फेरि ज्यान लियो टिपरले

करिब १८ वर्षका दुवै जना दिउँसो साढे एक बजेको समयमा भक्तपुरबाट काठमाडौंतर्फ आइरहेका थिए ।

उही दिशातिर आइरहेको बा४ख ८७२५ नम्बरको टिपरले जडीबुटीको जेब्राक्रसमा उनीहरूको मोटरसाइकललाई ठक्कर दियो । प्रहरीले टिपर चालक धादिङका २७ वर्षीय हरिशरण राईलाई नियन्त्रणमा लिई कारबाही प्रक्रिया अघि बढाएको छ । उक्त स्थानमा भएको यो दोस्रो दुर्घटना हो । यसअघि जेठ ३० मा सोही स्थानमा टिपरले किच्दा काभ्रे बस्ने अस्मिता राजभण्डारीको ज्यान गएको थियो । टिपर र ट्रकको बीचमा रहेको स्कुटरबाट लडेपछि टिपरको चपेटमा परेकी थिइन् । लगत्तै उनको मृत्यु भएको थियो भने चालक एक युवक घाइते भएका थिए ।

मंगलबार दिउँसोको ४ बजे मनोहरा पुलबाट कोटेश्वरसम्म आउँदा बीचमा ४ वटा टिपर देखिए । गिट्टी, ढुंगा बोकेका ती टिपर सबै भक्तपुरबाट जाँदै थिए । टिपर रिङरोडभित्र छिर्ने समय बेलुका ८ देखि बिहान सम्म भए पनि दिउँसोको समयमा समेत टिपर देखा पर्छन् । यसले मान्छेको ज्यान झन् खतरामा परेको सर्वसाधारण तथा मोटरसाइकल चालकको भनाइ छ ।
यी प्रतिनिधि घटना मात्र हुन् । महानगरीय ट्राफिक महाशाखाको तथ्यांकअनुसार उपत्यकामा आर्थिक वर्ष २०७३/७४ को जेठ महिनासम्ममा टिपरले १९ जनाको ज्यान लिइसकेको छ । यसका साथै असारमा भएको यो दोस्रो दुर्घटना हो । तथ्यांकले यस आर्थिक वर्षमा ट्रकबाट मृत्यु हुनेको संख्या १८ छ भने ट्यांकरले ५ जनाको मृत्यु भएको छ । ग्रेडर चलाउने क्रममा १ जनाको मृत्यु भएको छ ।

ठूला सवारीसाधन चलाउने क्रममा भएका यी दुर्घटनाले सर्वसाधारण र मोटरसाइकल चालकलाई त्रसित बनाएको छ । ट्राफिक प्रहरी भने ‘पिक आवर’ मा ठूला सवारी रिङरोडभित्र पस्न नदिने गरेको बताउँछन् । ‘अधिकांश दुर्घटना चालककै लापरबाहीका कारण भएका देखिन्छन् । हामीले बिहान ९ देखि ११ र साँझ ४ देखि ६ बजेसम्म रिंगरोड बाहिरै रोक्ने गरेका छौं,’ ट्राफिक प्रहरी प्रवक्ता सुरेन्द्रप्रसाद मैनालीले भने, ‘दुर्घटनाको जोखिम घटाउन साँझ ८ बजेपछि मात्र भित्र पस्न दिने गरेका छौं । दिउँसो सवारी चाप केही कम भएकाले चलिरहेका हुन्छन् ।’ टिपर चालकलाई सचेतना दिने कार्यहरू ट्राफिक प्रहरीले गरेको उनले बताए ।

प्रहरीहरू कम अनुभवी र कम उमेरको चालक, तीव्र गति दुर्घटनाको मुख्य कारण रहेको बताउँछन् । तर सधैं गल्ती टिपरकै मात्र हुन्न । साना सवारीसाधनले पनि असुरक्षित तरिकाले चलाइरहेका भेटिन्छन् । टिपरको उचाइले पनि दुर्घटना बढाइरहेको चालक बताउँछन् । अग्लो स्थानबाट लुकिङ ग्लासमा नजिकको साना सवारी नदेखिने भएकाले दुर्घटनामा पर्छन् । राजधानीभित्र निर्माण कार्य चलिरहेकै हुन्छ । यसले गर्दा टिपर र अन्य ठूला सवारीको काम पर्छ । यस्तो अवस्थामा दुर्घटना न्यूनीकरण गर्नु चुनौती नै हो । पूर्वाधार विज्ञहरू उपत्यकाको जस्तो घना बस्ती र सवारी चाप बढी भएको स्थानमा टिपरजस्तो सवारी जति कम भयो उति नै दुर्घटना घट्ने बताउँछन् । एक प्रहरी अधिकृतले भने, ‘टिपरको सट्टा कम उचाइका ट्रक चलायो भने पनि दुर्घटना कम गर्न सकिन्छ । यहाँको सवारी चापअनुसार टिपर चल्ने स्थान नै हुन्न ।’

