किशाेरीलाई आत्मरक्षा तालिमकाे लहर
धनगढी, डडेलधुरा र परासी — ‘मेरो सुरक्षा मैले नै गर्नुपर्छ । म सक्षम छु, हामी सक्षम छौं,’ मोटिभेटर रजनी थापाले यसो भन्दा अधिकांश सहभागीका आँखा रसाए । धनगढीको कभर्ड हल तालीले गुन्जियो । एकहप्ते आत्मरक्षा तालिमपछि किशोरीहरूमा बढाएको आत्मविश्वासले थापा पनि हर्षित छिन् ।
‘हिंसाबाट जोगिन सक्छु भन्ने हिम्मत जागेको छ, सुरुको दिन त बोल्नै मुस्किल भएको थियो,’ १८ वर्षीया रक्षा बमले भनिन् । शुक्रबार तालिमको अन्तिम दिन हो । सहभागीहरू नयाँ ऊर्जा सँगालेर घर फर्किएका छन् । ‘महिलाहरूका लागि आत्मरक्षा शिविर’ नाम दिइएको तालिममा यौन हिंसाबाट जोगिने आधारभूत सीपसहित आत्मविश्वास बढाउने क्रियाकलाप सञ्चालन गरिए । सहभागीलाई कराँते प्रशिक्षकहरूले अप्रत्याशित रूपमा हुन सक्ने आक्रमणबाट जोगिने अभ्यास गराए । किशोरीहरूलाई कसैले धम्क्याएर बलात्कार प्रयास गरे तत्काल प्रत्याक्रमण गरी उम्कन सक्ने प्रशिक्षण दिइएको थियो । तालिमको बीचबीचमा विभिन्न क्षेत्रका व्यक्तिले सुरक्षासम्बन्धी प्रवचन पनि दिएका थिए ।
प्रतिकार गर्न सिकाउँदै छन् । आवश्यक शारीरिक अभ्याससमेत गराउँदै छन् । तालिमपछि किशोरीहरुले मनोबल बढेको अनुभूति गरेका छन् ।
प्रा. हेमराज पन्त, प्रदेशसभा सदस्य पूर्णा जोशी, धनगढी उपमहानगरकी उपप्रमुख सुशीला भट्ट, अधिकारकर्मी गीता सोडारीलगायतले प्रवचन दिएका हुन् । ‘प्रेरणादायी प्रवचनले निकै उत्साही बनायो,’ सहभागी रचना शाहीले भनिन्, ‘यो प्रशिक्षण हाम्रा लागि दुर्लभ अवसरजस्तै महसुस भयो ।’
कञ्चनपुरकी किशोरी निर्मला पन्तको बलात्कार र हत्यापछि यस क्षेत्रमा महिला सुरक्षाको विषय जोडतोडले उठदै आएको छ । यसै बेला धनगढीमा स्कुले किशोरीलाई लक्षित गरी आत्मरक्षा तालिम सञ्चालन गरिएको हो । निश्चित कोटा तोकिएको तालिममा सहभागी हुन इच्छुक किशोरीको तँछाडमछाड भयो । सहभागितापछि यौन हिंसाको प्रतिकार गर्ने मनोबल र ज्ञान बढेको अर्की किशोरी ममता चन्दले बताइन् । ‘तालिमपछि किशोरीहरूमा आत्मबल निकै बढेको देखियो,’ प्रदेशसभा सदस्य जोशीले भनिन् ।
सहभागीको संख्या आयोजकले निर्धारण गरेभन्दा दोब्बर पुग्यो । ‘एक हजार किशोरीलाई प्रशिक्षण दिने योजना बनाएका थियौं, २ हजार १ सय ८६ जना पुगे,’ राष्ट्रिय गोजुरियो कराँते डो संघका महासचिव प्रकाश चन्दले भने । तालिम धनगढी रंगशालामा बिहान–बेलुका दुई–दुई घण्टा चलाइएको थियो । संघका अनुसार सन् २०१६ मा भारतको तमिलनाडु प्रहरीले ६ हजार महिलालाई यस्तै तालिम दिएको थियो ।
‘उक्त तालिम हालसम्मकै सबैभन्दा ठूलो मानिन्छ,’ संघकी केन्द्रीय सचिवसमेत रहेकी थापाले भनिन् । आयोजकले सहभागीमध्ये उत्कृष्ट १ सय ५० जनालाई प्रशिक्षकका रूपमा छनोट गरेका छन् । उनीहरूलाई थप सिकाएर वडा र टोल तहमा तालिम दिन खटाउने योजना रहेको महासचिव चन्दले बताए । सातवटै प्रदेशमा यस्ता तालिम सञ्चालन गरिने संघले जनाएको छ । ‘त्यसपछि काठमाडौंमा १० हजार महिलालाई एकसाथ तालिम दिने योजना छ,’ थापाले भनिन् ।
प्रतिकार सिक्दै
बैतडीमा पनि किशोरीहरूलाई आत्मरक्षा तालिम दिइएको छ । तीनदिने तालिममा पाटन नगरपालिकाका महिला र बालिका सहभागी थिए । महिलामाथि हुन सक्ने हिंसा तथा बलात्कार प्रतिकार गर्न सिकाइएको जिल्ला खेलकुद विकास समितिका अध्यक्ष चमनकुमार भण्डारीले बताए ।
