कृषि क्षेत्रलाई सुधार्न चाहन्थे नेपाली

अभाव पूर्तिका लागि उनले आफ्नै विद्यालयमा बाली विज्ञानको पढाइ सुरु गरे । बाली विज्ञान अध्ययन गर्ने पहिलो वर्षका विद्यार्थी कृषि प्राविधिक भएर निस्किसकेका छन् ।

आगामी ५ वर्षमा यहाँको कृषि क्षेत्रका लागि पर्याप्त प्राविधिक जनशक्ति उत्पादन गर्ने उनको लक्ष्य थियो । विद्यालय परिसरमै प्लास्टिक टनेल बनाएर विद्यार्थीलाई व्यावहारिक कृषि अभ्यास गराउँथे । आफू कार्यरत वसन्त माविलाई शैक्षिक क्षेत्रमा जिल्लाकै नमुना विद्यालय बनाउने उनको अठोट अहिले पनि सहपाठी शिक्षकहरू सम्झिरहेका छन् ।

पञ्चायत ढलेर भर्खरै प्रजातन्त्रको अभ्यास सुरु भएको त्यो समय देशभर जातीय छुवाछूत व्याप्त थियो । सोही समयमै दलित समुदायका उद्धबबहादुर नेपालीलाई तत्कालीन विद्यालय व्यवस्थापन समितिले बाहिरबाट ल्याएर जिम्मेवारी सुम्पिएको थियो ।

अंग्रेजी विषयमा दख्खल राख्ने नेपालीको त्यस समय जिल्लाभर राम्रो पढाउने भनेर खुबै चर्चा थियो । तिनै अंग्रेजी विषयका धुरन्धर गुरु नेपालीको ५७ वर्षको उमेरमा मोटरसाइकल दुर्घटनामा हालै निधन भयो । उनको निधनले जिल्लाको शैक्षिक क्षेत्र स्तब्ध छ । उनले अध्यापन गर्ने वसन्त मावि पनि एक सातादेखि बन्द छ । शिक्षक, विद्यार्थी, अभिभावक सबै शोकमा छन् ।

शैक्षिक सूचना छिटो जानकारी पाउने शिक्षकमा उनको नाम अघि थियो । केन्द्रमा मन्त्रालय, विभाग तथा अन्य प्राविधिक शिक्षा सिकाउने संघसंस्थाले गरेका निर्णय चाँडै जानकारी लिई कार्यरत शिक्षकसँग सल्लाह गर्ने उनको बानी अहिले सम्झनामै सीमित छ ।

कहिलेकाहीं उनी भन्ने गर्थे– ‘यहाँको गैरदलित समाजले दलित समुदायको मलाई ल्याएर जुन सम्मान दियो, त्यसको बदलामा मैले यहाँका बालबालिकालाई गुणस्तरीय शिक्षा दिनुपर्छ ।’ गैरदलित समुदायले दिएको सम्मान नेपाली जहिल्यै प्रशंसा गरिरहन्थे ।आर्थिक अवस्था कमजोर भएको उनको परिवारले दु:खले एसएलसीसम्मको अध्ययन गरायो ।

त्यसपछि भने उनले विद्यालयमा काम गर्दै आफ्नो अध्ययन अघि बढाए । विद्यालयमा अरू शिक्षकले समाधान गर्न नसकेको अंग्रेजी विषयका जटिल प्रश्नसमेत उनी सहजै समाधान गरिदिन्थे । अंग्रेजी विषय धेरै विद्यार्थीका लागि हाउगुजी बन्ने गर्छ तर उनीसँग अंग्रेजी पढ्न विद्यार्थी रमाएर झुम्मिन्थे ।

०४७ मा वसन्त माविमा अध्यापन गराउन थालेका नेपालीले यहीं २८ वर्ष पढाए । १७ वर्षदेखि सोही विद्यालयको प्रधानाध्यापकको जिम्मेवारी उनैले सम्हालिरहेका थिए । जिल्लामा माविको जिम्मेवारी सम्हाल्ने पहिलो दलित शिक्षक पनि उनै थिए । अहिले छुवाछूतलाई कानुनले दण्डनीय मानेको भए पनि व्यवहारमा लागू छैन ।

