उठ्यो सिँगटी

उत्तरी दोलखाको प्रमुख व्यापारिक केन्द्र सिँगटी । जेठ २९ को शक्तिशाली अनुकम्पनले केन्द्रविन्दु बनाएपछि तामाकोसी किनारको यो बजार सुनसान बन्न पुग्यो । यहाँका ३२ जनाले ज्यान गुमाए । थुप्रै घरबारविहीन भए । ३४ किमि परको सदरमुकामबाट तत्काल राहत पुग्ने छाँट देखिएन ।

प्रकृतिले दिएको चोटमा विस्तारै समयले नै मलम लगाउँदै गयो । थातथलो छोडेर हिँडेकाहरू फेरि फर्किए । सबै जना ढलेको बस्ती उठाउन एकजुट भए । सरकारी अनुदान पर्खेर बसेनन् । अहिले सिँगटी बजार पहिलेभन्दा भव्य छ । फेरि उही चहलपहल । भत्किएका घर आरसीसी भवनमा बदलिएका छन् । कतिले नयाँ छाप्रो हालेका छन् । पहिलेजस्तो ढुंगामाटोले होइन, चारैतिर फलामका खम्बा गाडेर जस्ताले बारिएका छन् । स्थानीयका मुहारमा खुसी फर्किएको छ ।

सरकारले आवास अनुदान दिने चर्चा चल्दै थियो । कस्तो घर बनाउने भन्ने डिजाइन फाइनल भइसकेको थिएन । सरकारी काम वर्षौं पनि लाग्न सक्थ्यो । ‘कति पर्खनु, त्यसैले आफैं घर बनाउन सुरु गरें,’ ७७ वर्षीय जगतबहादुर खत्रीले सुनाए । उनले बिगुबाट आएको ठाडो खोलाछेउमै पक्की घर बनाए । न सरकार कुरे न त एनजीओ–आईएनजीओ । धेरैले भने पनि– यस्तो खर्च गरेर किन जोखिमपूर्ण ठाउँमा घर बनाएको होला ? तर पछि सरकारी अनुदान पाउने पहिलो व्यक्ति उनै बने । राष्ट्रिय पुनर्निर्माण प्राधिकरणले २०७२ फागुन ३० मा सिँगटीबाट खत्रीलाई पहिलो किस्ता ५० हजार रुपैयाँ दिएर आवास पुनर्निर्माण अभियान थालनी गरेको थियो । खत्रीले घर बनाएपछि अरूलाई पनि आँट आयो । धमाधम पक्की भवन बनाउन थाले । केही बनिसके, केही बन्ने क्रममै छन् ।

सिँगटी बिगु र कालिञ्चोक गाउँपालिकाको साँधमा पर्छ । कालिञ्चोक, बिगु र गौरीशंकर गाउँपालिकादेखिका बासिन्दा किनमेल गर्न यहीँ आउँछन् । बिगुतर्फका ७५ घरधुरीमध्ये ३५ वटा पक्की रहेको वडाध्यक्ष बुक्तम तामाङले बताए । ‘पहिले बस्ती तहसनहस थियो, अहिले त्यस्तो अवशेष पनि छैन,’ उनले भने, ‘वास्तवमा भूकम्पले बस्तीलाई थप व्यवस्थित बनाइदियो, सबैजसो घर भूकम्पप्रतिरोधी बनेका छन् ।’

कालिञ्चोकतर्फ पनि भूकम्पपछि धेरै पक्की भवन बनेको वडा सदस्य पुस्कर सिवाकोटीले बताए । ‘जति घर बने सबैजसो पक्की छन्,’ उनले भने । कालिञ्चोकतर्फ २ सयभन्दा बढी घरधुरी छन् । पक्की भवन बनाउनेले बिमासमेत गर्न थालेका छन्, यसका लागि बिमा कम्पनीले सघाइरहेका छन् ।

