष नेपाल पर्वतारोहण संघकी उपाध्यक्ष निर्वाचित भइन् । एडभेन्चर (साहसी) पेसामा लागेकी महिला नेपालको पर्वतारोहण क्षेत्रमा नेतृत्व तहमा पुगेकी सम्भवतः पहिलो हुन् उनी । यो पेसामा लाग्ने महिला वा पुरुष जो भए पनि सुरुमा कम्तीमा अंग्रेजी भाषाको ज्ञान, आधारभूत तालिम लिएर आउन जरुरी भएको उनले बताइन् । आरोहण र ट्रेकिङ मौसमी पेसा भएकाले आफ्नो दक्षताको आधारमा कमाइ हुने मायाको भनाइ छ ।
बेमौसमका बेला उनी विदेशीहरूलाई आरोहण र ट्रेकिङका विषयमा लेक्चर दिन, प्रेजेन्टसन गर्न युरोपतिर पुगिरहेकी हुन्छन् । लगभग १६ देशको भ्रमण उनले गरिसकेकी छन् । कमाइ चित्तबुझ्दो छ । ‘पेट पाल्न र काठमाडौंमा डेरा भाडा तिर्न पुगेकै छ,’ उनले हाँस्दै सऽनाइन् । उनको अनुभवमा ट्रेकिङ र पर्वतारोहण पेसा अहिले प्रतिस्पर्धामक भइसकेको छ । चीन, पाकिस्तान र भारत नेपालको पहिलो प्रतिस्पर्धी देश हुन् । नेपालले अझै यस क्षेत्रमा फड्को मार्नका लागि मिहिनेत गर्नुपर्ने उनको सुझाव छ । भाग्यवश भन्नुपर्छ अहिलेसम्म उनले गरेको आरोहण र ट्रेकिङमा कहीं पनि ज्यानै खतरामा पर्ने अवस्था भोग्नुपरेको छैन । त्यसो त हिमाल चढ्नु आफैंमा ज्यानको बाजी राख्नुसरह हो । ‘भगवान्ले साथ दिइरहेकै छ । पेसा छोड्ने सोचेकै छैन ।’ मायाले भनिन्, ‘साहस घटेको छैन ।’

बुवाको असफलताले प्रेरित
नुम ४ संखुवासभामा जन्मिएकी २७ वर्षीया दिकी शेर्पाले जीवनमा ट्रेकिङ गाइड बन्छु भन्ने सोचेकी थिइनन् । उनी नजन्मिँदै उनका बुवा गाइड पेसा गर्थे । उनका बुवाले एउटा हिमाल आरोहण गर्दा असफल भएको उनले सानैमा सुनेकी थिइन् । बुवाले हिमाल चढ्न नसकेको घटना स्कुलमा सुनाउँदा उनका साथीहरूले उल्टै जिस्काए । त्यतिखेर उनलाई एकपटक हिमाल चढेर देखाउने झोंक चलेको थियो । स्कुले जीवनपछि भने उनलाई आर्मी वा प्रहरी फोर्समा जागिर खाने रहर पलायो । उनी त्यता पनि भर्ती हुन पाइनन् । सानैदेखि केटाहरूले मात्रै गर्ने भनिने काम गर्नमा उनको रुचि थियो । फुटबल खेल्ने, कराँते खेल्नमा उनको ध्यान जान्थ्यो । धेरै कपडा फटाउने भएकाले बुवा–आमाले उनलाई अरू दिदीबहिनीलाई भन्दा बढी लुगा किनिदिन्थे ।


उनको विवाह ओखलढुंगाका आङबाबु शेर्पासँग भयो । आङबाबु पर्यटन व्यवसायमा आबद्ध थिए । विवाहअघि हिमाल आरोहण गर्न नपाए पनि बिहेपछि उनले ट्रेकिङ गाइडको तालिम लिइन् । पतिले उनलाई काममा सहयोग गरे । गाइडको रूपमा काम गर्दागर्दै उनी एभरेस्ट बेसक्याम्प, लाङटाङ, मनाङ, मकालु क्षेत्रमा पुगिन् । त्यसपछि उनलाई बिस्तारै सानासाना हिमाल चढ्ने रहर जाग्यो । सुरुमा उनले मेरा पिक चढिन् । त्यसपछि मनास्लु हिमाल र राम्दुङ पिक चढिन् । हुँदाहुँदै सगरमाथा चढ्ने रहर पलायो । ‘लैंगिक समानताका लागि सकारात्मक सोच, सर्वोच्च शिखरबाट समावेशी समाजको उद्घोष’ भन्ने मूल नारा लिएर उनले गत वर्ष सगरमाथाको सफल आरोहण गरिन् ।


‘यो काममा लागेपछि बिस्तारै छोड्नै नसक्ने अवस्थामा पुगेकी छु,’ दिकीले भनिन्, ‘पेसाले आफैंमा आत्मनिर्भर मात्र बनाएको छैन । समाज, संस्कृति र नयाँ ठाउँको अध्ययन गर्ने अवसर दिएको छ ।’ उनी अहिले लाङटाङमा ‘एडभान्स माउन्टेन लिडरसिप कोर्स’ लिइरहेकी छन् । पहिलेको जस्तो हचुवाको भरमा पेसा गरेर सफल नहुने उनको तर्क छ । भाषा, ज्ञान र तालिम आवश्यक भएकाले सबैले जानेर मात्र यो पेसामा लाग्न सके नेपालको पर्यटन पेसा बदनाम हुनबाट जोगिने उनले बताइन् । संसारको विकसित मुलुकमा हिमाल आरोहीलाई सम्मानका साथ हेर्ने प्रचलन छ । तर, नेपालमा वास्तासमेत गरिँदैन । सरकारले आरोहीको कामलाई मूल्यांकन गर्न नसक्दा धेरै जना यो पेसाप्रति विकसित हुने गरेको उनले बताइन् ।

प्रकाशित : फाल्गुन २४, २०७५ १२:३८
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
हजार साङ्लाहरू

हजार साङ्लाहरू

फाल्गुन २४, २०७५
चिकित्सामा नेतृत्व

चिकित्सामा नेतृत्व

फाल्गुन २४, २०७५
प्रेरणाका तीन रूप

प्रेरणाका तीन रूप

फाल्गुन २४, २०७५
डरको अघि बन्जी !

डरको अघि बन्जी !

फाल्गुन २४, २०७५
नीति निर्माणमा

नीति निर्माणमा

फाल्गुन २४, २०७५
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?