नेपालीको नेतृत्वमा यो अवधिमा धेरै गैरदलित समुदायका शिक्षकले पनि अध्यापन गराए । विद्यालयमा कुनै पनि शिक्षक, विद्यार्थी र अभिभावकले दलित भनेर हेला गरेनन् । जहिल्यै पनि सम्मान गरिरहे । उनको निधनले जिल्लाको शिक्षाको ज्योति निभेको सहायक प्रधानाध्यापक कृष्णप्रसाद दाहालले सम्झिए । ‘सर साह्रै मिलनसार र आफ्नो विषयमा विज्ञ हुनुहुन्थ्यो,’ दाहालले भने, ‘उहाँको निधनले सारा शिक्षक र विद्यार्थी रोइरहेका छन् ।’

पञ्चायतकालमा उनका बुवा डिकवीर दर्जी दलित समुदायमा पुरेत्याइँ गर्थे । पुरेत्याइँ गर्न धेरै ठाउँ डुल्दा छोराछोरीलाई पढाउनुपर्छ भन्ने ज्ञान उनमा उतिबेलै पलाएको थियो । पढाइमा उनी सानैदेखि तीक्ष्ण थिए । एसएलसीपछि अंग्रेजी विषय लिएर उनी क्याम्पसमा भर्ना भए । अंग्रेजी विषय लिएर बीएड गरेका नेपालीले ईपीएममा स्नातकोत्तर गरेका थिए तर पछिल्लो समय उनको रुचि भने कृषि क्षेत्रमा देखियो ।

उनकै पहलमा स्थापना भएको बाली विज्ञान समूहमा पूर्वका धेरै विद्यार्थीले अहिले कृषि शिक्षा अध्ययन गरिरहेका छन् । कृषि शिक्षा सस्तो र सुलभ ढंगबाट निम्न आय भएका अभिभावकले अध्ययन गराउने यो विद्यालय अहिले चर्चामा छ ।

शैक्षिक नेतृत्व गर्ने क्षमताकै कारण उनलाई प्रधानाध्यापकको जिम्मेवारी दिएको विद्यालय व्यवस्थापन समितिका पूर्वअध्यक्षसमेत रहेका प्रदेश सांसद लक्ष्मण तिवारीले सम्झिए । उनी अंग्रेजी विषयका मात्र गुरु थिएनन् । संगीतका गुरु पनि उनै थिए ।

मौलिक भाकाका लोकगीत गाउने, वाद्यवादनका साधन बाँसुरी, मादल, बिनायो, हार्माेनियम, मुरली बजाउने उनको सानैदेखिको रुचि थियो । उनी मिजासिला व्यक्तिका रूपमा परिचित थिए । उनी तेह्रथुममा मात्र नभएर प्रदेश १ कै शैक्षिक क्षेत्रमा परिचित थिए ।

उनको अध्यापन शैली र फरक प्रस्तुति विद्यार्थीले अहिले पनि सम्झिरहेका छन् । तेह्रथुमको हमरजुङमा २०१८ सालमा जन्मिएका नेपालीले अध्ययनपछि गाउँकै शारदा निमाविमा केही समय अध्यापन गराए । अंग्रेजी विषयमा राम्रो दख्खल भएकै कारण उनलाई अन्य विद्यालयले पनि लैजान निकै जोडबल गरे । ‘तर हामी सफल भयौं,’ सांसद तिवारीले भने ।

नेपालीले आफ्नो जीवनको महत्त्वपूर्ण समय यहीं बिताएको उनका सहपाठी यज्ञबहादुर खड्का बताउँछन् । ‘सरले विद्यालय र यो ठाउँलाई धेरै माया गर्नुहुन्थ्यो,’ उनले भने ।

सामुदायिक विद्यालयमा अंग्रेजी माध्यमको शिक्षा लागू गर्ने, वसन्त माविलाई उच्च मावि र क्याम्पस बनाउने कार्यमा उनको योगदान महत्त्वपूर्ण थियो । वसन्त बहुमुखी क्याम्पसका संस्थापक सञ्चालक समिति सदस्य भएर पनि उनले लामो समय काम गरे ।

आफ्नै ससुराको मलामी गएर फर्किंदै गर्दा नेपालीको मोरङको पथरीमा पछाडिबाट आएको मोटरसाइकलले भदौ १६ गते शनिबार ठक्कर दिँदा घटनास्थलमै मृत्यु भएको थियो ।