पर्सा निकुञ्जमा १९ बाघ

निकुञ्जका प्रमुख संरक्षण अधिकृत (चिफ वार्डेन) हरिभद्र आचार्यले गत फेब्रुअरीमा गरिएको तीनमहिने ‘क्यामेरा ट्रयापिङ’ को विश्लेषण गर्दा ६२७.३९ वर्गकिलोमिटर क्षेत्रमा फैलिएको पर्सा निकुञ्जमा बाघको संख्या १९ वटा देखिएको बताए ।

‘तीन वर्ष अवधिमा बाघको संख्या झन्डै तेब्बर भएको छ,’ आचार्यले कान्तिपुरसँग भने, ‘यसले हामी उत्साही छौं ।’ सन् १९८४ मा स्थापना भएको आरक्षलाई सरकारले जेठ पहिलो साता निकुञ्ज घोषणा गरेको थियो । मुलुकको १२औं पर्सा निकुञ्ज पर्सा, बारा र मकवानपुरमा पूर्वपश्चिम राजमार्गको उत्तरदक्षिणमा फैलिएको छ । यो निकुञ्ज चितवन निकुञ्ज र भारततिरको वाल्मीकि टाइगर रिजर्भसँग जोडिन्छ ।

सन् २०१३ को बाघगणनामा तत्कालीन पर्सा वन्यजन्तु आरक्षमा ७ वयस्क बाघ पाइएका थिए । सन् २००८ को गणनामा त जम्मा ४ वटा थिए । निकुञ्जको भाटाखोलादेखि महादेवखोला क्षेत्र बाघको मुख्य बासस्थान हो ।

यो क्षेत्रमा आहारा प्रजाति लगुना, मृग, चित्तल, जरायो, बँदेलको संख्या राम्रो भएकाले बाघ यही क्षेत्रमा धेरै ओहोरदोहोर गर्ने गरेको निकुञ्जका सहायक संरक्षण अधिकृत वीरेन्द्र कँडेलले बताए । बाघ, गैंडा, गौरीगाई, हात्तीलगायत वन्यजन्तु वृद्धिसँगै यो निकुञ्जमा पर्यटन प्रवद्र्धन हुने विश्वास गरिएको छ । भर्खरै गरिएको निकुञ्ज घोषणाले यहाँका प्राविधिक, सहयोगी संस्था, पर्यटन व्यवसायी र मध्यवर्ती क्षेत्रका बासिन्दा उत्साही देखिन्छन् ।

दुई वर्षअघि विस्तार गरिएको हलखोरिया दह क्षेत्रमा दुइटा नयाँ बाघ देखिएका छन् । यस क्षेत्रमा बाघसँगै गैंडा र हात्ती पनि छन् । ‘विस्तार गरिएपछिको संरक्षण क्षेत्रमा ठूला प्रजातिका वन्यजन्तुको बढोत्तरी भएको छ,’ चिफ वार्डेन आचार्यले भने, ‘यो क्षेत्र विस्तारपछिको उपलब्धि हो ।’ यही क्षेत्र भएर जंगली हात्ती सर्लाहीको वागमतीसम्म ओहोरदोहोर पनि गर्छन् ।

यसअघि उक्त क्षेत्रमा बाघ र गैंडा भेटिएका थिएनन् । विस्तारसँगै आहारा प्रजातिको संख्या बढ्नुका साथै बासस्थान सुधार र हेरचाह बढेपछि बाघको संख्या बढदै गएको हो । २०७२ असारमा १ सय २७ वर्गकिलोमिटर क्षेत्र पर्सा आरक्षमा गाभिएको थियो । यो क्षेत्रमा वन्यजन्तु अनुगमन/गस्ती प्रभावकारी पारिनुका साथै बासस्थान सुधार र आहार व्यवस्थापनमा विशेष जोड दिइएको छ । वन्यजन्तुको सुरक्षाका लागि नयाँ पोस्ट खडा गरी २४ सै घण्टा गस्ती मजबुत पारिएको छ ।

वन्यजन्तु र चराचुरुंगीका लागि पानी कम भएको क्षेत्रमा कृत्रिम पोखरी निर्माणलाई तीव्रता दिइएको छ ।

निकुञ्जको कोर क्षेत्रमा वयस्क बाघसँगै बच्चा बाघ (डमरु) पनि देखिने गरेका छन् । निकुञ्जका सहायक वार्डेन अशोक रामले रामभोरिभाटा क्षेत्रमा दुई बच्चा बाघसहित बघिनी पटक–पटक देखिने गरेको सुनाए । ‘फिल्ड अनुगमनका क्रममा बच्चासहितको माउ देखिने गरेका छन्,’ अशोकले भने, ‘गस्तीका क्रममा पनि धेरै पटक बाघ देखिएको छ ।’

बाघ अनुगमनका लागि जुलोजिकल सोसाइटी अफ लन्डन नेपाल (जेडएसएल, नेपाल) ले आर्थिक तथा प्राविधिक सहयोग गरेको थियो । जेडएसएलले बाघ अनुगमनका लागि ३ सय ३४ स्वचालित क्यामरा उपलब्ध गराएको थियो । ६२७.३९ वर्गकिलोमिटर क्षेत्रमा फैलिएको निकुञ्जलाई १६७ वटा ग्रिड बनाएर बाघको अनुगमन गरिएको थियो ।

बाघ अनुगमनका लागि दुई किलोमिटर लम्बाइ र चौडाइ भएको वर्गाकार क्षेत्रमा एक जोडी क्यामेरा जडान गरिन्छ । ४५ सेन्टीमिटर उचाइमा राखिने क्यामेराले अघिल्तिर बाघ वा अन्य कुनै पनि जनावर हिँड्नेबित्तिकै तस्बिर कैद गर्छ । एउटा ग्रिडमा २१ दिन क्यामेरा राखिएको थियो । त्यसरी खिचिएका सबै तस्बिरको विश्लेषण गरेर बाघको संख्या यकिन गरिन्छ । ट्रयापिङका क्रममा ४५ क्यामेरा क्षति भएका थिए । मानवीय कारणले ३४ र वन्यजन्तुले ११ क्यामेरा क्षति गरेका थिए ।