यौनिक अल्पसंख्यकलाई उपचारमा विभेद

जन्मँदा महिला भए पनि अहिले उनको जीवनयापन पुरुषजस्तो छ तर स्वास्थ्य समस्या महिलाझैं छन् । पाठेघरको मुखमा मासु पलाएको छ । उनी भन्छन्, ‘उपचारका लागि काठमाडौंको धेरै अस्पताल गएँ । डाक्टरले अनावश्यक प्रश्न गर्न थालेपछि अस्पताल जानै छोडेँ ।’

उपचारमा संलग्न व्यक्तिले अनेक प्रश्नहरू सोधेको उनलाई मन पर्दैन । ‘केटी भएर केटीसँग कसरी शारीरिक सम्बन्ध राख्नुहुन्छ ? पार्टनर पाउन सजिलो छ कि छैन ?’ जस्ता उपचारसँग सम्बन्धित नभएको प्रश्न सोध्दा मनमा चोट लाग्ने उनले बताइन् । यस्ता प्रश्नको जवाफ दिनुपर्ला भनेर उनी अस्पताल जान छोडिसके ।

अर्को उदाहरण हुन्- राजधानीका एक २८ वर्षीया ‘परलिंगी पुरुष’ । जन्मिँदा महिला भएर जन्मेका उनको जीवनयापन पुरुषजस्तो छ । केही समयअघि उनी र्‍यालीमा हिँड्दाहिँड्दै लडेर बेहोस भए । हतारहतार उनलाई चाबहिलको ओम अस्पताल पुर्‍याइयो ।

पहिरन पुरुषको अंग र आवाज महिलाको जस्तो भएपछि चिकित्सक उनको उपचार गर्न हिच्किचाए । के गर्ने कसो गर्ने भन्ने अन्योलताले समयमा उपचार हुन सकेन । यौनिक अल्पसंख्यक समुदायका व्यक्तिहरू एकजुट भएर यसबारे अस्पताल प्रशासनलाई सम्झाइदिएपछि मात्रै उनले उपचार पाए ।

दाङका एक २५ वर्षीय ‘परलिंगी’ पुरुष जन्मँदा महिला थिए । भावनाले पुरुष भए पनि शारीरिक बनावट महिलाजस्तो छ । पुरुषजस्तो देखिनका लागि उनी स्तन लुकाउने अनेक उपाय लगाउँछन् । जहिले पनि ज्याकेट लगाउने, स्तन दबिने गरी कसेर ब्यान्डेज लगाउने । स्तन थिचिएर सासै फेर्न मुस्किल हुँदा पनि उनी यस्तो गर्न छोड्दैनन् । उनी भन्छन्, ‘स्तनलाई सधंैभरि दबाएर राख्दा क्यान्सरसम्म हुन सक्छ रे । म शल्यक्रिया गरेर स्तन हटाउन चाहन्छु ।’ नेपालमा स्तन हटाउने शल्यक्रिया महँगो हुँदा उनले उपचार गर्न पाएका छैनन् ।

राजधानीका २२ वर्षीय एक ‘परलिंगी’ पुरुष जन्मिँदा महिला थिए । शरीर महिलाकै भएका कारण उनी महिनावारी हुन्छन् । यो उनलाई मन पर्दैन । हरेक महिना महिनावारी रोक्ने औषधि खान्छन् । उनी भन्छन्, ‘यस्तो औषधि सधंै खाँदा पाठेघरमा अरू समस्या आउँदो रहेछ । यसबारे अस्पतालमा परामर्श लिन जाँदा राम्रो व्यवहार गर्दैनन्, यस्तो किन गर्नुपर्‍यो भनेर हप्काउँछन् ।’ राम्रो परामर्श नपाएकै कारण उनी आफ्नै हिसाबले औषधि सेवन गरिरहेका छन् ।

कुनै समय विश्वमै रोग मानिने समलिंगी, अन्तरलिंगीलाई एक दशकअघि विश्व स्वास्थ्य संगठनले यसलाई रोग नभएको घोषणा गरिसक्यो । स्वास्थ्यकर्मीबाट उपचार विभेद हुने समस्या भने यथावत् रहेको प्रभावित बताउँछन् । सुरक्षित मातृत्व तथा प्रजनन् स्वास्थ्य अधिकार ऐन, २०७५ ले प्रत्येक महिला तथा किशोरीलाई प्रजनन् स्वास्थ्यसम्बन्धी परामर्श र सेवा पाउने व्यवस्था गरेको छ ।

ऐनको परिच्छेद ८ अनुसार कसैको लिंग, समुदाय या शारीरिक अवस्थाका आधारमा कुनै भेदभाव नगरी प्रजनन् स्वास्थ्य सेवा दिनुपर्ने उल्लेख भए पनि यो व्यवहारमा लागू छैन । महिलाविरुद्ध हुने सबै प्रकारका हिंसा अन्त्य गर्ने महासन्धि (सीड) ले पनि यौनिक अल्पसंख्यक समुदायका ‘परलिंगी’ महिलामाथि स्वास्थ्य प्रदायकद्वारा हुने भेदभावको अन्त्य गर्नुपर्ने सुझाव दिएको छ ।

गोपनीयतामा सुनिश्चता हुन नसक्दा उनीहरू उपचार गर्न असजिलो मान्छन् । जन्मँदा महिला र पुरुषझैं जीवनयापन गर्नेले स्तन र पाठेघरसम्बन्धी समस्या भोग्दै आइरहेका छन् । यस्ता रोगमा राज्यले निःशुल्क उपचार दिँदै आए पनि यसमा उनीहरूको पहुँच पुग्न सकेको छैन । यौनरोग र एचआईभीको संक्रमण खेप्नेमा पनि यही समुदायको बाहुल्य छ । सम्मानपूर्वक उपचार सेवा नभएका कारण उनीहरू नियमित उपचारमा जाँदैनन् ।

प्राकृतिक रूपमा फरक भएर जन्मिने यस्तो समुदायका व्यक्तिलाई समाजमा अप्राकृतिक र विकृति मानिने मानसिकता हट्न नसकेको यौनिक अल्पसंख्यकका लागि काम गर्दै आइरहेकी सरिता केसी बताउँछिन् । उनी भन्छिन्, ‘इज्जत र प्रतिष्ठा गुम्ने डरका कारण घरपरिवारले त हिंसा गरेकै छन् । उपचारमा समेत विभेद हुँदा उनीहरूको मानवअधिकार हनन् भएको छ ।’ यौनिक तथा लैंगिक अल्पसंख्यक महासंघको तथ्यांकअनुसार नेपालमा यस्ता व्यक्तिको जनसंख्या करिब ९ लाख छ ।