हेलम्बुमा फेरि फल्यो स्याउ

स्याउको बखान कथा जस्तो भयो । अब भने हेलम्बुमा फेरि स्याउ फल्न थालेको छ । स्याउको चिनारीलाई कायम राख्न यहाँका बासिन्दाले दशकअघि थालेको प्रयासले फल्न थालेको हो ।

‘लोभलाग्दा स्याउका बोटले गाउँकै मुहार फेरिएजस्तो भएको छ,’ हेलम्बु मेलम्चीघ्याङका कान्छा घलेले सुनाए, ‘अब पुरानै पहिचानतिर फर्काउने प्रयासमा छौं ।’ उनको ४ रोपनी बारी स्याउका बोटले भरिन थालेका छन् । टसिथाङ, शेर्माथान, घ्यांगुल, नारायणखर्कलगायात गाउँहरूमा स्याउ फलेपछि किसान पनि दंग छन् ।

यहाँ झन्डै हजार बढी स्याउका बिरुवा रोपिएका छन् । ‘भारतको हिमाचल प्रदेशबाट ल्याएको बिरुवाबाट खेती सुरु गरिएको हो । स्याउले पुनर्जन्म पायो,’ घले भन्छन्, ‘स्याउ फलेपछि कृषक थप जाँगरिला बनेका छन् । भित्रैदेखि उत्साह पनि जागेको छ ।’

बारीमा फलेका स्याउ ।तस्बिर : अनिश

अहिलेसम्म हेलम्बु क्षेत्रमा ६० परिवारले स्याउ खेतीलाई व्यावसायिक खेतीका रूपमा अघि बढाएका छन् । बिक्री गर्न भने थालिएको छैन । बल्ल फल्न थालेको छ । ल्हयोल्मो जातिको बस्तीका रूपमा रहेको पर्यटकीय गाउँहरूमा धमाधम स्याउ फल्न थालेपछि पर्यटक पनि आकर्षित हुने स्थानीयको बुझाइ छ ।

एकै जनाले २ सय बिरुवासम्म रोपेका छन् । नयाँ पुस्तालाई पनि स्याउ फल्छ भन्ने विश्वास भएको छ । हेलम्बु गाउँपालिका प्रमुख निमाग्याल्जेन शेर्पाका अनुसार स्याउ खेतीप्रति किसानको आकर्षण बढेको छ । ‘आगामी वर्षदेखि गाउँपालिकाले स्याउ विकास कार्यक्रम तयार गर्नेछ,’ उनले भने, ‘यसबाट हेलम्बुको थप पहिचानका लागि स्याउ खेती कोसेढुंगो बन्छ ।’ आगामी वर्ष स्याउको बिमा र प्राविधिक खर्चका लागि गाउँपालिकाले योजना बनाउने अध्यक्ष शेर्पाले जानकारी दिए ।

‘२०४० सम्म स्याउ बोकेर राजधानीको भृकुटीमण्डप पुर्‍याउने गरिन्थ्यो । तीन दिन बोकेर लगेको स्याउ बेचेर नाफा नहुने, दु:ख मात्र पाइने भएपछि किसान निराश भए,’ वडा १ का अध्यक्ष मिङमार लामाले सुनाए । साढे तीन दशकअघि उत्पादित स्याउले बजार नपाएपछि गाईबस्तुलाई खुवाएको प्रसंग कोटयाउँदै लामाले अब त्यस्तो हुन नदिने प्रतिबद्धता पनि जनाए । ‘अहिले हेलम्बु भेगका मुख्य गाउँमा बाह्रैमहिना यातायात सञ्चालन हुन्छ । यसबाट ढुवानीमा पनि सहज हुन्छ,’ स्याउ उत्पादक कर्मातोप्के लामाले भने, ‘उत्पादन बढाउन खेती संरक्षण अभियान चलाउनुपर्छ ।’ प्राविधिक सहयोग सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण हुने उनले बताए ।

विदेशीहरूले हेलम्बुलाई राजधानीबाट सबैभन्दा नजिक पुरानो ट्रेकिङ रुटका रूपमा चिन्ने गर्छन् । पर्यटक यहाँ बाह्रै महिना आइरहन्छन् । स्याउको गाउँका रूपमा विकास गर्न सके आन्तरिक तथा बाहय पर्यटकको आकर्षण बढ्ने स्थानीयको विश्वास छ ।