‘राजा’को छलले गाउँ लिलामीमा

जबर्जस्ती पनि उठाइयो पुर्जा

कसैलाई फकाएर त कसैलाई धम्क्याएर मल्ल परिवारले पुर्जा संकलन गरेको स्थानीय युवक रामराजा चौधरी बताउँछन् । उनले आफ्ना बुबा चोधुलाल चौधरीबाट ५ बिघा जग्गाको पुर्जा टेकबहादुरले जबर्जस्ती खोसेको दाबी गरे । भने, ‘बुबाले लालपुर्जा दिन मानेकै थिएनन् रे, मल्ल राजाले बैंकमार्फत जग्गा लिलामी गर्छन् भन्ने कुरा उनलाई थाहा थियो ।’ ७५ वर्षे चोधुलाल भन्छन्, ‘मेरो नाममा ८ बिघा जग्गा थियो । मल्लका कारिन्दा दिनदिनै पुर्जा लिन घर आउन थाले । छोरा सन्ततिका लागि जमिन कसरी बचाउने चिन्ता भयो ।’ पछि कसैले उनलाई आधा जमिन बचाउने जुक्ति दिएछ । ‘हामी तीन–चार जना भएर सुटुक्क धनगढी गयौं । आधीजति जग्गा छोराको नाममा सारियो,’ उनले भने ।

आखिरीमा त्यही मात्र उनीसँग बच्यो । अर्का स्थानीय भक्तबहादुर बडायक त्यति बेला मल्लका कारिन्दाले ‘राजा’लाई अक्कर परेका बेला सहयोग नगरे गाउँ, समाज र घरपरिवारको कुनै दु:ख पर्दा नहेर्ने उर्दी नै फैलाएको बताउँछन् । ‘यही डरले धेरैले पुर्जा दिए, मेरा बाले त्यही डरमा दिए । मल्लका मान्छेले मात्रै होला खुसीले दिएका, अरूले त चित्त दुखाएरै लालपुर्जा दिएका हुन् । कतिको त खोसियो,’ उनले भने ।

मल्लले घरपरिवारको झगडा मिलाउने नाममा पनि पुर्जा कब्जा गरेको कमलप्रसादले बताए । उनका हजुरबुबा वंशराम र भाइ रामबतासबीच अंशसम्बन्धी झगडा थियो । वंशरामको साढे १२ बिघा जग्गा थियो । रामबताससँग साढे ११ बिघा थियो । ‘दुवै बाजे भाइमा बराबरी पाउनुपर्ने भनी झगडा सुरु भयो,’ उनले भने, ‘झगडा टेकबहादुर कहाँ पुग्यो । उनले दुवैको पुर्जा जफत गर्दै आफैं मिलेर बस्न आदेश गरे । उनको रजाइँ चलेका बेला पुर्जा माग्न को जान सक्ने ?’ यो २०४१/४२ सालको कुरा भएको उनले बताए ।

जिमीदारले किसानको पुर्जा लिएर गएको केही दिनपछि बैंकका कर्मचारी गाउँ आएका थिए । स्थानीयका अनुसार नेपाल बैंक र वाणिज्य बैंकका कर्मचारीले कागजमा औंठाछाप लगाएर गए । ‘कागजमा के लेखिएको थियो, अनपढ समाजलाई के थाहा ?,’ भक्तबहादुरले भने, ‘बैंक र मालपोत कार्यालयले जग्गाधनीसँग पुर्जा बन्धकी धितो राख्ने नराख्ने सम्बन्धमा सोध्नुपथ्र्यो ।’

लिलामीबारे वर्षौं अनभिज्ञ

मल्ल परिवारले किसानलाई गुमराहमा पारेर लगेको लालपुर्जा फिर्ता दिनुपर्ने रामकिसन चौधरीको माग छ । ‘बैंकको ऋण साहु मल्ल परिवारबाटै असुल उपर हुन पर्‍यो,’ उनले भने । वडा नम्बर ७ का कार्यालय सहयोगी रामकिसनका बाजे रंगरामको नाममा रहेको २ बिघा ९ कट्ठा जग्गा लिलामीमा छ ।

बाजेबाट जग्गाको पुर्जा लिइएको कुरा रामकिसनले कक्षा १० मा पढदै गर्दा थाहा पाएका थिए । त्यस बेला उनको उमेर १७/१८ वर्ष थियो । उनी भन्छन्, ‘पञ्चायतकालमा गाउँका राजाले बैंकलाई गाउँ नै बेचिदिएका हुन्, कस्सो ती सबै खेतबारी किन्ने मान्छे बैंकले नभेटेर अहिलेसम्म बेचिएनछ । अहिले पनि हाम्रो खेत लिलामै छ नि । कसले बचाउने ?’

