बस्तीमा ठडिँदै घरहरू

भूकम्पले ध्वस्तै पारेको थियो, हेलम्बु, पाँचपोखरी र थाङपाललगायत गाउँलाई । पर्यटकीय क्षेत्रका रूपमा चिनिने यी गाउँहरू पनि अहिले चिटिक्क बनेका छन् । ‘भूकम्पले यहाँको अवस्था ज्यादै नाजुक थियो, अब बदलिइसकेको छ,’ हेलम्बु गाउँपालिका शेर्माथानका टसी लामाह्योल्माले भने ।

जुगल गाउँपालिकाको तेम्बाथान रंगीन जस्तापाताका घरले सजिसकेको छ । ‘यहाँका अन्य समस्या जे भए पनि पुनर्निर्माणले भने यहाँको अवस्था बदलिएको छ,’ तेम्बाथानका कामी शेर्पाले भने । भूकम्पपछि टहरा र पालले छोपिएको गाउँ अहिले सुन्दर बस्तीमा फेरिएको छ । ‘केहीले सिमेन्ट र इँटाको घर बनाएका छन् । अधिकांशले भने ढुंगामाटोकै घर बनाएका छन्,’ जिल्ला आयोजना कार्यान्वयन इकाईका प्रमुख सन्तोष निरौलाले भने ।

'आफ्नै गाउँ फर्किआएँ’

राजधानी काठमाडौंलगायत विभिन्न ठाउँहरूमा विस्थापित भएका स्थानीय बासिन्दा गाउँ चिटिक्क बनेपछि धमाधम फर्किन थालेका छन् । ‘चार वर्षमै हाम्रो गाउँ बजार जस्तै बनिसकेछ, काठमाडौं बसेर के काम ?’ २५ वर्षपछि थातथलो फर्किएका जुगल गाउँपालिका ७ का बजिरसिंह तामाङले भने । भूकम्पमा उक्त गाउँका ५७५ घर एकैपटक भत्किएका थिए । भागाभाग हुँदा ८६ जनाले ज्यान गुमाएका थिए ।

जुगल गाउँपालिका ७ हगामका वसन्त तामाङ पनि गाउँ फिरेका छन् । ‘हामीजस्तै ४० परिवार गाउँमै फर्केका छौं, सबै सुविधा पुगेपछि अन्य स्थानमा किन बस्नु ?’ उनले प्रतिप्रश्न गरे । जुगल गाउँपालिकाका हगाम, अझै पनि सडक नपुगेको तेम्बा थानमा पनि आफ्नै घर फर्कने भूकम्पपीडित परिवारको संख्या बाक्लिँदै गएको छ ।

ऋण लिएर घर

जिल्लाका अधिकांश भूकम्पपीडितले ऋण गरेर भए पनि आवास निर्माण सम्पन्न गरेका छन् । २४ प्रतिशतसम्म चर्को ब्याजमा ऋण लिएर भए पनि आवास ठड्याउने धेरै छन् । विदेशको कमाइले घर बनाउने पनि उत्तिकै छन् । जिल्लाको पूर्वी भेगको भोटेकोसी गाउँपालिकाको लिस्तीकोटका पासाङ शेर्पा भने घर बनाउँदा लिएको ऋण तिर्न विदेश जाने तयारीमा जुटेका छन् ।

‘नेपालमै बसेर यत्रो ऋण तिर्न सकिँदैन, त्यसैले विदेश गएर भए पनि तिर्ने तरखरमा छु, घर नबनाई सुख पाइँदैन,’ उनले भने । भूकम्पमा लिस्तीकोटमा मात्रै हजारभन्दा बढी घर भत्किँदा ६३ जनाको मृत्यु भएको वडाध्यक्ष मुके शेर्पाले बताए । ‘घर त एकदमै बेजोड बनेका छन् तर सरकारले दिएको अनुदानमा ऋण थप्दा अब कसरी तिर्ने भन्ने समस्या छ,’ उनले भने ।

भोटेकोसी गापा मार्मिङकी सुनमाया तामाङले आवास निर्माण सक्नका लागि भए पनि बिदेसिने तरखरमा रहेको सुनाइन् । ‘घर बनाएकै तीन लाख ऋण छ, त्यही तिर्नका लागि विदेश जाँदै छु,’ उनले भनिन् । तिब्बतसँग जोडिएका सीमावर्ती गाउँका अधिकांश भूकम्पपीडितलाई ऋण तिर्नकै लागि विदेश जाने बाध्यता आइलागेको छ ।

गति लिँदै सदरमुकाम

सदरमुकाममा भूकम्पपछिको पुनर्निर्माणले तीव्रता पाएको छ । चौतारा सागाचोकगढी नगरपालिकामा मात्रै ८३ प्रतिशत घर बनिसकेको जिल्ला आयोजना कार्यान्वयन इकाईले जनाएको छ । ‘सदरमुकाम पुनर्निर्माणमा भन्दा पनि भोटेकोसी गापा भने पछाडि छ । त्यहाँ ४३ प्रतिशत मात्रै काम भएको छ,’ जिल्ला आयोजना कार्यान्वयन इकाईका प्रमुख निरौलाले भने ।

