कांग्रेसमा शशांक भर्सेस शेखर

यो कुर्सीमा जो बस्यो, त्यो नै कोइराला परिवारको मूली भन्ने अर्थ लाग्छ । सुशीलको पनि निधनपछि यो कुर्सीमा शेखर कोइराला बस्ने गरेका छन् ।

भदौ ३ आइतबार बिहान भने यो कुर्सीमा फरक मानिस थिए । कोइराला निवासको त्यस दिनको दृश्य र परिवेशले कांग्रेसीहरूमाझ राजनीतिक सम्भावनाका धेरै संकेत पनि छाडेको छ । विराटनगर जाँदा सधैं होटलमा बस्ने महामन्त्री शशांक कोइराला त्यति बेला कोइराला निवासमै बसे । निवासमा मात्र होइन, त्यही कालो कुर्सीमा बसे । उनलाई तानेर ‘मूली’ कुर्सीमा राख्ने व्यक्ति थिए, शेखर कोइराला ।

‘पहिला त उहाँ अर्कै कुर्सीमा बस्नुभएको थियो । शेखर दाइले उहाँलाई त्यसमा बसाल्नुभयो,’ कोइराला निवासका एक सहयोगीले भने । डेढ वर्षपछि हुने पार्टीको १४ औं महाधिवेशनका सन्दर्भमा यो एउटा सांकेतिक अर्थ थियो या पार्टीको पदीय सम्मान ? भविष्यले प्रस्ट्याउला । अहिलेलाई भने यसको संकेत हो– कोइराला परिवारले कांग्रेसको भावी नेतृत्व लिने माहोल खडा गरेको छ । यसका लागि मुख्य दाबेदार सहमतिबाटै चुनिनेछन् ।

भावी नेतृत्वका लागि कोइराला परिवारभित्र छलफल भएको कुरालाई शेखर अस्वीकार गर्छन् । कोइराला परिवारका तीन सदस्य (शेखर, शशांक र सुजाता) को बेलाबखत भइरहने छलफललाई उनी पारिवारिक भेट भन्न रुचाउँछन् । यद्यपि तीनै जना सक्रिय राजनीतिमा रहेकाले यस्ता भेटमा राजनीतिक कुराकानी सामान्य भएको उनको भनाइ छ ।

‘अहिल्यै नेतृत्वको कुरा गरिहाल्ने बेला भएको छैन । कोइराला परिवारबाहिर धेरै योगदान गरेका साथीहरू पनि हुनुहुन्छ,’ उनले थपे, ‘रामचन्द्र पौडेल, प्रकाशमान सिंह, कृष्णप्रसाद सिटौला, अर्जुननरसिंह केसी, रामशरण महत र हाम्रो निरन्तर छलफल भइरहेको छ । तर, नेतृत्वको कुरा भइसकेको छैन ।’

सक्रिय तीन कोइरालामध्ये शशांक पार्टी महामन्त्री छन् । शेखर र सुजाता केन्द्रीय सदस्य । शशांक बीपी पुत्र हुन् । शेखर नोना कोइरालाका छोरा हुन् भने सुजाता गिरिजाप्रसादकी छोरी । १३ औं महाधिवेशनसम्म नेतृत्वको महत्त्वाकांक्षा राखेकी सुजाता पछिल्लोपटक स्वास्थ्यका कारण पछि हटेपछि शशांक र शेखरबीच आन्तरिक प्रतिस्पर्धा छ । ‘अझै दुई वर्ष बाँकी छ । अहिल्यै किन टाउको दुखाउने ?,’ नेतृत्वका लागि को अघि बढ्ने तयारी छ भन्ने प्रश्नमा सुजाताको संक्षिप्त प्रतिक्रिया थियो, ‘त्यति बेलाको परिस्थिति र समयले जसलाई खोज्छ, उही हुन्छ ।’

शेखर आफूले पार्टी र शशांकले सरकारको नेतृत्वका लागि बाटो समातिदिए हुन्थ्यो भन्ने पक्षमा रहेको उनीनिकट बताउँछन् । तर, शशांक पनि पार्टी नै ताकिरहेका छन् । शशांकले केही समयअघि कान्तिपुरसँग आफूले सभापतिमा प्रतिस्पर्धा गर्ने बताएका थिए । आइतबार पनि विराटनगर निवासमा उनले दुई दाजुभाइमध्ये एक जना सभापति उठ्ने घोषणा गरे । ‘शेखर दाइसँग कुरा भइरहेको छ, हामी दुईमध्ये एकजना सभापति उठ्नेमा शंका छैन,’ शशांकको भनाइ थियो, ‘म कि दा भन्ने अन्तिम टुंगो लाग्न बाँकी छ ।’

