१७.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १६१

दोक्लम विवाद : यसकारण पछि हट्यो भारत

कमलदेव भट्टराई

काठमाडौं — विगत झण्डै ३ महिनादेखि जारी भारत र चीनबीचको तनाव अन्त भएको छ । दुवै देशका सेना आफ्नो पूर्ववत् अवस्थामा फर्किएका छन् । चीनले निर्माण गर्ने सडकका कारण भारतको सुरक्षामा पर्नसक्ने असरको बारेमा कूटनीतिक च्यानलमार्फत वेइजिङलाई सन्देश प्रवाह गरिएको र वेइजिङले त्यसलाई सम्बोधन गर्ने वचन दिएको भारतीय अधिकारीहरुले जनाएका छन् ।

दोक्लम विवाद : यसकारण पछि हट्यो भारत

विगत झण्डै ३ महिनादेखि जारी भारत र चीनबीचको तनाव अन्त भएको छ । दुवै देशका सेना आफ्नो पूर्ववत् अवस्थामा फर्किएका छन् ।

चीनले निर्माण गर्ने सडकका कारण भारतको सुरक्षामा पर्नसक्ने असरको बारेमा कूटनीतिक च्यानलमार्फत वेइजिङलाई सन्देश प्रवाह गरिएको र वेइजिङले त्यसलाई सम्बोधन गर्ने वचन दिएको भारतीय अधिकारीहरुले जनाएका छन् । भारत–चीन तनावको केन्द्रीय पक्ष भुटान हो । तर, भारत र चीनले दिएका कुनै पनि अभिव्यक्तिमा भुटानबारे केही पनि उल्लेख गरिएको छैन ।

विभिन्न कारणले भारत र चीनको तनाव युद्धमा परिणत हुने सम्भावना कम थियो । यद्यपि चीनका सञ्चारमाध्यमहरुले प्रकाशित गरेका आक्रामक समाचारहरुका आधारमा धेरैले युद्ध हुने आंकलन गरे । तर, भारतको राजनीतिक नेतृत्व तथा प्रशासनिक संयन्त्र भने युद्ध नहुने कुरामा लगभग निश्चिन्त थिए । भारतीय विदेश सचिव एस जयसंकरले सिंगापुरको एक कार्यक्रममा भारत र चीनको बीचमा यसखाले स्थिति पहिलो पनि भएको र असमझदारीलाई विवादमा परिणत हुन नदिने बताएका थिए । त्यसै गरी भारतको संसदमा सम्बोधन गर्दै भारतीय विदेशमन्त्री सुष्मा स्वराजले पनि त्यही आशयको अभिव्यक्ति दिएकी थिइन् ।

– दुईपक्षीय सहमतिले समस्या समाधान भएको मान्न चीन तयार छैन, उसले भारतीय सेना एकतर्फी रुपमा पछाडि हट्नुपर्ने बताइरहेको थियो

– समझदारीपछि चीनले आफ्ना संरचना निर्माण जारी राख्छ कि रोक्छ भन्ने अन्योल भने बाँकी नै छ

– चीनको राजनीतिक नेतृत्वले के सोचिरहेको छ भन्ने संकेत नपाउनु नै भारतमा सबैभन्दा अन्योल

– अब दोक्लमको विषय कसरी अगाडि बढ्छ भन्ने कुरा चीन र भुटानको सम्बन्धले निर्धारण गर्ने देखिन्छ

भारत र चीनको बीचको तनाव अन्त हुनुका केही कारणहरु छन् । यो विवाद भारत र चीनको सीमा तथा भूभागसम्बन्धी विवाद थिएन । भुटानले आफ्नो भूभाग भनी दाबी गरेको भूभागमा चीन र भारत आमने सामने भएका थिए । तनाव बढ्दै गएमा युद्ध हुनसक्ने जानकारहरुले दाबी गर्दै आएका थिए ।

