टोखालाई पर्यटनसँग जोड्न ४ महिने भजन

टोखा नगरपालिकाले पुरातत्त्व विभाग, नेपाल पर्यटन बोर्डसँगको समन्वयमा टोखालाई गत साता सांस्कृतिक संरक्षित क्षेत्र घोषणा गर्‍यो । यसको उपलक्ष्यमा र टोखालाई पर्यटनसँग जोड्ने उद्देश्यले अहिले यहाँका ५ वटा दाफा (बाजा) खलक मिलेर साउन २९ देखि भजन सुरु गरेका हुन् । यो भजन चार महिनासम्म चल्नेछ । भजन सुरुको भएको २० दिनपछि कृष्ण रथ यात्रा हुने टोखा संस्कृति सम्पदा संरक्षण दबूले जनाएको छ ।

सांस्कृतिक क्षेत्र घोषणासँगै अब यहाँ बन्ने संरचना नेवारी वास्तुकला शैलीका हुनेछन् । सार्वजनिक तथा निजी संरचना पुनर्निर्माणमा सटर, रेलिङ, स्टिलको झ्यालढोका, रङ, साइनबोर्ड, छत, पानीट्यांकीलगायत आधुनिक सामग्री प्रयोगमा निरुत्साहित गरिने टोखा नगरपालिकाले जनाएको छ ।

अहिले यहाँका राजा शिवदेव र अंशु बर्माको पालाका मानगृह कैलाशकूट भवन, शिलालेख, ऐतिहासिक स्थलहरू, पाटीपौवा, ढुंगेधारा, सत्तल, गुफालगायत अधिकांश पुरातात्त्विक महत्त्वका वस्तु बेवारिसे छन् । मन्दिरहरू जीर्ण, लिच्छविकालीन दरबार र दसैंमा गोरखाबाट ल्याइएको फूलपातीको बेलपत्र र जमरा राख्ने कोटघरको भग्नावशेषमात्र भेटिन्छ । यसको संरक्षण संवद्र्धनतर्फ राज्यले चासो दिएकामा टोखावासी हर्षित छन् ।

दबूका अध्यक्ष मनिराज डंगोल भन्छन्, ‘प्राचीन टोखा पूर्वमा गोकर्णेश्वर र बज्रयोगिनी, पश्चिममा धर्मस्थली र दक्षिणमा शंखमूलसम्म फैलिएको इतिहास छ । यस्तो लिच्छविकालीन सभ्यता बोकेको बस्ती अहिले संकटमा छ । यसको संरक्षण प्रवद्र्धन गर्न दबूले ५ वर्षअघिदेखि प्रयास थालेको थियो । सांस्कृतिक संरक्षित क्षेत्र घोषणाले यसको संरक्षणमा पहिलो खुड्किला पार गरेको छ ।’ उनले परियोजनामार्फत टोखालाई विश्व सम्पदा सूचीमा सूचीकृत गर्न बाटो खुलेको बताए ।

टोखा नगरपालिकाका मेयर प्रकाश अधिकारीले टोखा एकीकृत बस्ती पुनर्निर्माण परियोजनाका लागि १० लाख रुपैयाँ बजेट विनियोजित गरेको बताए । ‘यस बजेटबाट स्थानीय प्राविधिकको सहयोगमा बस्ती पुनर्निर्माण गर्न गुरुयोजना तयार पारिनेछ । भूकम्प प्रतिरोधी र नवनिर्माण गर्न घर तथा सार्वजनिक संरचनाको नमुना तयार पारिनेछ ।’

उनले लिच्छविकालदेखि चल्दै आएको जीवित परम्परागत वास्तुकला, रहनसहन चाडपर्वलाई समेत पुनर्जागरण गरी पर्यटकलाई आकर्षण गर्ने गरी योजना बनाइने बताए । ‘डिजाइनमा भुइँतलामा ‘क्युरी सप, काष्ठकला, प्रशिक्षण केन्द्र, क्याफे, होटल तथा रेस्टुरेन्ट, पहिलोमा होमस्टे, लज, सर्भिस अपार्टमेन्टका र दोस्रोमा किचन रहने व्यवस्था गर्ने योजना छ,’ उनले भने, ‘घरधनीलाई लक्षित गरी बनाइएकामा भुइँतलामा क्युरी सप, पहिलो र दोस्रोमा घरधनी बस्ने र माथिल्लो तलामा किचन रहनेछ ।’ उनले सार्वजनिक संरचना निर्माण गर्दा बालबालिका र अपांगमैत्री, अन्तरक्रिया क्षेत्र, पार्किङ र खेलकुद स्थल छुट्याउनुपर्ने गरी मापदण्ड तयार पारिने बताए ।

अहिले बस्ती र वरिपरि ऐतिहासिक महत्त्वको कुमारीपाटी, हनुमान, नाथ गुरु, बाम्फले, ध्वाखासी गरी २३ वटा पाटी र १६ ढुंगेधारा छन् । यीमध्ये अधिकांश जीर्ण अवस्थामा छन् । ध्वाखा हिटी, चाग हिटी, नागमुख आकारको हिटी र लिप्चा हिटी अहिले लोप भइसकेको छ । १२ वटा इनारमध्ये ३ वटा मात्र सञ्चालनमा छन् । ४ वटा मुख्य प्रवेशद्वार छन् ।