एम्बुलेन्स चालकलाई जामले सास्ती
काठमाडौँ — केहि दिनअघि आफन्तलाई अचानक बिसञ्चो भएपछि जनकपुरका पवन कर्णले स्थानीय अस्पतालमा पुर्याए । तर चिकित्सकले तत्काल सामान्य उपचारपछि काठमाडौं रिफर गरिदिए । बिहान ६ बजे जनकपुरबाट हिँडेका उनी काठमाडौं पुग्दा २ बजिरहेको थियो । सामान्यता अन्य गाडीले पुर्याउने समय नै लाग्यो उपत्यका पुग्न ।
‘बनेपादेखि नै एम्बुलेन्सले साइरन बजाउन थालेपनि जामले निकै ढिला भयो,’ उनले भने, ‘दुई ठाउँको ट्राफिक जाममा प्रहरीले सहयोग गर्यो । कोटेश्वरमा घन्टाभर जाम पर्यो । शनिबार दिउँसो उनका आफन्तलाई अस्पताल पुर्याइसक्दा मुत्यु भइसकेको चिकित्सकले घोषणा गरे । जाम नभएको भए ज्यान बचाउन सकिन्थ्यो कि भन्ने लाग्छ उनलाई । कति ठाउँमा साइरन बजाइरहेको एम्बुलेन्सलाई समेत अन्य गाडीले ठाउँ नदिएको उनले बताए ।
उमेरले ५० छुन लागेका भरत बहादुर राउतले २५ वर्ष भन्दा बढी भइसक्यो उपत्यकामा एम्बुलेन्स चलाउन थालेको । हाल नर्भिक अस्पताल थापाथलीमा कार्यरत उनले ५ वर्ष अघिको घटना सम्झिए, ‘बानेश्वरमा एक जना सँधैजसो यहि अस्पताल आइरहने वृद्ध थिए । उनकोबाट फोन आएपछि एम्बुलेन्स लिएर गएँ । जामले गर्दा त्यहाँ पुग्नै नपाइ उनले ज्यान गुमाए ।’ साँघुरो बाटो भनेर सानो एम्बुलेन्स लिइर गएका थिए उनी । तर अस्पताल पुर्याउन नपाइ मृत्यु भयो ।
यस्ता कयौं घटना उनको सम्झनामा छन् । जहाँ बिरामीलाई ल्याउन जाँदासम्म मृत्यु भइसकेको हुन्छ । कति अवस्थामा त अस्पताल ल्याउँदा बिरामीको ज्यान गइसकेको थाहा हुन्छ । उनको अनुभवमा उनले काम गर्दा २०५० सालतिर सडक निकै फराकिलो महसुस हुन्थ्यो । दशकजति बिरामीलाई अस्पताल ल्याउन उनलाई गाह्रो हुन्न्थ्यो । जिम्मेवारी पुरा गर्न अवरोध आएको उनलाई महसुस भयो २०६० सालपछिका दिनमा ।
‘सडकभरी सवारी नै सवारी देखिन्छन् । एम्बुलेन्स ओझेलमा पर्छ, बाटो पाउनै मुस्किल,’ उनले अनुभव सुनाए, ‘अहिलेका दिनमा ट्राफिक प्रहरीले चाहेर पनि सहयोग गर्न सक्ने अवस्था छैन ।’ साँघुरो ठाउँमा समेत दुईपांग्रेले ओगट्न थालेका छन् अचेल । अहिले निकै छोटो दुरी पनि जामले निकै समयलाग्ने बनाइदिएका छन् ।
उपत्यकामै एम्बुलेन्स चलाउने गर्छन् नवराज तामाङ । उनले एम्बुलेन्स चलाउन थालेको वर्ष दिन पनि पुगेको छैन । प्रसूती गृहमा उनले चलाउने एम्बुलेन्समा गर्भवती महिला, भर्खरै शल्यक्रिया गरिएका सुत्केरी हुन्छन् वा नवजात शिशू । बच्चा रोइरहेको र आफन्त आत्तिरहेका आवाज उनका लागि अब नौला रहेनन् । उनलाई पनि कहिले अस्पताल पुर्याइदिउँ हुन्छ, तर जामले धेरै अवस्थामा गाह्रो बनाउँछ । उनलाई कठिन यसकारण पनि छ कि गर्भवती महिला बोकेको एम्बुलेन्सलाई खाल्डाखुल्डीबाट जोगाउँदै चलाउनुपर्ने हुन्छ ।
उनीसँग त्यस्तो चित्त दुखेको अनुभव त छैन । तर एकपल्ट पछाडि बिरामी बोकेर उनी घन्टाभर जाममा परेका थिए । त्यस अवस्थामा न साइनले काम गर्यो न बत्तिले नै । केही महिनाअघि राष्ट्रपति विदेश जाने बेलामा उनले चलाएको एम्बुलेन्स नक्सालमा थियो र पछाडि हप्तादिन पुगेका शिशू थिए । शिशूको मुटुमा समस्या देखिएकाले गंगालाल अस्पताल पुर्याउनुपर्ने थियो तर जामले ‘समय निस्केपछि’ पो पुगिने हो कि भन्ने डर थियो ।
पछाडि बच्चाकी आमा पनि आत्तिएकी थिइन् । तर उनले जति नै आँसु बगाएपनि जाम खुल्ने संकेत थिएन । ट्राफिक प्रहरीले पनि बसेर हेर्नु सिवाय केही गर्न सक्ने अवस्था थिएन । किनकी विपरित लेनमा पनि उत्तिकै जाम थियो । न एक इञ्च पछाडि घस्किने ठाउँ, न त दायाँबायाँ चल्न सक्थ्यो । अन्तत: एक घन्टापछि जाम खुल्यो र उनले शिशूलाई अस्पताल पुर्याए । बच्चा स्वस्थ भए वा भएनन् उनलाई थाहा छैन । तर आफ्नो दायित्व पुरा गरेकोले उनी सन्तुष्ट थिए ।
