देवता राख्ने सत्तलमा किराना पसल

संस्थानलाई मासिक भाडा तिर्ने गरी स्थानीय हरिकृष्ण तन्डुकारले साताअघि सत्तलमा किराना पसल राखेका हुन् । यसलाई नुवाकोट भगवतीका रूपमा चिनिन्छ । खुला रहेको सत्तल भुइँचालो आएपछि ढोका हालिएको थियो । खुला ठाउँमा काठको बार लगाएर ८ दिन देवता राखिन्थ्यो । ‘देवता राख्ने ठाउँमा पसल राखिएको छ,’ सम्पदा संरक्षण संघर्ष समितिका गणपतिलाल श्रेष्ठ भन्छन्, ‘सुरक्षाका लागि भन्दै ढोका हालियो । विश्व सम्पदाको परम्परागत पाटी पौवासमेत बाँकी राखेनन् ।’ भूकम्पले सत्तलमा सामान्य क्षति पुगेको थियो । सत्तलको मर्मत सम्भार गरी गुठीले ढोका हालेको थियो । सत्तलको माथिल्लो तलामा कँडेल चोक भगवती राखिन्छ । यसलाई नुवाकोट भगवतीका नामले पुकारिन्छ । यसको सुरक्षा नेपाली सेनाले गर्दै आएको छ ।

व्यापारीलाई फाइदा हुने हिसाबले बिनाटेन्डर भाडामा दिएको पाइएको श्रेष्ठ बताउँछन् । ‘त्यति नै ठाउँको भाडा बाहिर ८०/८५ हजार रुपैयाँ तिर्नुपर्छ,’ श्रेष्ठ भन्छन्, ‘यहाँ २० हजार रुपैयाँ मात्रै लिएको पाइयो । यो त व्यापारीलाई पोस्ने हिसाबले दिएको पाइयो ।’

शाखा कार्यालयको रेखदेख गर्ने रकमीले भाडामा दिएको गुठी संस्थानका प्रवक्ता सरोज थपालियाले बताए । ‘हनुमानढोका दरबार हेरचाह कार्यालयका कर्मचारीसँग समन्वय गरी काम गर्न डोर पठाइसकेको छु,’ थपलिया भन्छन्, ‘दिएको सही हो भने प्रतिवेदन दिनू भनेका छौं ।’ यहाँको संरक्षणका लागि काठमाडौं महानगरपालिकाले पर्यटकसँग जनही हजार रुपैयाँ लिने गर्छ । त्यसमध्ये २ सय ५० हनुमाढोका दरबार क्षेत्र संरक्षण कार्यालयलाई दिन्छ । पैसा उठाए पनि संरक्षणमा चासो नदिएको श्रेष्ठ बताउँछन् । ‘पर्यटकसँग पैसा उठाउँछन् तर पाटी पौवा अतिक्रमण हुँदा हटाउँदैनन्,’ श्रेष्ठ भन्छन्, ‘अतिक्रमण खाली गर्नु महानगरको पनि दायित्व हो ।’ महानगर भने हटाउने काम पुरातत्त्व विभागको हो भन्दै पन्छिने गरेको छ ।

गुठी संस्थानअन्तर्गत सम्पदा गएपछि समस्या भएको मन्दिरका पुजारी बताउँछन् । गुठीले पूजा गर्ने खर्च कम भएको भन्दै सत्तल भाडामा दिएको हो । संस्थानले पुजारीलाई पूजा खर्च वर्षमा १५ हजार रुपैयाँ मात्रै दिने गरेको पुजारी वैकुण्ठमान राज नवट बताउँछन् । कँडेल चोक भगवतीका नाममा थुप्रै जमिन भए पनि संस्थानले भने खर्च दिनै कन्जुस्याइँ गरेको उनी बताउँछन् । मन्दिरका नाममा भएको जमिन गुठीले नदेखाएको उनको गुनासो छ । ‘पाटन, एयरपोर्ट म्हैपीलगायत ठाउँमा ३ सय ७२ रोपनी जग्गा छ,’ पुजारी नवट भन्छन्, ‘त्यति जग्गाले नै पूजा चलाउन पुगिहाल्थ्यो । तर गुठीले देखाउँदैन ।’

सत्तलमा तीनवटा ढोका हालिएका छन् । छेउकै अरू सत्तलमा पनि ढोका हालेर यसअघि नै भाडामा दिइएको छ । कुन बेला भाडामा दिइयो भन्ने पत्तै थिएन । यो दरबार पहिला परिवारको संरक्षणमा थियो । २०६३ मा गणतन्त्र आएपछि मात्रै यो क्षेत्र पुरातत्त्व विभागको स्वामित्वमा आएको हो । ‘प्राचीन स्मारक ऐन एक्टिभ भएपछि यहाँ पसल राख्न दिइएको छैन,’ हनुमानढोका दरबार हेरचाह कार्यालयकी कार्यकारी प्रमुख अरुणा नकर्मी भन्छिन् ।