परमानन्द बडायकको तेस्रो पुस्ताले मात्रै कमाइ खाने खेत लिलामी परेको थाहा पायो । परमान्दका नाति भक्तबहादुर र भाइ देवराजले समस्या परेका बेला थोरै जमिन बेच्ने निधो गरे । ‘बाजेले भनेअनुसार दुई भाइ नाति पुर्जाका लागि मल्ल राजाको भजनी घरमा गयौं,’ भक्तबहादुरले भने, ‘मल्ल परिवारले पुर्जा बैंकबाट निकाल्न नसकेको कुरा सुनाए ।’ पुर्जा नहँ‘दा दुई भाइको अंशबन्डा र बैंकिङ कारोबार रोकिएको उनले बताए । अंशबन्डा र बेचबिखन गर्ने बेलामा मात्र धेरै किसानले पुर्जा बैंकमा रहेको थाहा पाए ।

नेपाल बैंकले सावाँब्याज नतिरेको देखाउँदै २०४४ देखि धितो जमानीको पुर्जा लिलाममा राखेको हो । मोहनराज र टेकराज दाजुभाइले ५२ किसानको पुर्जा नेपाल बैंक र वाणिज्य बैंकमा राखेर ऋण लिएका थिए । उनीहरूले वाणिज्य बैंकमा आफ्नो धेरै र किसानको थोरै जग्गा धितो राखेका थिए । आफ्नो जग्गा बढी राखेकैले मल्लले २०७१ मा वाणिज्य बैंकको कर्जा तिरेको रामकिसन बताउँछन् । मल्ल परिवारले आफ्नो नामको पुर्जा २०७१ भदौ ५ मा वाणिज्य बैंकबाट फुकुवा गरेको देखिन्छ ।

मल्ल परिवारले बैंकमा रोक्का जमिन पनि किसानलाई बेचेर ठगी गरेको रामकिसनको आरोप छ । मल्लले वाणिज्य बैंकमा रोक्का रहेको ३ बिघा जग्गा १५ वर्षअघि उनका बुबालाई ९० हजारमा बेचेका थिए । ‘त्यही जमिनको पुर्जा फुकुवा गर्ने बेला थप १५ लाख मागे,’ उनले भने, ‘अहिलेसम्म पास गरिदिएका छैनन् ।’

७ किसान आफैंले फुकुवा गरे

नेपाल बैंक लिमिटेडले ऋण असुली न्यायाधिकरणमा लैजानुअगाडि अन्तिम पटक २०६४ मा धितोको दोब्बर रकम तिरेर पुर्जा फुकुवा गर्न सक्ने अवसर दियो । यसबेला मुनुवाका सात किसानले आफ्नो जग्गा फुकुवा गरेका छन् । ‘फुकुवा त गरेँ हजुर, कसरी गरेँ, पीडा मनभित्र गुम्सिएकै छ,’ सुखीरामले भने ।

साढे तीन बिघा जग्गा फुकुवा गर्दा उनले २ लाख १५ हजार ६२ रुपैयाँ बैंकलाई तिरे । फुकुवा गर्दा साहुसँग लिएको ऋण चुक्ता गर्न वार्षिक २६ क्विन्टल धान र १० क्विन्टल गहुँ ब्याजबापत साहुलाई बुझाउँदा घरमा खाद्य संकट झेले उनले । गत वर्ष एक बिघा बेचेर सबै ऋण चुक्ता गरेको उनले बताए । बाजेको नामको साढे ११ बिघाको पुर्जा छुटाउन जग्गा बेच्ने किसान कमलप्रसाद पनि हुन् ।

गत मंसिरमा ३८ किसानले नेपाल बैंकको टीकापुर शाखामा जग्गा फुकुवाको सुविधा उपलब्ध गराउन निवेदन दिएका छन् । यसअघि उनीहरूले स्थानीय, प्रदेश र केन्द्रको चुनावी उम्मेदवार, पार्टीका नेता र प्रधानमन्त्रीलाई समेत यसबारे जानकारी गराए । ‘पुर्जा फुकुवाका लागि चौतर्फी पहल गर्दै आएका छौं,’ रामकिसनले भने, ‘तर सुनुवाइ भएको छैन ।’

प्रदेश प्रमुख मोहनराज र उनका दाइ टेकबहादुरले भजनी र मनुवा मिलको नाममा नेपाल बैंकबाट ९८ लाखभन्दा बढी ऋण लिएको देखिन्छ । मल्ल समूहले यो ऋणमा तत्कालीन भजनगाता, मनुवालगायत गाविसका ५२ परिवारको घरजग्गा धितो राखेको छ । तेस्रो पक्ष धितोका नाममा गरिब किसानलाई लोभलालचमा पारेको स्थानीयको आरोप छ ।