बिरामी जाँच्ने हैन, रिफर मात्रै

यस अस्पतालमा जँचाउन आएका सबैजसो बिरामीलाई प्रायः अर्को अस्पताल पठाइन्छ ।

आइतबार मध्याह्न १ बजेतिर ८० वर्षीया सुमित्रा लामिछाने चिकित्सक कुर्दै थिइन् । अर्घखाँचीकी उनी आना छोराका साथ उपचारका लागि राजधानी आएकी हुन् । अस्पतालमा आउनुका कारणबारे उनले भनिन्, 'नजिकैको अर्को अस्पताल आएकी थिएँ । रोग भनेपछि सरकारी अस्पताल हो, यहाँ निःशुल्क परीक्षण र औषधि दिन्छ भनेर पठाएपछि आएँ ।' खाजा खाने समय भएकाले बाहिर गएकाले अस्पताल सुनसानै थियो । आधा घण्टाजति कुरेपछि चिकित्सक आएर उनलाई हेरे ।

त्यहीँ केहीबेर पछि पुगिन् महोत्तरीकी सज्ञानदेवी पण्डित । उनी पनि नजिकै गैरसरकारी संस्थाद्वारा सञ्चालित अस्पतालमा लेखिएको औषधि लिन आइपुगेकी थिइन् । श्रीमान्साथ आएकी उनी कीर्तिपुरकै विष्णुदेवी अस्पताल छेउको अर्को अस्पताल आएको र निःशुल्क औषधि पाइने भनिएकाले यो अस्पताल पुगेकी थिइन् ।

पण्डितले भनिन्, 'क्षयरोगको औषधि एक महिनादेखि खाइरहेकी छु, खासै असर नभएकाले एकपल्ट राम्ररी जँचाउन पाए हुन्थ्यो जस्तो लागेर काठमाडौं आएँ । नजिकैको अस्पतालमा अन्य औषधि दिए पनि यो औषधि निःशुल्क पाइने भनेकाले यता पठायो ।' उनलाई थप चेकजाँचको आवश्यकता रहेको भन्दै कालीमाटीस्थित क्षयरोगसम्बन्धी विशेषज्ञ रहेको अस्पताल पठाइयो ।

यी दुई पात्रबाहेक अन्य पनि प्रायः निःशुल्क औषधि भनेर छेवैको अस्पतालले पठाए मात्र आउँछन् । विष्णुदेवी अस्पतालका विषयमा जानकारी नभएकाहरू नै आउने गर्छन् तर अस्पतालका कर्मचारी भने अन्य बिरामी पनि आउने गरेको बताउँछन् । 'नजिकै विश्वविद्यालय छ । त्यहाँका विद्यार्थी पनि आउँछन् । छेउमै अर्को अस्पताल भएर होला बढी चाहिँ उतै जान्छन्,' अस्पतालका सिनियर अहेब तपराज फुलाराले भने ।

उनका अनुसार बिरामीको चाप यस अस्पतालमा निकै कम छ । उनका अनुसार नगरपालिकाले मधुमेह र रक्तचापको औषधि निःशुल्क वितरण गर्ने भएकाले केही ज्येष्ठ नागरिक पनि आउँछन् । औसतमा दिनहुँ १० देखि ३० जनासम्म आउँछन् तर पूर्वाधार अभावमा चेकजाँच गरेर अर्को अस्पताल रेफर गर्ने गरिएको फुलाराले स्विकारे ।

एक स्थानीयले अस्पताल दिनभरि सुनसान नै हुने भएकाले त्यहाँ कर्मचारी आवश्यकता नै नभएको बताए । 'मान्छे जाने भए पो डाक्टर चाहिनु । मान्छे नै हुँदैनन् । कोही कोही पस्छन् । तिनलाई पनि अन्य अस्पताल रेफर गरिन्छ,' उनले भने । सुविधा नै नभएको ठाउँलाई प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्रबाट अस्पतालमा स्तरोन्नति गरे पनि त्यसअनुसार कुनै काम नभएको स्थानीय गुनासो गर्छन् । 'पहिले स्वास्थ्य केन्द्र हुँदा पनि यही तालले चलेको थियो । अहिले अस्पताल हुँदा पनि संरचना मात्र छ,' ती व्यक्तिले भने ।