सहभागीलाई कुरोदय मार्शल आर्ट एसोसिएसनका महासचिव सुरेन्द्र विष्टले प्रशिक्षण गराएका थिए । किशोरीमाथि यौन हिंसा बढेपछि न्यूनीकरण तथा रोकथामका लागि उक्त तालिम दिइएको उनले बताए । ‘किशोरीमाथि हुने यौन दुव्र्यवहार, बलात्कार र यौन हिंसाका घटना न्यूनीकरण गर्न प्रशिक्षणले ठूलो सहयोग पुग्नेछ,’ उनले भने ।
तालिममा सहभागी पूजा लिम्बूले तालिमबाट धेरै कुरा सिकेको बताइन् । उनले भनिन्, ‘मैले आफू कसरी सुरक्षित हुने, कसैले आक्रमण गर्न खोजे कसरी प्रतिकार गर्ने भन्ने सिकें ।’ यस्तो प्रशिक्षण क्रमश: जिल्लाका सबै ठाउँमा लगिने भण्डारीले बताए । ‘३ सय किशोरीलाई तालिम दिएका छौं । उनीहरू पनि अन्य ठाउँमा गएर सिकाउन सक्छन्,’ उनले भने, ‘स्थानीय तहसँग समन्वय गरेर अन्यत्र पनि कार्यक्रम लैजान्छौं ।’
अभिभावकको चासो
पश्चिम नवलपरासीको देवकोटा बहुमुखी क्याम्पस । २० वर्षीया प्रतिमा चौधरी शुक्रबार विद्यार्थीमाझ अनुभव सुनाउँदै थिइन् । यौन हिंसा भइहाले कसरी प्रतिकार गर्ने ? आफूमाथि बलात्कार प्रयास भए कसरी जोगिने ? किशोरीहरू जान्न उत्सुक थिए । चौधरीले उनीहरूलाई बलात्कारबाट जोगिने शारीरिक अभ्याससमेत गराइन् । रामग्राम ८ की उनले पनि एक वर्षअघि आत्मरक्षा तालिम लिएकी थिइन् ।
त्यसअघि केही गैरसरकारी संघसंस्थाको पहलमा यस्ता कार्यक्रम गरिए पनि कसैले चासो दिँदैनथे । पछिल्लो समय बलात्कार घटना शृंखलाबद्ध रूपमा आएपछि भने अभिभावकको पनि ध्यान आकर्षित भएको छ । अहिले विद्यालय, कलेज तथा टोलटोलमै यस्ता तालिम चलाइँदै छन् ।
तालिम प्राप्त युवती/किशोरीहरू अरूलाई सिकाउन खटिइरहेका छन् । सार्वजनिक स्थानमा उभिएर बोल्न डराउनेहरू अहिले प्रशिक्षकका रूपमा जनचेतनामूलक कार्यक्रम र शारीरिक अभ्यास गराउँदै छन् । ‘पहिले अरूले केही भन्लान्, दुव्र्यवहार गर्लान् कि भनेर डर लाग्थ्यो । प्रतिरोध गर्ने आत्मविश्वास थिएन,’ प्रतिमाले भनिन्, ‘अहिले महिला हिंसाको मनोवैज्ञानिक असर तथा बलात्कार रोक्न शारीरिक तथा मनोवैज्ञानिक सचेतना फैलाउनुपर्छ भन्ने ज्ञान मिलेको छ । भवितव्य आइहाले त्यसलाई शारीरिक र मानसिक रूपमा प्रतिकार गर्न मजस्ता सयौं किशोरी तयार भएका छन् ।’
जिल्लाका सयौं किशोरी यस अभियानमा लागिपरेका छन् । उनीहरूलाई अभिभावक र किशोरहरूको पनि साथ छ । जिल्लाका सातै स्थानीय तहमा अभियान प्रभावकारी देखिएको बाल अधिकारका लागि राष्ट्रिय अभियान प्रदेश ५ का संयोजक रञ्जित शर्माले बताए ।‘अभियानमा हामीले पनि हातेमालो गरेका छौं,’ उनले भने, ‘अभियानले जनचेतना अभिवृद्धिका साथै नकारात्मक सोच बोकेकालाई पनि सही बाटोमा डोर्याउन सहयोग पुग्नेछ ।’
बर्दघाट नगरपालिका ४ का देवीदत्त उपाध्यायले आत्मरक्षा तालिमको सबैभन्दा राम्रो पक्ष नै मनोबल बढाउने रहेको बताए । अधिकांश किशोरी तथा महिलामा समाजको डर र पुरुषभन्दा हामी कमजोर छाैं भन्ने मानसिकताका कारण प्रतिवाद गर्ने आँट नरहेको उनलाई लाग्छ । ‘यो अभियानले किशोरीको आत्मबल बढाएको छ,’ उनले भने, ‘केही शारीरिक प्रतिरक्षाको समेत ज्ञान भएपछि उनीहरू समस्या परिहाले पनि उम्कन सक्छन् ।’
अध्यादेशबाट कानुन ल्याएर भएपनि सहकारीपीडितको रकम फिर्ता गर्ने गृहमन्त्री रवि लामिछानेको भनाईप्रति तपाईं के टिप्पणी छ ?
