‘हाम्रो पालाको दसैं पो दसैं’
विराटनगर — ‘अन्तिमपटक दसैं कहाँ मनाउनुभएको थियो ?’ ‘हाम्रो उमेरको हुँदा हजुरहरूले यति बेला केके गर्नुहुन्थ्यो ?’ र ‘आश्रमभित्र दसैं कसरी मनाउनुहुन्छ ?’
विराटनगर ८, संगम चोकका २२ वर्षीय आश्मिन भुजेलले सोमबार बिहान स्थानीय विराटेश्वर वृद्ध आश्रममा यी जिज्ञासा राख्दा बाआमा मख्ख पर्दै सुनिरहेका थिए । नाति उमेरका युवकसँग दसैंको अनुभव साटासाट गर्न वृद्धवृद्धाबीच प्रतिस्पर्धा चलेको थियो ।
‘हाम्रो पालाको दसैं पो दसैं,’७१ वर्षीय गणेशबहादुर निरौलाले भने, ‘अहिलेका देखावटी र नक्कली पाराले मनाउँछन् ।’ पुख्र्यौली घर खोटाङ बताउने उनी डेढ वर्षअघि मात्र आश्रममा आएका हुन् ।
चिटिक्कको पहिरन र गोरो मुहारमा कालो चस्मा लगाई आश्रममा फनफनी घुमिराख्ने हुनाले उनलाई सबैले ‘सलमान खान बा’ भनेर बोलाउँदा रहेछन् । उनलाई पनि यो सम्बोधन मनपर्छ । मख्ख पर्छन् । अनि बोनसमा एउटा भजन पनि सुनाइहाल्छन् ।
‘एक्लैले होइन, १० जना मिलेर मनाएको दसैं पो रमाइलो हुन्छ,’ उनले भने, ‘हामी त पूरा गाउँ मिलेर मनाउँथ्यौं, कसको घरमा कतिपटक खाइयो ?, याद हुँदैनथ्यो, पिङ खेल्दा र गाउँ डुल्दाडुल्दै खाएको पच्थ्यो ।’ अहिलेका नयाँपुस्ता चार घरमा पुगेर टीका नलगाउँदै थाक्ने गरेको निरौलाले औंल्याए ।
जीवनको विभिन्न आरोहअवरोह खेप्दै आइपुगेका वृद्ध बाआमामध्ये धेरैले आफ्नो गाउँठाउँको नाम समेत बिर्सिसकेका छन् । धेरै जोर दिएर सोधे आफ्नो जिल्लासम्मको नाम भन्न सक्दा रहेछन् । ‘१३ वर्षअघि यति बेला दसैंका लागि घर लिपपोत गरिरहेको थिएँ,’ ७३ वर्षीया सिंहमाया तामाङले भनिन् ।
उनी २०६२ मा फागुनमा पाँचथरबाट आश्रममा आएकी हुन् । ‘अहिलेको जस्तो हो र, हामी त मनले मान्थ्यौं, अहिले देखासिकी बढी गर्छन्,’ सिंहमायाले भनिन् । आफूहरूको जस्तो गरी वरिपरि कसैले दसैं नमनाउने गरेको उनले ठोकुवा गरिरहेकी थिइन् । ‘भर्खरकी हुँदा त भदौ लागेदेखि दसैंको पर्खाइमा हुन्थेँ,’ उनले सम्झिइन्, ‘नयाँनयाँ लुगा लगाउने, मिठो खाने र फिल्म हेर्न जान मन पराउँथें ।’
आश्रममा ५२ वृद्धवृद्धा आश्रित छन् । ‘दसैंका लागि भनेर खसी पाल्थ्यौं, कहिल्यै किन्नु पर्दैनथ्यो,’८० वर्षीया चन्द्रकुमारी कार्कीले भनिन् । सोलुखुम्बुकी यी आमाले सोह्र श्राद्धपछि मन स्वत: दसैंमय हुने गरेको सुनाइन् । ‘नवरात्रिको दिनदेखि रोटे पिङ खेल्थेँ,’ उनले भनिन्,‘धेरै पटक लडियो पनि ।’
घरमा हुँदा केरा पकाउने र दहीचिउरा खाने गरेको उनले सुनाइन् । ‘दसैं मनाएका दिनहरू सम्झिँदा खुसी लाग्छ,’ उनले भनिन्,‘आश्रममा पनि दाता र पाहुनाहरू आउनुहुन्छ, टीकाजमरा थाप्छौं, लाइदिन्छौं, उनीहरू पनि परिवारभन्दा कम होइनन् ।’
यहाँ आश्रित पाँचथरकै ६३ वर्षीय इन्द्रजित गजमेर त दसैं सम्झेर रोमाञ्चित हुन्छन् । ‘पेसाले चालक थिएँ, जहाँबाट निम्तो आए पनि मासु/मदिरासहितको भोज छुटाइँदैनथ्यो,’उनले भने,‘मेलापात गरिन्थ्यो, प्रेम साटासाट हुन्थ्यो, मायालु पाराले तरुनी जिस्काइन्थ्यो तर नराम्रो भावना राखिँदैनथ्यो ।’ आश्मिन यी बाआमाको रोचक दसैं अनुभव सुनेर दंग परिरहेका थिए । ‘यो अनुभव फरक रह्यो,’ उनले भने ।
आश्रमका संस्थापक अध्यक्ष जगतप्रसाद अज्र्यालले नयाँ पुस्ताका लागि पनि यो प्रेरणादायी हुने बताए । दसैंमा बाआमालाई टीका लगाएर थरीथरीका शाकाहारी भोजन खुवाउने गरेको उनले बताए । ‘उहाँहरूलाई नपच्ने खाले मासुभन्दा पनि मीठो शाकाहारी भोजन खुवाउँछौं,’ उनले भने ।
प्रकाशित : आश्विन ३०, २०७५ ०७:२३