चीन आगामी आइतबारबाट हुने व्रिक्स (ब्राजिल, रसिया, चीन, भारत र दक्षिण अफ्रिका) सम्मेलनमा अगाडि नै यो समस्या समाधान गर्ने पक्षमा थियो किनकि चिनियाँ राष्ट्रपति दोक्लमको विषयले व्रिक्स सम्मेलनलाई असर नगरोस् भन्ने पक्षमा थियो । भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी आइतबार व्रिक्स सम्मेलनको समयमा वेइजिङ भ्रमणमा जाने कार्यक्रम छ र त्यतिबेला मोदी र सि जीनपिङको बीचमा भेटघाट हुने कार्यक्रम रहेको छ ।

भारतले आफ्नो सेनालाई फिर्ता गराउनु पछाडि भुटान अर्को कारण हुनसक्छ । यस बीचमा आफ्नो कदमलाई भुटानले पूर्ण रुपमा समर्थन गर्ने अपेक्षा भारतको थियो । तर, यस अवधिमा एउटा प्रेस विज्ञप्ति जारी गर्नेबाहेक यस मामिलामा भुटान धेरै बोलेन । भुटानका सरकारी सञ्चारमाध्यमहरुमा केही फाटफुट समाचारबाहेक खासै केही आएको थिएन र छैन । यसले गर्दा भुटानको लागि आफूले लिएको कदममा भुटानको नै पूर्ण समर्थन छैन भन्ने बुझाई भारतको हुनसक्छ । यसले भारत र भुटानको सम्बन्धबारेमा दिल्लीमा आगामी दिनमा नयाँ शिराबाट विचार विमर्श हुनसक्छ । सुरुका केही दिनमा भुटानले चीनको सेनाले निर्माण गर्न लागेको भौतिक पूर्वाधारको बारेमा विरोध गरे पनि भारत अगाडि बढेपछि भने भुटान मौन छ ।

यस बीचमा भारतले चीनले आफ्नो संरचना निर्माण गर्ने कार्य रोक्ने र आफूले सेना फिर्ता गर्ने प्रस्ताव अगाडि सारेको थियो । तर, भारतलाई यो पनि थाहा थियो कि चीनले कुनै पनि हालतमा यो प्रस्ताव स्वीकार गर्ने छैन । यतिसम्म कि भारत र चीनको बीचमा निरन्तर रुपमा कूटनीतिक वार्ता भइरहे पनि वार्ता भइरहेको छ भन्ने स्वीकार गर्न चीन तयार थिएन । भारतीय सेना एकतर्फी रुपमा हट्नुपर्ने प्रस्ताव गरिरहेको थियो । अहिले पनि दुईपक्षीय सहमतिले समस्या समाधान भएको मान्न चीन तयार छैन, उसले भारतीय सेना एकतर्फी रुपमा पछाडि हट्नुपर्ने बताइरहेको थियो ।

त्यसैले आफ्नो तर्फबाट कुनै कदम नचालेसम्म समस्या समाधानको अन्य विकल्प नभएको भारतको बुझाई थियो । चीनको तर्फबाट कुनै पनि लचकता अपनाउने सम्भावना भने थियो । भारतले भुटानको भूभागको रक्षा र आफ्नो सुरक्षा चासोलाई सम्बोधन गर्नका लागि आफ्ना सेना त्यहाँ पुगेको दाबी गरिरहेको थियो । चीनले जुनमा लगेको वुलडोजर, पाल र अन्य निर्माण सामग्रीहरु तत्कालका लागि हटाएर भारतको चासोलाई सम्बोधन गर्ने बताइएको छ । उच्च भूभाग भएका कारण त्यस स्थानमा सडक निर्माण गर्ने उपयुक्त समय जुनदेखि सेप्टेम्बर हो । तर सो समझदारीपछि चीनले आफ्ना संरचना निर्माण जारी राख्छ कि रोक्छ भन्ने अन्योल भने बाँकी नै छ ।