तीन वर्षअघि १५ शय्याको अस्पतालमा स्तरोन्नति भएको विष्णुदेवी प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्रमा अस्पताललाई हुने पूर्वाधार नै छैनन् । 'हामी १४/१५ जना छौं । बेड पनि छैन,' अहेव फुलाराले भने, 'यहाँ सेवा सुचारु नभइसकेकाले नजिकैको अर्को अस्पतालमा जान्छन् । यहाँको बारे जानकारी नभएर पनि होला । स्थानीय अझै पनि यो स्वास्थ्य केन्द्र नै हो भन्ने सोच्छन् ।' ल्याब छ तर त्यसमा आवश्यक उपकरण तथा केमिकल पर्याप्त छैनन् । औषधि लेखेर दिने गरिएको छ तर सीमित औषधि मात्र उपलब्ध छन्, आफ्नै फार्मेसी छैन । फुलारा बिरामीलाई राम्रो सेवा दिन नसकिएको स्विकार्छन् ।

हाल बिहान १० बजेदेखि जेनेरल ओपीडी सञ्चालनमा छ । ल्याबमा खकार, एचआईभी, हेमोग्लोबिनजस्ता सामान्य जाँच गरिन्छ । 'गर्भवती तथा सुत्केरी जाँच, खोप र पोषणसम्बन्धी कार्य, क्षयरोगको औषधि, सामान्य शल्यक्रिया तथा ड्रेसिङ र भ्यासेक्टोमी तथा ल्याप्रोस्कोपीबाहेकका परिवार नियोजनसम्बन्धी कार्य भइरहेको छ,' अहेव फुलाराले भने । उनका भनाइमा यहाँ आएका बिरामीमध्ये पनि धेरैजसो रेफर गर्नुपर्ने खालका नै हुन्छन् । अस्पतालबाट सामान्य सुगर, प्रेसर जाँच्ने र निःशुल्क बाँड्ने औषधि उपलब्ध भए दिने गरिएको छ ।

अस्पतालका एक कर्मचारीका भनाइमा स्वास्थ्य केन्द्र हुँदाकै शैलीमा अहिले अस्पताल भइसक्दा पनि चलाइएकाले बिरामी नआएका हुन् । ती स्वास्थ्य कर्मचारीले भने, 'सामान्य कुराका लागि आउँछन् । फेरि अर्को अस्पताल नै पठाउने हो भनेर आउन चाहँदैनन् । छेवैको अर्को अस्पतालले गर्दा पनि मान्छे आउन कम भएका हुन् कि जस्तो लाग्छ ।' अस्पताललाई सेवा सुविधायुक्त नबनाउनु र बेवास्ता गर्नुले यसको विश्वसनीयता र बिरामीको संख्या कम भएको उनको भनाइ छ ।

हाल त्यहाँ २५ जनाको दरबन्दी स्वीकृत भए पनि त्यसको आधा जनशक्ति मात्र छ । दुई चिकित्सक पनि करारमा छन् । ३ स्टाफ नर्स, दुई जना अहेब र एक जना कार्यालय सहयोगी छन् भने ४ जना हुनुपर्नेमा हेल्थ असिस्टेन्ट एक जना पनि छैनन् । रेडियोलोजिस्ट, मेडिकल सुपरिटेन्डेन्टजस्ता पद खाली नै छन् । '१५ शय्यामा एउटा पनि छैन । इमरजेन्सी छैन, औषधि छैन,' स्वास्थ्य शाखा संयोजक सन्तमान मानन्धरले भने, 'सुधार गर्नुपर्ने हो तर अस्पतालको व्यवस्थापन गर्न सकिएको छैन ।'

उनका अनुसार पछिल्ला दुई वर्षयता अस्पतालमा आएको बजेट खर्च हुन सकेको छैन । निकै कम मात्र खर्च हुने भएकाले पूर्वाधार विकास गर्न सकिएको छैन । गत वर्ष रंगरोगन र ल्याबका लागि केही सामान किनिएको थियो ।

अस्पताल व्यवस्थापन तथा सहयोग समितिका अध्यक्ष बटुकृष्ण थापाका भनाइमा समितिलाई पर्याप्त अधिकार नदिइएकाले बजेट खर्च हुन नसकेको हो । उनले भने, 'नेपाल सरकारमातहतबाट स्थानीय तहमा ल्याइयो तर नगरपालिकाले स्वतन्त्र तरिकाले बजेट खर्च गर्न दिने र अन्य अधिकार दिएको छैन ।' स्थानीय तहको पनि ध्यान पुग्न नसकेको उनले बताए ।