मतादानमा महिला सहभागिता ‘उत्साहजनक’

दुई वर्ष अघि संविधानसभाबाट जारी संविधानले स्थानीय तहमा महिला सहभागिता सुनिश्चित गरिदिएकाले उनिहरुको उपस्थिती तुलनात्मक रुपमा बढी भएको वीरगन्जस्थित ठाकुरराम बहुमुखी क्याम्पसका समाजशास्त्रका उपप्रध्यापक विरेन्द्रप्रसाद साहले बताए ।

‘मतदानमा मात्र हैन्, चुनावी प्रसार प्रसारमा समेत महिलाको सहभागिता उल्लेख रह्यो,’ उनले भने, ‘महिला मैत्री संविधानले गर्दा यसपालीको निर्वाचनमा सहभागिता बढेको हो ।’ संविधानमै गाउँपालिका, नगरदेखि महानगरपालिका प्रमुख/उपप्रमुख र अध्यक्ष/उपाध्यक्षमा एकजना महिला अनिवार्य गरिएको छ । सदस्यमा पनि एक दलित महिला सहित दुई जना अनिवार्य छ ।

‘हरेक वडाबाट महिला नेतृत्वको सुनिश्चितता संविधानले गरेको छ,’ उनले भने, ‘त्यही भएर यसपालीको निर्वाचनमा महिला सहभागिता बढी देखिएको हो ।’ चुनावी अभियानमा उम्मेदवारसँग सँगै ४/५ जना सहयोगी महिलापनि घरदैलो देखि लिएर हरेक प्रचार प्रसारका गतिविधीमा सक्रिय रुपले लागेका थिए ।

यो सँगै पछिल्लो समय मधेसी महिला पनि शिक्षित भइरहेको र अधिकारका लागि सचेत बनेको देखिएको छ । विगतका निर्वाचनमा कतिपय गाउँमा मतदानका दिन घरमा हुँदा हुँदै पनि महिला भोट हाल्न मतदान केन्द्रसम्म जाने गरेका थिएनन् । ‘एकात्मक पुरुषवादी समाज विस्तारै भत्किदै छ,’ समाजशास्त्री साह भन्छन्, ‘यो मधेसी समाजका लागि सकारात्मक संकेत हो, जाहाँ महिलालाई घरको चौकठ पार्न गर्न बन्देज लगाइको थियो ।

महिलामा पनि जागरुकता फैलिएको छ ।’ मतदान केन्द्रमा समेत करिब ४० प्रतिशत महिला कर्मचारी खटिएका थिए । वाराको भरवलीया निवासी साहको मतदान केन्द्रमा ८४.४९ प्रतिशत मत खसेको छ । खसेको मतमा महिलाको संख्या ६० प्रतिशत रहेको उनले जनाए । ‘भित्री मधेसमा खसेको मतले जनता निर्वाचनका लागि कति व्यग्र प्रतिक्षा गरेका थिए भन्ने सन्देश दिएको छ,’ उनले भने, ‘त्यसमा महिलाको बढो सहभागिताले चुनावमा झन उत्साह थपिएको छ ।’

उनका अनुसार पछिल्लो समय गैर कृषि पेशामा बढो आवद्धताले पनि मतदानमा पुरुषको सहभागिता केही कम भएको हो । बढो गरिबी र बेरोजगारले मधेसका युवा रोगजारका लागि तेस्रो मुलुक जान थालेका छन् । वैदेशिक रोजगारमा जानेको संख्या मधेसमै बढी छ । ‘खेती किसानीको सिजन नभएकाले पनि पुरुष सदस्य भारत वा मुलुककै अन्य सहरमा दैनिक ज्यालादारी, घर निर्माण लगायतका पेशामा गएका छन्,’ कुहडीका राजकिशोर यादवले भने, ‘प्रदेश नम्बर दुई वाहेक अन्य ठाउँमा बिदा नभएकाले पनि पुरुषहरु भोट मात्र खसाल्नका लागि गाउँ आएनन् ।’ दैनिक ज्यालादारीमा गएका युवा चाडपर्व र खेतीको सिजनमा घर फर्किने गरेको उनले जनाए ।

चिटिक्क परेर मतदान
भित्री मधेसमा प्राय कुनै उत्सवको माहौल हुँदा मात्र गृहणी श्रृंगार गरी, खुट्टामा रातो रंग लगाएर वाहिर निस्कने चलन रहँदै आएको छ । झन्डै २० वर्ष पछि भएको स्थानीय तहको चुनावमा आफ्नो प्रतिनिधी चयन गर्न आएका महिला कुनै उत्सवमा सहभागि हुन आएको जस्तै देखिएका थिए । मेला भर्न, माइतबाट विदाई हुँदा वा पारिवारिक भेटघाटका लागि जाँदा गाउँका महिला श्रृंगार गर्ने गर्छन् । सोमबार भोट खसाल्न आएका अधिकांश महिला सजिएर उत्सवमा सहभागित हुन आए जस्तै देखिएका थिए ।

