यार्चा मौसम

यार्चा संकलनलाई पाटनहरूमा प्रवेश खुला गर्ने दिन नजिकिंदै गर्दा तल्लो भेगका गाउँ सुनसान हुन थालेका छन्। विद्यार्थी पनि लेक उक्लिन थालेकाले विद्यालयहरू खाली भइसकेका छन्।
डोल्पाका पाटनहरूमा जेठ १८ देखि प्रवेश दिइने भएको छ। गाउँमा तन्नेरी भेटिन छाडेका छन्। टाढाका विद्यार्थी हिंडिसकेका र नजिकका तयारीमा जुटेपछि पठनपाठन ठप्प भएको उपल्लो दुनैस्थित ध्रुवतारा प्राविका प्रधानाध्यापक लक्ष्मण कार्कीले बताए। उक्त विद्यालयसहित सदरमुकामस्थित बालमन्दिर प्रावि र सरस्वती उच्चमाविमा शिक्षक मात्र भेटिन्छन्। गत आइतबारदेखि नै विद्यार्थी उपस्थिति शून्य भएको बालमन्दिरकी शिक्षक अम्बिका हमालले बताइन्। यार्चा मौसमका कारण जिल्लाका अधिकांश विद्यालयमा पठनपाठन ठप्प रहेको जानकारी आएको निमित्त शिक्षा अधिकारी वीरबहादुर धामीले बताए। ‘यार्चाबाट हुने कमाइको लोभमा अभिभावकले नै आफ्ना बालबालिकालाई पाटनतिर लाने गरेका छन्,’ उनले भने।
६ वर्षका बालबालिकादेखि ७० वर्षका वृद्धवृद्धासमेत यार्चा टिप्न पाटनतिर लागेका छन्। जसका कारण छिमेकी जाजरकोट, रुकुम र जुम्लाका विद्यालय पनि प्रभावित भएका छन्। ती जिल्लामा पनि विद्यालय बन्द रहेको यार्चा टिप्न फोक्सुन्डोको फूलबारी पाटन पुगेका जाजरकोट रामिडाँडास्थित कालिका आदर्श मावि का कक्षा ९ का विद्यार्थी धीरेन्द्र शाहीले बताए। ‘यो पढ्नेभन्दा यार्सा टिपेर कमाउने बेला हो नि,’ उनले भने। यस मौसममा आफूजस्ता हजारौं विद्यार्थी पाटनमा भेटिने उनले बताए। डोल्पाका ८७ प्रावि, १८ निमावि, ९ मावि र ५ उच्चमावि सुनसान छन्। सबैमा गरी ९ हजार ५ सय अध्ययनरत छन्। यार्चा मौसममा १५ देखि २० दिन पठनपाठन ठप्प हुन्छ।
विगतमा जेठ १० देखि यार्चा टिप्न पाटनहरू खुला गरिन्थ्यो, यस वर्ष वर्षा र हिमपातका कारण एक साता सरेको छ। प्रमुख जिल्ला अधिकारी कृष्णप्रसाद खनालका अनुसार सामुदायिक वन उपभोक्ता समिति र शे फोक्सुण्डो राष्ट्रिय निकुञ्जले मिति सार्ने निर्णय गरेका हुन्।

दार्चुलामा पठनपाठन ठप्प


उत्तरी क्षेत्रका विद्यार्थी उच्च हिमाली भेगतिर हिंडेका छन्। त्यस क्षेत्रका विद्यालय २० दिनसम्म बन्द रहने छन्।
मार्मा र दुहु क्षेत्रका घुसा, खण्डेश्वरी र गुल्जर गाविसका सबै विद्यालयमा पठनपाठन ठप्प छ। ती क्षेत्रका अधिकांश बासिन्दा यार्चा टिप्न हिंडिसकेका छन्।
हिउँदे र बर्खे बिदामा कटौती हुने गरी व्यवस्थापन समितिको निर्णय अनुसार विद्यालय बिदा दिइएको जिल्ला शिक्षा अधिकारी विष्णुदत्त भट्टले बताए। सितोला, तपोवन, सिप्टी र सुनसेराका विद्यालय व्यवस्थापन समितिले १५ देखि २० दिन बिदा तोकेका छन्।
हिकिला स्रोत केन्द्रअन्तर्गतका विद्यालयहरू पनि बन्द भएको स्रोत व्यक्ति करनसिंह ठगुन्नाले जानकारी दिए। उच्चमावि हिकिला भने बन्द भएको छैन। कक्षा ९ र १० मा आधाभन्दा बढी विद्यार्थी अनुपस्थित रहेको शिक्षक पुलेन्द्रबहादुर कार्कीले बताए।
करिब एक महिना संकलित यार्चाबाट त्यस क्षेत्रका बासिन्दाको वर्ष दिनको गुजारा चल्छ।
जिल्लाका २१ भन्दा बढी गाविसका बासिन्दाको आम्दानीको मुख्य स्रोत यार्चा नै हो। ‘त्यही भएर सिंगो परिवार संकलनका लागि लेकतिर जान्छन्,’ सम्पाल मावि सुन्सेराका शिक्षक हरिसबहादुर बमले भने।
गौरीलमाण्डांै उच्चमावि हिकिलाका कक्षा ९ का विद्यार्थी मानसिंह धामीले गत वर्ष यार्चा बेचेर ९० हजार रुपैयाँ कमाएका थिए। ‘घरमा कमाउने कोही छैन,’ उनले भने, ‘यसैबाट वर्षभरि घर र पढाइ खर्च जुटाउनुपर्छ।’

मुगुका गाउँ पनि सुनसान

जिविसले १४ वर्षमुनिकालाई पाटन क्षेत्रमा जान रोक लगाएको छ। त्यसको प्रचारप्रसार पनि व्यापक भएको तर अहिले लेक उक्लिने लर्कोमा ७ वर्षका बालबालिका पनि छन्। कसैले रोक्न खोजे उनीहरू लुकी–लुकी पाटन प्रवेश गर्छन्।
यसैबाट थाहा हुन्छ, यार्चा टिप्ने आकर्षण ग्रामीण भेगमा कति छ। पूर्वी करान भेगका बासिन्दा यार्चा टिप्न पाटनतिर उक्लिएपछि विद्यालय र गाउँ सुनसान छन्। प्रभात उच्च मावि रोवा, बुद्ध उच्च माविमा माग्रीलगायत २६ विद्यालयको पठनपाठन ठप्प भएको छ।
प्रभात उच्च माविमा कक्षा ५ माथिका सबै विद्यार्थी लेकतिर गएका छन्। उनीहरू २ महिनापछि फर्किएपछि मात्र पठनपाठन सुचारु हुने छ। ‘पैसा कमाउने मौसम हो, विद्यार्थी पढाइ छोडेर सातुसामलसहित पाटन उक्लिएका छन्,’ प्रभात उच्च माविकी शिक्षक टीकालक्ष्मी हितानले भनिन्, ‘हामी फुर्सदिला भएका छौं।’
रोवा ५ का दल कुमाईका अनुसार विद्यार्थीले यार्सा टिपेर डेढ महिनामा ४० देखि ६० हजारसम्म ल्याउँछन्।
जाजरकोटबाट ७ दिन हिंडेर करिब डेढ सय विद्यार्थी यार्चा खोज्न मुगुको पाटनतिर लागेका छन्। उनीहरूलाई यार्चा पाइने स्थानसम्म पुग्न २ साता लाग्छ।

प्रकाशित : जेष्ठ १६, २०७२ १३:३१