तुइनमुक्त हुँदै कालिकोट

५ छोरी र एक छोराको लालनपालन गर्न पत्नी दुदालाई निकै कठिन छ । ‘पुल नहुँदा झुन्डिएर तर्दा भतिजको ज्यान गयो,’ ६१ वर्षीय रतनेले भने, ‘अब कसैले अकालमा ज्यान गुमाउन नपर्ने भयो ।’ उनले डेढ वर्षअघि केपी ओली नेतृत्वको सरकारले तुइन विस्थापन योजना ल्याएपछि पुल बनाउने काम सुरु भएको सुनाए । पुल बनेपछि सदरमुकाम मान्मलगायत सुर्खेत, नेपालगन्ज आउजाउका लागि सहज भएको उनको भनाइ छ ।
खुलालुमा नवनिर्मित झोलुंगे पुल उद्घाटन हुने खबर सुनेपछि सोमबार लालु, माल्कोट, कुमालगाउँ, कोटवाडा र रुप्साका सयौं बासिन्दा कर्णाली नदीको तिरमा झरेका थिए । सदरमुकाम मान्मबाट पनि स्थानीय विकास अधिकारीसहित सरकारी निकायका प्रमुख, राजनीतिक दलका प्रमुख तथा प्रतिनिधि खुलालु पुगे ।

स्थानीय धनसरा बिष्टले पुलले कर्णाली राजमार्गसग जोडिन पाएको सुनाउँदै अब कसैले नदी तर्दा अकालमा ज्यान गुमाउनु नपर्ने बताइन् । ‘नाउ (डुंगा) चढ्यौं, बाबियाको डोरीमा झुन्डियौं, पछि तुइन बनेपछि त्यसैमा झुन्डियौं,’ स्थानीय लबजमा बिष्टले भनिन्, ‘झोलुंगे पुल बन्दा रोड बनेजस्तो खुसी लागेको छ ।’ उनले तुइन तर्ने क्रममा यस क्षेत्रका १ सय ५० भन्दा बढीका औंला काटिएको पनि सुनाइन् ।

पुल उद्घाटन गर्न पुगेका खानेपानी तथा सरसफाइ मन्त्री प्रेमबहादुर सिंहले ०३२ अघि कालिकोटको कुनै पनि ठाउँमा पुल र बाटोघाटो नभएकामा अहिले विकासले गति लिएको बताए । ‘कर्णाली राजमार्ग सञ्चालनमा आएको छ,’ उनले भने, ‘स्वास्थ्य संस्था, विद्यालय र क्याम्पस खुलेका छन् त्यसैले कर्णाली फेरिंदै छ ।’ केपी ओली सरकारको पहिलो निर्णय तुइन विस्थापनलाई वर्तमान सरकारले पनि निरन्तरता दिएको उनले बताए ।

सशस्त्र द्वन्द्वमा माओवादीद्वारा काटिएका झोलुंगे पुल निर्माण भए पनि ५ गाविसका करिब ३० हजार बासिन्दाको ओहोरदोहोर गर्ने कर्णाली नदीको खुलालुमा पुल बन्न सकेको थिएन । यही ठाउँमा कर्णाली करिडोरको पक्की पुल शिलान्यास भएको ५ वर्ष बिते पनि काम अझै सुरु हुन नसकेको कांग्रेस नेता हिक्मतबहादुर विष्टले गुनासो पोखे । हेलिकप्टरमा आएर तत्कालीन भौतिक योजना मन्त्री विमलेन्द्र निधिसहित ५ जना मन्त्रीले शिलान्यास गरे पनि हालसम्म ठेकेदार साइडमा नआएको जिल्ला बार अध्यक्षसमेत रहेका विष्टले सुनाए । कर्णाली नदी तर्न स्थानीयले अझै तुइनकै भर पर्नुपर्ने बाध्यता थियो । पुल बनेपछि गर्भवती महिलालाई जिल्ला अस्पताल लैजान, नुन, तेल र चामल लिन जान सहज हुने लालु ७ की नामसरा बिष्टले बताइन् ।

नदी तर्न वैकल्पिक साधनका रूपमा कालिकोटमा निर्माण भएका तुइनको संख्या ११ भएकामा आउने वैशाखसम्म सबै विस्थापित गर्ने लक्ष्य रहेको स्थानीय विकास अधिकारी प्रदीपराज अधिकारीले बताए । उनका अनुसार साउनयता ५ वटा झोलुंगे पुल निर्माण सम्पन्न भएका छन् । गत वर्ष ८ वटा झोलुंगे पुल निर्माण भए । आउने वैशाखभित्र ७ वटा थप पुल सञ्चालनमा आउनेछन् ।

यहाँको लालु र कोटवाडाको सिमानामा पर्ने खुलालु तुइन नेपालमै बढी मानिसले प्रयोग गर्ने तुइनका रूपमा चर्चित थियो । ०६३ मा प्राक्टिकल एक्सनको प्राविधिक सहयोगमा सञ्चालित पहुँच कार्यक्रमबाट निर्माण गरेको खुलालु तुइनबाट दैनिक दुईदेखि ३ सय जनासम्म तर्ने गर्थे । खुलालु तुइनबाट कालिकोटका लालु, माल्कोट, रुप्सा, कुमालगाउँ र कोटवाडा र अछामको सिमाना छेउछाउका बासिन्दा तर्ने गरेको तुइन अप्रेटर खडग विश्वकर्माले बताए । उनले तुइनका ठाउँमा झोलुंगे पुल बनेकामा खुसी लागे पनि आफ्नो राजीरोटी खोसिएकामा गुनासो गरे । उनले यही तुइन तराएबापत दैनिक ५ सयदेखि एक हजार रुपैयाँसम्म कमाइ गर्थे । सशस्त्र द्वन्द्वका बेला माओवादीले कर्णाली नदीका लालीघाट, रैगिंल, जारकोट, भात्तडी र तिला नदीका सेरिघाट, राराघाटका पुल काटेका थिए । ती ठाउँमा सुरुमा तुइन बनेका थिए भने हाल सबैमा पुल बनिसकेको झोलुंगे पुल निर्माणको सहजीकरण गरिरहेको हुरेन्डेकका अध्यक्ष जजराज शाहीले बताए ।

०३२ सम्म एउटै पनि झोलुंगे पुल नभएको कालिकोटमा सबै बासिन्दा नदी तर्न तागुलो (बाबियाको डोरीमा झुन्डिएर) बाट नदी पार गर्थे । ०२८ मा कर्णाली चिसापानी परियोजनामार्फत कर्णाली नदीको लालीघाट भौरेकुना, तिलाको सेरिघाट, नाग्मगाड र रारालिहीमा ४ वटा तुइन (गेज) निर्माण भएको सभासद तुलाराज विष्टले बताए । बाबियाको लठ्ठा नदीमाथि लगाएर त्यसैमा झुन्डिएर नदी तर्ने क्रममा जिल्लामा मर्नेको संख्या वार्षिक ३०–४० सम्म भए पनि तुइन निर्माणपछि घटेर १०–१५ मा झरेको जिल्ला प्रहरीले जनाएको छ ।