तयार भयो नेपालको पहिलो भू–उपग्रह

शुक्रबार जापानस्थित क्यूसू इन्सिटिच्यूट आफ टेक्नोलोजी (क्यूटेक) विश्वविद्यालयमा पत्रकार सम्मेलन गर्दै भू–उपग्रह निर्माण कार्य सम्पन्न भएको जानकारी दिइएको हो । जापानमा रहेका उपकुलपति श्रेष्ठले कान्तिपुरसँग भने,‘स्याटालाइट निर्माण कार्य सम्पन्न भएको छ । यो हाम्रो लागि ऐतिहासिक दिन हो । ’

यस्तै, शुक्रबार नै क्यूटेकका प्रेसिडेन्ड यूजी ओईएले नास्टका उपकुलपति श्रेष्ठलाई भू–उपग्रहको प्रतिमा हस्तान्तरण गर्दै नेपाललाई बधाई दिए ।‘बर्डस’कार्यक्रम अन्तर्गत नेपाल सरकारको तर्फबाट नास्टले भू–उपग्रह निर्माणका लागि जापानको क्यूटेक विश्वविद्यालयसँग सहकार्य गरेको थियो । उपग्रह निर्माणका लागि नेपालको तर्फबाट इलेक्ट्रिकल र कम्युनिकसेन इन्जिनियरिङमा स्नातकोत्तर गरिरहेका नास्टका प्राविधिक अधिकृत हरिराम श्रेष्ठ र स्पेस टेक्नोलोजी इन्जियिरिङमा विद्यावारिधी गरिरहेका नेपाली वैज्ञानिक आभाष मास्के खटिएका थिए ।

२०७४ असोज २८ गते अर्थमन्त्रीस्तरीय निर्णयबाट क्यूटेकसँग समझदारी भएपछि उपग्रह निर्माण प्रारम्भ भएको जापानमै रहेका नास्टका वैज्ञानिक हरिराम श्रेष्ठले बताए । यसका लागि एक करोड ५० लाख जापानी यान खर्च भएको उनले बताए ।

यसैबीच, आगामी अप्रिल १७ तारिख अर्थात् वैशाख ४ गते उपग्रह अन्तरीक्षमा प्रक्षेपण गरिने तालिका सर्वाजनिक गरिएको छ । नेपालसँगै श्रीलंकाको रावना–१ र जापानको उगिसू भू–उपग्रह पनि त्यसैदिन प्रक्षेपण गर्ने तालिका रहेको नास्टका प्रविधि विभागका प्रमुख डा.रविन्द्र ढकालले जानकारी दिए । गत अगस्टमा उपग्रहको इन्जिनियरिङ मोड्यूल तयार भएर डिसेम्बरमा वातवरणीय परीक्षण सम्पन्न भएको थियो ।

भू–उपग्रहसँगै तस्बिर खिचाउँदै उपकुलपति श्रेष्ठ र नेपाली वैज्ञानिकहरु ।

नेपाल र नास्टको लोगो अंकित स्टिकर टाँसिएको यो भू–उपग्रह सोमबार जापानको अन्तरिक्ष संस्था ज्याक्सालाई हस्तान्तरण गर्ने कार्यतालिका रहेको उपकुलपति श्रेष्ठले जानकारी दिए ।

प्रक्षेपणको जिम्मेवारी अमेरिकी स्पेस कम्पनी अर्बिटल ए टीकेले लिएको छ । कम्पनीको सिग्नस रकेटले स्याटेलाइट उडाउने छ । उपग्रह अन्तरिक्षमा पुगेपछि एक महिनासम्म इन्टरनेश्नल स्पेस स्टेसनमा(आईएसएस)मा रहने छन् । स्पेस स्टेसनमा रहेका अन्तरिक्षयात्रीहरुले पुन: स्याटालाइटको परीक्षण गर्नेछन् । मेको तेस्रो सातामा स्पेस स्टेसनबाट भू–उपग्रहलाई पृथ्वीको कक्षमा छाडिनेछ । त्यसको तीन दिनदेखि तथ्यांकहरु दिन सुरु गर्ने नास्टले जनाएको छ ।