बस्ती विस्तार मात्र होइन, सिँगटीमा विकासले पनि तीव्रता पाइरहेको छ । यहाँ दुई नदी बग्छन्– लामाबगरबाट आउने तामाकोसी र बिगुबाट आउने ठाडो खोला । दुवै नदी बर्खामा बस्ती पस्ने डर हुुन्थ्यो । बस्तीभन्दा माथिको विशाल भीरले उस्तै त्रास थियो । भूकम्पपछि सरकारले यो बस्तीलाई विशेष ध्यान दिएको छ । ठाडो खोलामा ग्याबिन पर्खाल र अन्य सुरक्षित उपाय अपनाइँदै छ । माथिल्लो तामाकोसी जलविद्युत् आयोजनाले भीर काटेर व्यवस्थित बनाइरहेको वडाध्यक्ष तामाङले बताए । आयोजनाले पहिरो रोक्ने
संरचना निर्माणका लागि टेन्डरसमेत आह्वान गरिसकेको छ । ‘भूकम्पपछि सरकारले पनि सिंगटीवासीको सुरक्षामा चासो दिएको छ,’ वडा सदस्य सिवाकोटीले भने, ‘स्थानीयले घर बनाउँदा भूकम्पप्रतिरोधी प्रविधि अँगालेका छन् ।’ भूकम्पपछि अन्यत्र गएकाहरू सबै फर्किसकेको उनले बताए ।

स्थानीय निर्वाचनपछि जनप्रतिनिधिले पनि बस्ती सुरक्षित बनाउन निकै पहल गरे । सिंगटीमा खोला र भीरले जोखिम बढाएको औंल्याउँदै सरकारले अनुदान रोकेको थियो । ‘धेरै प्रयासपछि सिंगटीका भूकम्पपीडितलाई अनुदान दिन सक्यौं,’ बिगु गाउँपालिका अध्यक्ष युधिष्ठिर खड्काले भने, ‘बस्ती सुरक्षित बनाउने पहल अझै जारी छ ।’

भूकम्पपछि पहाडै खसेर थुनिएको सडक तामाकोसी आयोजनाले चौडा बनाइसकेको छ । ‘पहिरो व्यवस्थापन अझै बाँकी छ,’ आयोजना प्रमुख विज्ञान श्रेष्ठले भने, ‘त्यसका लागि काम भइरहेको छ ।’

सिँगटीमा सरकारी कार्यालय खुल्ने क्रमसमेत हवात्तै बढेको छ । पहिले इलाका प्रहरी र गौरीशंकर संरक्षण क्षेत्रको कार्यालय मात्रै रहेकामा अहिले इलाका प्रशासन पनि थपिएको छ । गाउँपालिका सम्पर्क कार्यालय यहीँ राखिएको छ । ‘क’ वर्गको वाणिज्य बैंक इन्भेस्टमेन्ट र सेन्चुरीले शाखा खोलेका छन् । हाइड्रोपावर कार्यालय, अस्पताल र कलकारखाना खुलेका छन् ।

पछिल्ला वर्ष यहाँ आर्थिक कारोबारसमेत बढेको स्थानीय बासिन्दा खत्रीले बताए । उनी २५ वर्षदेखि सिँगटीमा बस्दै आएका छन् । ‘भुइँचालोपछि सिँगटीको स्वरूप झन् व्यवस्थित भयो,’ उनले भने, ‘पक्की घर धेरै बने । अरू घर पनि भूकम्पप्रतिरोधी बने । व्यापार बढेको छ ।’ करोडौं लगानीमा व्यापारिक भवन बनिरहेका छन् । स्थानीय बोधराज श्रेष्ठले एक करोडभन्दा बढी खर्चेर पाँचतले घर बनाएका छन् । इन्भेस्टमेन्ट बैंक शाखा कार्यालय रहेको यही घरमा व्यवस्थित होटल खुल्दै छ । विगतमा खेती लगाउने गरिएका जग्गामा अहिले ठूल्ठूला घर बन्दै छन् । ‘जग्गा र घरको भाउ पनि बढेको छ,’ खत्रीले भने । बस्ती विस्तारपछि पसल सटरको भाडा बढेको छ । एउटा सटरको भाडा मासिक कम्तीमा १५ हजार रुपैयाँसम्म छ ।