काठमाडौँ — भूकम्पका कारण क्षतिग्रस्त भैरवनाथ मन्दिर जीर्णोद्धार गरिने भएको छ । भक्तपुर नगरपालिका–५ तौमढीमा रहेको मन्दिरको जीर्णोद्धार नगरपालिकाले गर्ने भएको हो ।
भूकम्पले तीनतले मन्दिरको माथिल्लो फुंचा (गाह्रो) भत्किएको छ भने मन्दिरको टुँडाल तथा खम्बा निस्किएका छन् ‘मन्दिरको छाना, गजुरलाई साविक स्थानमा राख्न जीर्णोद्धार आवश्यक छ,’ भक्तपुर नगरपालिका सम्पदा शाखा प्रमुख रामगोविन्द श्रेष्ठले भने, ‘भंगी (गजुर रहने भाग), नागोल, तामाको पाता, कुमुसी (दलिन), टुँडाल, झलरलगायत निकालेर जीर्णोद्धार गर्ने लक्ष्य छ ।’
भैरवनाथ मन्दिर जीर्णोद्धारका लागि नगरपालिकाले बहुवार्षिक योजनाअन्तर्गत अघिल्लो आर्थिक वर्ष ०७४/७५ मा १ करोड २७ लाख ५० हजार रुपैयाँ विनियोजन गरिसकेको जनाएको छ । न्हुछेराम भेलेको अध्यक्षतामा उपभोक्ता समिति गठन गरी मन्दिर जीर्णोद्धार थालेको समेत उनले बताए ।
इतिहासविद् डा.पुरुषोत्तमलोचन श्रेष्ठका अनुसार मध्यकालको १५ औं शताब्दीतिर भक्तपुरका मूल्यपति थरका भैरवका भक्तजनले भैरवनाथको एकतले मूर्ति बनाएका हुन् । त्यसको निसानका रूपमा हाल मन्दिरको पहिलो तलामा गजुर देख्न सकिन्छ । ‘हाम्रो संस्कृतिमा मन्दिरभन्दा अग्लो घर बनाउनु हुँदैन भन्ने लोक मान्यता छ,’ उनले भने, ‘सोही मान्यताअनुरूप १८ औं शताब्दीतिर आइपुग्दा मन्दिरभन्दा अग्ला घर बन्न थाले ।’
भूपतीन्द्र मल्ल र उनका छोरा रणजित मन्लले घरभन्दा होंचो मन्दिरलाई दुईतला थपेर तीन तला बनाई जीर्णोद्धार गरेको उनले बताए । भैरवनाथको शक्ति त्रिपुरसुन्दरी भएको उनी बताउँछन् । यसअघि १९९० को भूकम्पले पूर्ण क्षति भएको भैरवनाथ मन्दिर जुद्धशमशेरले तत्कालै पुनर्निर्माण गर्न लगाएको उनले बताए । श्रेष्ठका अनुसार भक्तपुरको उच्चतम देवता भैरवनाथ र उच्चतम देवी त्रिपुरासुन्दरी हुन् । तान्त्रिक परम्परामा ‘त्रिपुरसुन्दरी र भैरवनाथलाई ललित महेश्वर’ को मान्यता दिइन्छ । भैरवनाथ मन्दिरको प्राङ्गणमा सातौं शताब्दीको ढुङ्गेजल पत्र छ ।
अलपत्र अवस्थामा रहेको जलपत्रमा उल्लेख भएअनुसार भैरवनाथलाई लडित महेश्वर भनिएको उनी बताउँछन् । ‘जलपत्रअनुसार यसस्थलमा लिच्छविकालदेखि नै शक्तिसहितको शिवको दर्शन, पूजन गर्ने संस्कृति र शैवस्थलको रूपमा प्रसिद्ध रहेको बुझिन्छ,’ इतिहासविद् श्रेष्ठले भने, ‘यसैको अमूर्त पक्ष बिस्केट जात्रालाई मान्न सकिन्छ ।’
तौमढीमा अवस्थित कासी विश्वनाथ भैरवको शिर भएको र शरीर भारतको काँसीमा रहेको समेत इतिहासविद् श्रेष्ठ बताउँछन् । ‘नेपाल भारतको पनि सांस्कृतिक शिर हो भन्ने उदाहरण भैरवनाथ हो,’ उनले भने । त्यस्तै, भक्तपुर नगरपालिकाले भूकम्पका कारण क्षतिग्रस्त भक्तपुर दरबार प्रवेशद्वार, दरबार क्षेत्रको शेष (शंकर), त्रिविक्रम, हरिहर नारायण मन्दिर, दत्तात्रयस्थित लक्ष्मीनारायण मन्दिर, भीमसेन मन्दिर, इनाचोंस्थित नित्यनाथ मन्दिर, क्वाछेंस्थित नित्यनाथ मन्दिर, जेलांस्थित फल्चा (पाटी), ब्यासीस्थित ४ वटा फल्चा, छुंमा गणेशस्थित ढुंगे मन्दिरलगायतको पुनर्निर्माण सम्पन्न गरेको सम्पदा शाखाले जनाएको छ ।
त्यसैगरी, नगरपालिकाले पुनर्निर्माण थालेको भक्तपुर दरबार स्क्वायर परिसरको क्षतिग्रस्त केदारनाथ मन्दिर पुनर्निर्माण अन्तिम चरणमा पुगेको सम्पदा शाखा प्रमुख श्रेष्ठले बताए । दरबार परिसरकै बत्सला मन्दिर ४० प्रतिशत पुनर्निर्माण भएको र नासमनामा अवस्थित बत्सला मन्दिर, सरस्वतीस्थानको लामुगाल पाटी, चोकलस्थित नारायण मन्दिर, सूर्यमढीमा अवस्थित ३ वटा फल्चा, तलातुथी, भुलाछें पाटीलगायतको पुनर्निर्माण भइरहेको उनले बताए ।
प्रकाशित : आश्विन ३, २०७५ ०८:०४