नेपालले निर्माण गरेको भू–उपग्रह जस्तै देखिने कृत्रिम भू–उपग्रह हस्तान्तरण गर्दै क्यूटेकका प्रमुख यूजी ओइए । तस्बिर सौजन्य : हरिराम श्रेष्ठ ।

पृथ्वीको भूमध्ये रेखाबाट ९० डिग्रीको कोण भएर करिब ४ सय किलोमिटर माथि रहने यो उपग्रह नेपालको आकाशमा दैनिक ५/१० मिनेटसम्म रहने ढकालको भनाइ छ । स्याटालाइटमा ४३७ मेघाहर्जको यूएचएफ ब्यान्ड प्रयोग गरिएको छ । ‘ग्राउण्ड स्टेशन’मा भू–उपग्रहले पठाएको तथ्यांकहरुको विश्लेषण र संकलन गरिनेछ । ग्राउण्ड स्टेशन निर्माण दुई महिनाभित्र सम्पन्न गर्ने नास्टले जनाएको छ । नास्टका मेकानिकल इन्जिनियर रोशन पाण्डेले जापानमा गएर ग्राउण्ड स्टेशन निर्माण र तथ्यांक संकलन गर्नेबारे तालिम लिएर फर्किसकेका छन् ।

अन्तरिक्षमा नेपालको उपस्थित हुने सपना पूरा

उपग्रह प्रक्षेपण भएर काम गरेसँगै नेपालको अन्तरिक्षमा उपस्थिति हुने सपना पूरा हुने उपग्रह निर्माणमा खटिएका वैज्ञानिक हरिराम श्रेष्ठले बताए । सानो आकारकै भए पनि अन्तरिक्षमा नेपालको उपस्थिति देखिने भएपछि आगामी दिनहरुमा अन्य स्याटालाइटहरु निर्माण गर्न नेपाल सक्षम रहेको श्रेष्ठले दाबी गरे । भू–उपग्रह निर्माणका लागि चाहिने जनशक्ति नेपालसँग रहेको उल्लेख गर्दै उनले भने,‘सरकारले स्रोत साधन जुटाइदिने हो भने हामी ठूलो भू–उपग्रह निर्माण गर्न सक्षम छौँ । ’

यसैबीच नास्टले यो प्रयास नेपालको अन्तरिक्ष (स्पेस)मा नेपालको उपस्थिति जनाउन गरिएको एउटा प्रयास भएको उल्लेख गरे । उनले यो ठूलो भू–उपग्रह नभएर नानो भू–उपग्रह रहेको प्रस्ट्याएका छन् । ‘सबैमा ठूलो भू–उपग्रह नै हो भन्ने होला ’ उपकुलपति श्रेष्ठले भने,‘यो १यू–क्यूब–स्याट (लम्बाई,चौढाइ र उचाई १०/१० सेन्टिमिटर भएको) नानो स्याटालाइट हो । यसको पहिलो काम तस्बिरहरु खिचेर पठाउनु हो । अर्को भू–उपग्रह बनाउन यसबाट हासिल गरिएको ज्ञान प्रयोग गर्न सकिन्छ । यो एउटा प्रयास मात्र हो । ’

नानो स्याटाइलट निर्माणबाट प्राप्त अनुभवलाई ठूला भू–उपग्रहरु निर्माणका लागि प्रयोग गर्न सकिने नास्टले जनाएको छ । बर्डस कार्यक्रम भू–उपग्रह नभएका मुलुकहरुलाई लक्षित गरी सञ्चालन गरिएको परियोजना हो । जापानको क्यूटेक विश्वविद्यालय उपग्रह निर्माणका लागि ख्यति प्राप्त संस्था भएकाले सहकार्य गरी भू–उपग्रह निर्माणका लागि पहलकदमी गरिरहेको नास्टका प्रविधि विभाग प्रमुख ढकालले बताए ।