सिंहदरबारको छतमा हुर्किरहेका बालक !

यसको पछि लुकेको बाध्यताको कथा सुन्दा जो कोहीको मन भने छुन्छ । मन्त्रालयमा ७ वर्षदेखि कार्यालय सहयोगीका रूपमा कार्यरत रश्मी राईका छोरा हुन् दीपसागर । जो आमाको छातीमा टाँसिएर हरेक दिन मुलुकको प्रशासनिक मुख्यालय पुग्छन् । त्यसपछि आमा दिनभर कार्यालयको काममा व्यस्त हुन्छिन् भने दीपसागर छतको एउटा कुनामा ओल्टो–कोल्टो गरिरहन्छन् । पुसको कठ्यांग्रिँदो चिसोमा पनि छोरालाई छतमा राख्नु रश्मीको रहर भने होइन । छोरा जन्मेपछि उनी २ महिना बिदा बसिन् । त्यसपछि पनि कार्यालय नजाँदा करारको जागिर जाने डरले उनी दुईमहिने नाबालक च्यापेर मन्त्रालय जान थालिन् । त्यसयता हरेक दिन बिहान करिब ९ बजे उनी अनामनगरस्थित डेराबाट छोरा र उनलाई चाहिने एक झोला सरसामान बोकेर मन्त्रालय धाउँछिन् ।

चारमहिने छोराको स्याहारसुसार र कार्यालयको आफ्नो जिम्मेवारीबीच सन्तुलन मिलाउन धुसेनी ७, इलाम मूल घर भएकी रश्मीलाई कम्ता गाह्रो छैन । मन्त्रालयका सहृदयी कर्मचारी नभएका भए त छोरालाई एक्लै छाड्न सम्भव पनि थिएन । छतमा घाम ताप्न आउने कर्मचारी दीपसागरको हेरचाहमा सहयोग गरिरहेका हुन्छन् । पहिलो प्रहरको ड्युटी सकिँदा नसकिँदै कहिलेकाहीँ त दिउँसो १ बजिसकेको हुन्छ । करिब ३ घण्टा छोराको मुखमा कुनै आहार नपर्दा रश्मीको मन नकुँडिने होइन । तर, उनले गर्न सक्ने केही छैन । ‘के गर्नु धन्न साथीभाइले पालो दिनुहुन्छ । त्यति पनि नभएको भए त कसरी काम गर्न सक्थें होला र ?’ उनले भनिन्, ‘मन गाँठो पार्नुको विकल्प छैन ।’

छोराकै कारण कार्यालयको काममा बाधा नपुगोस् भनेर सिंहदरबारभित्र रहेको शिशु स्याहार केन्द्र पनि धाइन् उनी । केन्द्रमा भनसुन र माथिकाको कुरा सुनिन्छ भनेर आफ्ना ‘हाकिम’ हरूलाई पनि भन्न लगाइन् । उल्टै ‘स्थायी कर्मचारीका बच्चाले त ठाउँ पाएका छैनन्, अस्थायी र करारका छोराछोरीले कहाँ पाउनु ?’ भन्ने जवाफ पाइन् । ‘त्यहाँ राख्न पाए निकै सहज हुने थियो,’ उनी भन्छिन् । सरकारलाई सेवा दिने कुरामा स्थायी र करारबीच कुनै भेद छैन तर, बालबालिका हुर्काउन भने किन विभेद गरिएको उनले बुझ्न सकेकी छैनन् । रश्मीमा बढेको चिन्ता देखेर उनका पति बेलाबखत सम्झाउँछन्, ‘जागिर गयो नै भने पनि चिन्ता नगर, जेनतेन गरौंला ।’

महिला, बालबालिका तथा समाज कल्याण मन्त्रालयले ३ वर्षअघि जारी गरेको ‘सिंहदरबार परिसरभित्र सञ्चालित दिवा शिशु स्याहार केन्द्र सञ्चालन कार्यविधि २०७१’ कार्यविधिले दीपसागरका लागि केन्द्रको ढोका बन्द गरिदिएको छ । कार्यविधिले निजामती सेवा, स्वास्थ्य सेवा र संसद् सेवामा बहालवाला निजामती कर्मचारीका ३ महिनादेखि ३ वर्षसम्मका शिशु राख्न पाइने व्यवस्था गरेको छ । स्थायी कर्मचारीसरह सरकारलाई सेवा पुर्‍याए पनि करार र अस्थायी कर्मचारीहरू ‘निजामती’ को परिभाषामा पर्दैनन् । यही परिभाषाले दीपसागरलाई स्थायी कर्मचारीका सन्तानसरह केन्द्रमा हुर्कने अवसरबाट वञ्चित गरेको छ ।

मन्त्रालयका प्रवक्ता तोयम राय भने सरकारले दिने सेवामा करार र स्थायी सबै कर्मचारीको समान हक भए पनि स्रोत अभावले सम्भव नभएको बताउँछन् । ‘साधनस्रोत सीमित भएपछि केही न केही छेकबार त लगाउनै पर्‍यो, करार र अस्थायीका हकमा त्यही भएको हो,’ प्रवक्ता रायले भने, ‘सरकारले नियतवश विभेद गरेको होइन, ठाउँ र स्रोतले नभ्याएर मात्र हो ।’

सिंहदरबारभित्रको केन्द्रलाई विस्तार र ललितपुर र पोखरामा पनि थप केन्द्र खोल्न गृहकार्य भइरहेको पनि उनले जानकारी दिए । छोराको स्याहारसुसार र सरकारी कामबीच तारतम्य नमिल्दा जागिर गुम्ने हो कि भन्ने डर पनि छ रश्मीलाई । २ महिना बिदामा बसेर फर्केपछि उनलाई कुनै औपचारिक पत्र दिइएको छैन । तर, उनले फर्केपछि पूर्ववत् हिसाबले अह्राएको काम गर्दै आएकी छिन् । ‘छोरा सानो छ भनेर सकेसम्म कुनै पनि काम सक्दिनँ भनेकी छैन, अह्राएको काम पहिलेकै हिसाबले गर्दै आएकी छु,’ उनले भनिन् । पछिल्ला दिनमा माथिल्ला हाकिमहरूले रश्मीको कामप्रति गरेको गुनासो अप्रत्यक्ष रूपमा उनको कानसम्म ठोक्किन आइपुगेको छ । ‘करार नवीकरण नगर्ने रे भन्ने सुनेको छु, सिधै मलाई त भनिएको छैन,’ उनले भनिन् । त्यो सुनेपछि उनलाई नरमाइलो लागे पनि कसैप्रति खासै गुनासो छैन । ‘मेरो कसैप्रति गुनासो छैन । मैले पूरै मन्त्रालयलाई नै आफ्नो घर र परिवार ठानेकी छु, त्यसैले मेरो समस्या बुझिदिए हुन्थ्यो भन्ने मात्र हो,’ रश्मीले भनिन् ।