कानुनी प्रक्रिया र मिलापत्र
सवारी ऐन २०४९ मा सवारी साधनले ज्यान लिए दफा १६१ अनुसारको कारबाही हुन्छ । ज्यान मार्ने मनसायले नै गरेको हो कि दुर्घटनावश हुन पुगेको हो सोको आधारमा चालकलाई सजाय हुने कानुन व्यवसायी दधिराम ढकाल बताउँछन् । उनका अनुसार यस्ता घटनामा कुनै पनि हिसाबले चालकलाई कारबाही नहुने वा मिलापत्र हुने भन्ने हुन्न । तर, दुर्घटना भएपछि पीडितका परिवार र टिपरचालकका पक्षबाट कम्पनी वा ट्रक मालिकबीच ‘लेनदेन’ हुने गरेकाले धेरै चालक उम्किन्छन् ।

‘सवारी ऐनमा भएको क्षतिपूर्तिभन्दा बाहेक पनि बाहिर लाखौंको लेनदेन हुन्छ,’ एक प्रहरी अधिकृतले भने, ‘परिवार वा सम्बन्धितले दिएको निवेदनकै आधारमा प्रहरीले प्रतिवेदन तयार पार्छ । सोहीअनुसार सरकारी वकिलले कारबाही गर्छ ।’ यस्तोमा निवेदनमै कम सजाय पाउनेगरी र चालकलाई सक्दो समय समय जेलमा राख्नेगरी निवेदन दिन दुवै पक्षले बाहिर भेटी ‘ब्लड मनी’ तय गर्ने गरेका छन् ।

चालकलाई तीव्र गति, लापरबाही वा मापसे गरेको, जानीजानी मारेको जस्ता कुरा निवेदनमा उल्लेख गरिदिने भन्दै ‘ब्ल्याकमेल’ गर्ने गरिन्छ । मागेको पैसा दिन तयार भएपछि,
कुरा मिल्छ र चालकलाई उन्मुक्ति दिने उपाय हुनछ । सबैभन्दा कम सजाय हुने, चालकलाई सजिलो पर्नेगरी निवेदनमा व्यहोरा लेखिन्छ ।

जसले चालकको जे जति दोष भए पनि कमै समयमा कानुनको जालोबाट बाहिरिन्छ । ती अधिकृतले भने, ‘यसरी उनीहरूले उन्मुक्ति पाएपछि उसको मनोबल बढ्छ । उसले फेरि पनि लापरबाही नै गर्छ ।’

सर्वसाधारण संवेदनाहीन
मंगलबार जडीबुटीमा भएको दुर्घटनामा रोयल सुवेदीको मृत्यु भयो । चालक अमन ढुंगेल घाइते भए । दुर्घटना भएपछि छटपटाइरहेको र रगतमा लत्पत्तिएको मान्छे हेर्न सर्वसाधारण झुम्मिए, फोटो र भिडियो खिच्न थाले । ‘झन्डै सवारीसाधनमा आगजनी गर्न लागेका थिए । तर, हामीले रोक्यौं,’ महानगरीय प्रहरी प्रभाग कोटेश्वरका प्रहरी निरीक्षक राजु लामाले भने, ‘दुर्घटनालगत्तै म आफैं पनि गएँ, त्यतिबेला हाम्रो जनशक्ति कम थियो । भीड नियन्त्रण गर्ने क्रममा हाम्रा ३ जना प्रहरी सामान्य घाइते भए ।’ लहरै पार्किङ गरी राखिएका ट्याक्सी चालकलाई अस्पतालसम्म दुवै जनालाई पुर्‍याइदिन आग्रह गरे पनि कसैले मानेनन् । अन्त्यमा, नजिकैको बोलेरोलाई रोकेर लिफ्ट मागेपछि घाइते दुवै जनालाई अस्पताल पुर्‍याइयो । कोही सर्वसाधारणले मान्छेको शरीर उठाएर गाडीमा राख्दिन पनि सहयोग गरेनन् ।

यसअघि जेठ ३० मा सोही स्थानमा दुर्घटना हुँदा २४ वर्षीय अस्मिता राजभण्डारीको मृत्यु भयो । दुर्घटनालगत्तै ट्रकमा स्थानीय युवाले आगजनी गरे । प्रहरीले आगो नियन्त्रणका लागि प्रयास गर्दा उल्टै रड प्रहार गर्ने र रोक्ने काम भयो । पछि ४ जनालाई पक्राउ गरी प्रहरीले सार्वजनिक अपराधको मुद्दा चलायो । प्रहरी निरीक्षक लामा सर्वसाधारणमा संवेदशनशीलता र चेतना हराउँदै गएको अनुभव सुनाउँछन् । ‘दुर्घटना भएपछि तुरुन्तै प्रहरीलाई खबर गर्नुपर्छ । नजिकको अस्पताल पुर्‍याइहाल्नुपर्छ । तर, हिजोआज मान्छेले फोटो र भिडियो खिचेर बसिरहेका हुन्छन् । अराजक गतिविधि गर्नतर्फ लाग्छन्,’ लामाले भने ।

कतिपयमा सवारी दुर्घटनामा घाइतेलाई अस्पताल पुर्‍याए उल्टै ‘फसिने’ डर भएकोमा उनी त्यसलाई गलत जानकारीका रूपमा अथ्र्याउँछन् । प्रहरीलाई सहयोग गरे झन् प्रशंसाको पात्र बनिने भएकाले सर्वसाधारणले सहयोग गर्न हिच्किचाउन नहुने उनको भनाइ छ ।