‘घर वाहिर निस्किदा राम्रो देखिन जो पनि चाहन्छन, यो सामाजिक प्रेस्टिजको कुरो पनि हो,’ समाजशास्त्री साह भन्छन्, ‘महिलाले चुनावलाई उत्सवको रुपमा मनाए ।’

आइतबार राति पानी परेकाले अधिकांश केन्द्रमा पानी जमेको थियो । साडीलाई हातले केही माथि सारेर पानी छुपछुप गर्दै महिला मत खसाल्न आइरहेका थिए । बेहुली झै बनेर घुँघट तानेर लामवद्ध देखिन्थे । केहीले हातमा महेन्दी लगाएका थिए । अनेक जात/जाति र वर्गका महिला आफ्नो प्रतिनिधी चयन गर्न सँगै एउटै लाइनमा उभिरहेको दृश्य कम रोचक थिएन । मध्यान्ह घाम चर्किएको बेला लामवद्ध भएका महिला छाता ओढेर पालो पर्खे ।

घरमा पुरुष सदस्य नहुने महिलाले बालबच्चालाई साथमै लिएर मतदान केन्द्र पुगेका थिए । लामो लाइन लागेको मतदान केन्द्रहरुमा एक घन्टासम्म लामवद्ध हुँदा पनि उत्साहमा कमि आएको थिएन् । वीरगन्ज महानगरपालिका २७ उदयपुरघुर्मी मतदान केन्द्रमा भेटिएकी कुमारी यादव धेरै उत्साहित देखिन् ।

‘भोट खसालेपछि धेरै खुसी मिलेको छ,’ कान्तिपुरसँग उनले भनिन्, ‘गाउँ घरमै हाम्रो कुरा सुनिदैन्, प्रतिनिधी जीतेर आउनेछन् । जनताले चाहेको विकास गर्नेछन् ।’ स्थानीय तहलाई संविधानले दिएको अधिकार र सरकारले छुट्याएको बजेटले पनि जनताको आकर्षण स्थानीय तहको निर्वाचनमा थपिएको हो । त्यसमाथि दुई दशकपछि चुनाव भएकाले उत्साहित थिए ।

बारामा पनि उलेख्य
बारामा आइतवार राती पानी परेर सडक र मतदान केन्द्रमा पानी जमेपनि कलैया उपमहानगर १४ बघवनको नेरानिमावि मतदान केन्द्र विहान साढे ६ नबज्दै महिलाको लाइनले मतदानस्थल परिसर भरिसकेको थियो । लाइनमा बसेका महिला उत्साही थिए, चाहे त्यो पिछडिएका समुदाय होस् वा अन्य । सबै समुदायमा महिलाको उलेख्य सहभागिता थियो । महिलाको तुलनामा पुरुषको उपस्थिती निकै झुर थियो । बृद्ध महिला पनि उतिकै थिइन् ।

‘घरमुलीको सल्लाहमा पहिला हामीले प्राथामिकता पायौं,’ कलैया १५ की सुनिता देवी जयसवालले भनिन्, ‘यसपालीको चुनावमा महिला उम्मेदवारले प्राथमिकता पाएकाले खुसी छौं ।’ यसैगरी कलैया १ श्री ३ चन्द्र उमावि मतदान केन्द्रमा ९५ वर्षीया बृद्ध खुरुखुरु मत हाल्न पुगेकी भेटिइन् । नातिको सहयोमा मतदान स्थल पुगेकी उनको भोट हाल्ने इच्छा अझै छ । ‘फेरि पनि भोट हाल्ने इच्छा छ,’ उनले भनिन्, ‘समाजकै बाबुहरु ‘मुखिया’ बन्दैछ, किन न भोट हाल्ने ?’ हाम्रो भोटले उम्मेदवारलाई जस मिलोस् भन्ने आफ्नो कामना रहेको उनले सुनाइन् ।

दुई दशकपछि स्थानीय तहको तेस्रो चरणको चुनाव अन्तत: उत्साहपुर्ण र शान्त वातावरणमामा हुँदा यहाँ हरेक मतदान केन्द्रमा महिलाको सहभागिता उल्लेख्य रहेको पाइएको छ । स्थानीय चुनावमा महिलाहरुलाई अनिवार्य सहभागिताको राज्यको व्यवस्थाले महिलामा उत्साह थपिएको महिला अधिकारकर्मी कृष्णा बस्नेतले बताइन् । ‘महिला उम्मेदवार अनिवार्य नभएको भए शायद यतिको महिला सहभागी हुने थिइनन्,’ उनले भनिन, ‘स्थानीय तहमा महिला सहभागितालाई प्राथमिकता दिइएकोले महिलाको मनोविज्ञानमा सामाजिक प्रभाव पारेको छ ।’

मधेसमा लजालु महिला बढी भएकोले यसपटक फरक देखिएको उनले बताइन् । बारामा १६ स्थानीय तहमा ४ सय ५८ मतदान केन्द्रका कुल ३ लाख ३४ हजार ७ सय ४६ मतदातामा मध्ये महिला सहभागिता रहेको मुख्य निर्वाचन अधिकृत रितेन्द्र थापाले बताए । उनका अनुसार यहाँ ७५ प्रतिशत मतदाताले मतदान गरेका छन् ।