चौसागढी नगरमा १३ हजार ९ सय घरधुरी क्षति भएकामा ९ हजार ९ सय १२ घर बनिसकेको उनले सुनाए । भोटेकोसीमा ४ हजार २ सय २६ लाभग्राही छन् । तीमध्ये १ हजार ८ सयले मात्रै घर निर्माण गरेका छन् । त्यसैगरी हेलम्बु गाउँपालिकामा ५ हजार ४ सय २२ भूकम्पपीडित छन् ।

त्यहाँका ३ हजार ९ सय ४३ ले घर बनाएका छन् । पाँचपोखरी थाङपालमा ७ हजार ३ सय ५९ पीडितमध्ये ३ हजार ७ सय १८ परिवारले घर बनाएका छन् । जुगल गाउँपालिकामा ५ हजार ६ सय ६६ मध्ये ४ हजार ९६ ले आवास बनाइसकेका छन् ।

एकीकृत बस्तीको लहर

मेलम्ची नगरपालिकाको गिरानचौरमा धुर्मुसुन्तलीको एकीकृत बस्तीझैं जिल्लाका विभिन्न स्थानमा त्यस्ता बस्ती बनाउने चटारो चलेको छ । चौतारा सागाचोकगढी नगरपालिका ११ झ्याडी टोलमा अभिनेत्री श्वेता खड्काको पहलमा ५६ माझी परिवारका लागि एकीकृत बस्ती बनेको छ । इन्द्रावती गाउँपालिका ११ बिस्देउटारमा ओरेक नेपालले सुविधा सम्पन्न आवास ठड्याएको छ ।

त्यसबाहेक जनहित ग्रामीण सेवा समिति र अक्सफामको सहयोगमा हेलम्बु गाउँपालिकाको तेम्बाथानमा १९ परिवारका लागि ह्योल्मो एकीकृत बस्ती तयार भइसकेको छ ।

स्थानीयको समन्वयमा अझै मेलम्ची नगरपालिकामा नम्डोडोलिङ एकीकृत बस्ती, जरायोटार एकीकृत बस्ती, थाक्ले गरी ३ वटा एकीकृत बस्ती निर्माणाधीन छन् । स्थानीयको पहलमा केही स्थानमा एकीकृत बस्तीको प्रयास पनि गरिएको छ ।

सरकारी अनुदान, सामाजिक संघसंस्था र व्यक्तिगत लगानीमा सिन्धुपाल्चोकमा ६१ हजार घर निर्माण भएका छन् । भूकम्पअघिका झुपडी र साधारण प्रकृतिका घरहरू हेर्दाहेर्दै एकै स्वरूपका र सुविधायुक्त बनेका छन् । बस्तीहरू चिटिक्क र निकै आर्कषक देखिन्छन् । पुनर्निर्माणपछि गाउँको मुहार फेरिँदै गएको छ ।

पछिल्लो तथ्यांकअनुसार ८८ हजार २ सय ४९ भूकम्पपीडितमध्ये ६१ हजारले आवास ठड्याइसकेका छन् । गैरसरकारी संस्थाको सहयोगमा झन्डै ५ हजार घर बनेको जिल्ला आयोजना कार्यान्वयन इकाईले जनाएको छ ।

भूकम्पलगत्तै तत्कालीन जिल्ला दैवी प्रकोप उद्धार समितिले ६६ हजार घर (९५ प्रतिशत) भत्किएको तथ्यांक सार्वजनिक गरेको थियो । पीडितले आफूहरू छुटेको भन्दै गुनासो गरेपछि घरको संख्या थपिँदै गएको छ ।

३ नगरपालिका र ९ गाउँपालिका धेरै ठाउँ सडक सञ्जालसँग जोडिएपछि पुनर्निर्माण सहज भएको हो,’ जिल्ला इकाई प्रमुख निरौलाले जानकारी दिए । अहिले पनि छुट भएका घर बनाउनका लागि प्राविधिक खटाइएको छ । पहिरोको जोखिममा रहेका केही स्थानबाहेकमा पुनर्निर्माणले गति लिइरहेको उनको भनाइ छ ।

अहिलेसम्म पहिचान गरिएका ८८ हजार २ सय ४९ भूकम्पपीडितमध्ये ८५ हजार ५ सय २३ ले सम्झौता सकेर पहिलो किस्ताबापतको रकम बुझिसकेका छन् । ७९हजार ३ सय ३८ ले दोस्रो र ६१ हजार ४ सय २५ जनाले तेस्रो किस्ता पाइसकेका छन् ।