पछिल्लोपटक सभापति शेरबहादुर देउवाप्रति महामन्त्री शशांक बढी नै नरम भएको भन्दै शेखरको असन्तुष्टि थियो । उनले पटकपटक सभापतिको गलत कामको आलोचना गर्न आग्रह पनि गरे । तर, शशांक लामो समय मौन बसे । वरिष्ठ नेता पौडेल र शशांक पक्षीय कतिपय नेताहरूले उनको भूमिकालाई लिएर सार्वजनिक रूपमा आपत्ति जनाए पनि । आइतबार विराटनगरमा पहिलोपटक शशांकले सभापतिको कडा रूपमा सार्वजनिक आलोचना गरेका हुन् ।

१३ औं महाधिवेशनमा भने कोइरालाको उम्मेदवारी महामन्त्रीमा थियो । सभापति उम्मेदवार थिए– रामचन्द्र पौडेल । १४ औं महाधिवेशनमा परिवारका तीनै सदस्य मिलेर एक जनालाई अघि सार्दा वरिष्ठ नेता रामचन्द्र पौडेलको राजनीतिक यात्रामा ठूलो धक्का लाग्ने देखिन्छ । अर्कातर्फ वर्तमान सभापति देउवाका लागि पनि चुनौती खडा हुनेछ । देउवा आफ्नो समूहमा सर्वसम्मत छन् । तर, पौडेल सर्वसम्मत छैनन् । १३ औं महाधिवेशनमै कृष्णप्रसाद सिटौला पनि उम्मेदवार बनेका थिए ।

सर्वसम्मत भए पनि देउवाको छवि पार्टीको तल्लो पंक्तिमा सकारात्मक छैन । तैपनि उनले आफ्नो समूहमा नेतृत्वको निरन्तरताका लागि अहिल्यैदेखि माहोल खडा गरिरहेका छन् । एकपटक नेतृत्वका लागि आफैं प्रतिस्पर्धामा अघि बढ्ने सोचमा पौडेल पनि देखिन्छन् । त्यसका लागि कोइराला परिवार, पूर्वमहामन्त्री प्रकाशमान सिंह र कृष्णप्रसाद सिटौला पक्षलाई मिलाउन उनलाई चुनौती छ । त्यस्तै चुनौती दुवै कोइरालाका लागि पनि छ ।

शशांक वा शेखरलाई नेतृत्वका लागि अघि सार्न पौडेल, सिंह र सिटौला तयार नभएको खण्डमा कोइराला परिवारलाई पनि संकट पर्नेछ । सिंह र सिटौलाको भूमिकाले अबको सभापति उम्मेदवार पौडेल हुने कि दुई कोइरालामध्ये एक हुने भन्ने निश्चित गर्न सक्छ । पूर्वमहामन्त्री सिंह पौडेलनिकट छन् भने सिटौला कोइरालाहरूतर्फ । संस्थापनइतर पक्षबाट सर्वसम्मत उम्मेदवार को बन्ने भन्नेबारे पौडेल, शशांक, सिंह, सिटौला, शेखर, रामशरण महत, अर्जुननरसिंह केसी निरन्तर संवादमा छन् । ‘यो छलफलमा अहिल्यै यो भन्ने छैन, महाधिवेशनका बेला परिस्थिति र अवस्था हेरेर को अघि बढ्दा चुनाव जित्न सकिन्छ भन्ने आधारमा निर्णय लिने भनिएको छ,’ संस्थापनइतरका एक नेताले कान्तिपुरसँग भने ।

उमेरका हिसाबले देउवा र पौडेलबीच एक वर्षको अन्तर छ । देउवा ७३ र पौडेल ७४ वर्षका छन् । नियमित समयमा महाधिवेशन भए त्यति बेला पौडेल ७६ लाग्नेछन् भने देउवा ७५ । शशांकभन्दा शेखर ८ वर्ष जेठा छन् । अब हुने महाधिवेशनमा शेखरको उमेर पनि ७० हाराहारी पुग्नेछ । शशांक ६२ हुनेछन् । त्यस हिसाबले पनि शेखर अबकै महाधिवेशनमा नेतृत्वका लागि अघि सर्नुपर्ने दबाबमा देखिन्छन् । १२ औं महाधिवेशनमा तीनै कोइराला महामन्त्रीको प्रतिस्पर्धामा थिए, जसमध्ये शशांक अघि बढेका थिए ।