तामाङ यसअघि अन्य भाडाका सवारी चलाउँथे । के फरक रहेछ अन्य गाडी र एम्बुलेन्स चलाउनुमा ? उनको जवाफ छ, ‘मन बढी आत्तिने रहेछ, गाडी बेस्सरी कुदाउनुपर्ने हुन्छ । जसरी भएपनि अस्पताल पुर्याएर ज्यान जोगाइदिन पाए हुन्थ्यो भन्ने हुन्छ ।’ एम्बुलेन्सले जाममा अन्य गाडी जस्तो बस्नु नपर्ने हुनाले उनलाई राम्रो लाग्छ । साथसाथै कसैको ज्यान जोगाउनुपर्ने दायित्व पनि चालककै काँधमा हुन्छ ।
जामले निकै सास्ती दिन्छ उनलाई पनि । उपत्यकामा ट्याक्सीले समयमै साइड दिन्छ भने अन्य निजी गाडीले नदिने गरेको उनको अनुभव छ । सडकको अवस्थाले पनि गाह्रो बनाउँछ । ‘भर्खरै अपरेशन गरेका सुत्केरी, बच्चा पाउने समय भएका महिलाहरूलाई सडकमा नउफार्ने गरी चलाउनुपर्ने हुन्छ,’ तामाङले भने । उपत्यकाको त्रिपुरेश्वर–कलंकी, भक्तपुर–कोटेश्वर आउँदा निकै जाम हुने गरेको एम्बुलेन्स चालकको अनुभव छ ।
एम्बुलेन्समा बिरामी भएको अवस्थामा मात्र होइन चालकले बिरामी लिन जाने बेला पनि उत्तिकै आत्तिएका हुन्छन् । तर यस अवस्थामा ट्राफिक प्रहरीले नपत्याइदिने गरेको उनीहरू गुनासो गर्छन् । ‘बिरामी लिन जाँदा पनि हामीलाई उत्तिकै हतार हुन्छ । तर एम्बुलेन्स रित्तै भएको अवस्थामा ट्राफिक प्रहरीले ध्यान दिँदैन, तामाङले भने, ‘जति चाँडो पुग्यो त्यति नै बिरामीलाई बचाउन सकिने सम्भावना हुन्छ ।’
यस्तै कठिनाइ सुनाउँछन् अर्का चालक राउत पनि । खाली एम्बुलेन्सले साइरन बजाउन नपाउने नियम भएपनि जामका कारण बाध्य बनेर बजाउने गरेको उनी स्वीकार्छन् । ‘बिरामी लिन जानुपर्ने हुन्छ, साइड नै दिँदैनन् । बिरामीलाई गाह्रो नहोस् भनेर लगातार साइन बजाउन चाहन्न, तर लाइट बाल्दा कसैले ध्यान नै दिँदैनन्,’ उनले भने ।
उपत्यकामा जामको समस्या यति धेरै भएपनि व्यवस्थापनतर्फ राज्यले खासै चासो दिन नसकेको आरोप छ राउतको । दुई दशकभन्दा बढी एम्बुलेन्स चलाएका उनी हृदयघात, रक्तचाप जस्ता नसर्ने रोगको जोखिम बढै गएकोले सुविधा सम्पन्न एम्बुलेन्सको आवश्यकता झनै बढेको बताउँछन् । पहिले चालकले एम्बुलेन्समा बिरामी लिएर आउँथे भने, अहिले तत्काल आवश्यक उपचारका लागि भनेर पछाडि एक जना चिकित्सक सहित अस्पतालले पठाउँछ । ‘तर जति नै सुविधा भएपनि एम्बुलेन्स डक्टरजस्तो हुन्न । सकभर छिटो अस्पताल पुर्याए बाँच्न सक्ने सम्भावना हुन्छ,’ राउतले भने ।
यसको उपायबारे राज्य गम्भीर नभए अझ खराब अवस्था आउन सक्ने उनी औंल्याउँछन् । उनको विचारमा एम्बुलेन्स, दमकल जस्ता आकस्मीक सवारी साधनका लागि छुट्टै लेन बनाउनुपर्छ । यसका साथै उपत्यकामा गाडीको संख्या नियन्त्रण गर्न सक्नुपर्छ । अन्य गाडी चालकलाई पनि सचेत बनाउन सक्नुपर्ने उनी धारणा राख्छन् ।
पूर्व एसपी जगतमान श्रेष्ठ राउतका कुरामा सहि थप्छन् । ‘विकसीत मुलुकमा आकस्मीक साधनका लागि बेग्लै लेन हुन्छ । हाम्रोमा छोड्न चाहे पनि सडकमा छोड्न सकिन्न,’ श्रेष्ठले भने । जथाभावी साइरन र बत्ति बाँडेर पनि यसको महत्व घटेको र दुरुपयोग बढेको उनको ठहर छ । फोहोरको गाडी, प्रमुख जिल्ला अधिकारी लगायतका प्रहरी प्रशासनलाई जथाभावी रातो बत्ती र साइरन दिएकाले पनि मान्छेले वास्ता गर्न छोडेको उनको बुझाइ छ । एम्बुलेन्स भन्दा बढी महत्व भिआइपि र भिभिआइपी सवारीलाई दिँदा परेको मर्काबारे राज्य आँखा चिम्लिएको उनी बताउँछन् ।