चीनले यस अवधिमा निरन्तर रुपमा भारतमाथि मनोवैज्ञानिक दबाब सिर्जना गर्‍यो । चीनले भारतमाथि अन्तर्राष्ट्रिय लविइङ समेत गरेको थियो । चीनका सञ्चारमाध्यमहरुले निरन्तर रुपमा युद्धको सम्भावनाबारेमा अभिव्यक्ति दिइरहे । चिनियाँ सञ्चारमाध्यमका समाचारको आधारमा धेरैले युद्धको आंकलन गरे तर दुई देशको बीचमा कूटनीतिक तथा राजनीतिक तहमा संवाद भइरहेको थियो । चीनले विशेषत: मिडिया युद्ध, मनोवैत्रानिक युद्ध र कानुनी लडाइँ तीनवटालाई एकैचोटी परिचालन गरेको थियो । यतिसम्मकी चीनका सञ्चारमाध्यम तथा विज्ञहरुले चीनले सीमा क्षेत्रमा साना अप्रेसन गर्ने दाबी गरिरहेका थिए ।

चीनको राजनीतिक नेतृत्वले के सोचिरहेको छ भन्ने संकेत नपाउनु नै भारतमा सबैभन्दा अन्योल हो । विशेषत: ग्लोवल टाइम्सलगायत चिनियाँ सञ्चारमाध्यमहरुले लेखेका कति विषयले चीनको आधिकारिक धारणा प्रतिनिधित्व गर्छ भन्ने यकिन छैन । भारतीय मिडिया तथा विश्लेषकले चीनले सञ्चारमाध्यमले प्रकाशित गरेका समाचारका आधारमा नै विश्लेषण गरिरहेका थिए । चीनलाई नजिकबाट बुझेका विदेश सचिव एस जससंकर, पूर्वविदेश सचिव श्यामशरणलगायत भने चीनसँगको तनाव बढ्दैन भन्नेमा एक प्रकारले ढुक्क थिए ।

यस बीचमा चीन र भारत दुवैले अन्तर्राष्ट्रिय समर्थन लविइङ गरेका थिए । तर, अन्तर्राष्ट्रिय समुदायले भने भारत र चीन कसैको पनि समर्थन लिएनन् । अमेरिकाले दुवै मुलुकलाई प्रत्यक्ष संवादमार्फत समस्या समाधान गर्न सुझाएको थियो । भारत र चीनको बीच बढ्दो तनावले नेपालले पनि दवावको महसुस गरेको थियो ।

भारत र चीनका अधिकारीहरुले नेपाली अधिकारीहरुसँगको भेटमा यो विषयमा सामान्य कुरा उठाए पनि दुवै देशले आफ्नो पक्ष लिनुपर्छ भनेर दबाब भने दिएका थिएनन् । प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवाको भारत भ्रमणको समयमा भारतीय पक्षले यो विषय उठाउने भएकाले कसरी फेस गर्ने भने तयारी पनि थियो । तर, प्रधानमन्त्रीको भारत भ्रमणको समयमा भारत र चीन लगभग सहमतिको नजिक पुगिसकेका थिए । त्यसैले सामान्य रुपमा भन्दा भारतले यसलाई जोडतोडका साथ उठाएनन् । एक कूटनीतिज्ञका अनुसार बाहिर प्रचारमा आएजस्तो नेपालको समर्थन आफ्नो पक्षमा पार्नका लागि भारत र चीन लागिपरेका थिएनन् । उनका अनुसार आफ्नो अडानमा समर्थन गरोस् भन्ने चाहना हुनु स्वाभाविक हो । तर, धेरै दबाबको अवस्था भने होइन ।

आगामी दिन भुटान र चीनको बीचमा सीमा विवाद हल गर्न पुन: वार्ताको सुरुआत हुने सम्भावना छ । सन् १९५९ भन्दा अगाडिको नै अवस्था सिर्जना गर्नको लागि वार्ता हुने सम्भावना देखिन्छ । भुटानसँग कूटनीतिक सम्बन्ध कायम राख्न प्रयास गरिरहेको चीनले आगामी दिनमा भुटानसँगको वार्तालाई तीव्रता दिने देखिन्छ । त्यसैले अब दोक्लमको विषय कसरी अगाडि बढ्छ भन्ने कुरा चीन र भुटानको सम्बन्धले निर्धारण गर्ने देखिन्छ ।

प्रकाशित : भाद्र १३, २०७४ १२:४६
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?