नेतृत्वका लागि आन्तरिक रूपमा लामो संघर्ष चले पनि मौका पर्दा परिवार सदस्य एकै ठाउँ उभिन्छन् भन्ने उदाहरण पनि उनीहरूले बेलाबखत दिँदै आएका छन् । सुजाताले एक–दुई भेटमा दाजुभाइ (शशांक र शेखर) लाई मिलेरै अघि बढ्न आग्रह गरेकी थिइन् । महामन्त्री शशांकका सहयोगी भरत तिवारी पनि दुईजना एउटै पदमा लड्न हुन्न भन्ने आन्तरिक समझदारी रहेको बताउँछन् । सभापति देउवालाई कार्यकाल बढाउन नदिई समयमै नियमित महाधिवेशनका लागि दबाब दिनेबारे छलफल भएको पनि उनले जनाए ।

बीपी पुत्र भएका कारण विरासतका हिसाबले शेखरभन्दा शशांकलाई बढी सुविधा छ । विरासतको फाइदा ५० प्रतिशत शशांकलाई भए त्यसको २० प्रतिशत मात्रै शेखरलाई मिल्न सक्छ । तर, सक्रियताका हिसाबले शेखर धेरै अघि छन् ।

१३ औं महाधिवेशन अघिदेखि नै उनले जिल्ला दौडाहाको अभियानलाई निरन्तर राख्दै आएका छन् । बिहीबार दिउँसो शेखर सिरहाका राजनीतिक कार्यकर्ताहरूको भेलामा व्यस्त थिए । शुक्रबारको केन्द्रीय कार्यसमिति बैठकमा समेत नआई कार्यकर्तासँग भेटघाट गर्ने उनको योजना छ । ‘बैठकमा खासै के हुन्छ र ? यहाँ धेरै कार्यकर्ता साथीहरूसँग भेटघाट गर्न पाइन्छ, कुरा गर्न पाइन्छ । कार्यकर्ताको मोरल हाई गर्न सकिन्छ । राजधानीमा किन समय फाल्ने ?’ उनले भने ।

कांग्रेस केन्द्रीय सदस्य श्याम घिमिरेका अनुसार शेखर आफ्नै बलबुताबाट राजनीतिमा परिपक्व हुँदै गएका छन् । ‘शशांक बीपीको लिगेसीबाट आएका हुन् । शशांकको राजनीतिक पुँजी आफ्नोभन्दा बीपीको नै हो,’ उनले भने । स्वयं शेखर पनि लिगेसी राजनीतिले मात्रै अब काम नचल्ने बताउँछन् । ‘म वंशवादमा विश्वास गर्दिनँ, कर्ममा विश्वास गर्छु,’ उनले भने, ‘विरासतले मात्रै अब नेतृत्वमा पुग्न सकिन्न ।’ संसदीय चुनावमा हारेका शेखरले १३ औं महाधिवेशनमा लोकप्रिय मतसहित केन्द्रीय सदस्य जितेका थिए ।

चुनावपछिको ८ महिनाको अवधिमा शेखर करिब ३५ जिल्ला पुगेका छन् । शेखरको यो दौडधुप १४ औं महाधिवेशनमा नेतृत्वकै तयारीका लागि हो । ‘चुनाव हारेपछि अप्ठ्यारो अवस्थामा गुज्रिरहेका कार्यकर्तालाई हतास र निराश हुन नदिन हामी तीनजना प्रतिबद्ध भएर एक ठाउँ उभिएका हौं,’ उनले भने, ‘सभापति नै ताक्यो भन्ने नठान्नुहोला ।’

शशांक आँखाका अब्बल चिकित्सक हुन् भने शेखर फिजिसियन । आफूपछिको विरासत धान्न यी दुवै दाजुभाइलाई राजनीतिमा ल्याउने काम गिरिजाप्रसादले गरेका थिए । शेखरभन्दा एक कार्यकालअघि शशांक केन्द्रीय सदस्य भएका थिए । शेखर ६२ को एघारौं महाधिवेशनबाट मात्रै पार्टीको केन्द्रीय सदस्यमा आएका हुन् । दशौं महाधिवेशनमै केन्द्रीय सदस्यमा चुनाव लड्ने तयारीमा रहेका शेखरले शशांकले समेत इच्छा देखाएपछि छाडिदिएका थिए । १३ औं महाधिवेशनमा पनि महामन्त्री पद शेखरले शशांकलाई छाडे । संसदीय निर्वाचनमा शशांक निरन्तर विजयी छन् भने शेखरले २०६५ को उपचुनाव र दोस्रो संविधानसभामा जिते ।