'हामी हिजो हेर्छौं, कम्बोडिया भोलि'

नेपाल छँदा इन्सिच्युट अफ इन्जिनियरिङमा डिनको प्रशासनिक तहसम्म पुगेका माथे १९ वर्षयता प्रत्यक्ष-परोक्ष कम्बोडियाली विकास र परिवर्तनका साक्षी हुन् । एसियाली विकास बैंक, विश्व बैंक हुँदै कम्बोडियाली सरकारकै विभिन्न प्राविधिक तथा व्यावसायिक शिक्षाका चरणहरूमा जोडिएका उनी प्रधानमन्त्री ओलीलाई नोम्पेहमा स्वागत गर्दै अनुभव सुनाउन आतुर छन् ।

'नेपालमा अक्सर सपना देख्ने काम मात्रै हुन्छ, हाम्रा प्रधानमन्त्री ओलीका सपना पनि निकै सुन्दर लाग्छन्,' नेपालमा सेन्ट जेभियर क्याम्पस र जेभियर एकेडेमीका संस्थापकसमेत रहेका माथेले फोन वार्तामा भने, 'तर, राजनीतिक जालो, गुट/उपगुट र मानसिकताको पछौटेपनले गर्दा सपनालाई कार्यरूपमा लैजान असम्भवप्रायः छ ।'

माथेले झन्डै १० वर्षअघि तत्कालीन प्रधानमन्त्री माधवकुमार नेपाललाई पनि कम्बोडियामा स्वागत गरेका थिए । नोम्पेहको प्रचलित पाँचतारे होटल 'सोखा' मा आयोजना हुने नेपाली समुदायमाझको 'बि्रफिङ' मा यसपटक पनि उनी प्रम ओलीसामु कम्बोडियाको आर्थिक समुन्नतिको विवरण पेस गर्दै छन् । '१० वर्षअघि पनि नेपाल र कम्बोडियाबीचको समानता र विषमता सुनाएको थिएँ । समान बौद्ध धर्मको प्रभाव र पहुँच तथा द्वन्द्वोत्तर समाजको जटिल स्वरूपबारे तुलनात्मक कुरा गरेको थिएँ,' माथेले सुनाए, 'यसपटक यो तुलनाको ग्राफिक्स फेरि प्रधानमन्त्रीलाई सुनाउँछु । कम्बोडियाको विकास सूचकांक निकै अघि बढेको देखिन्छ ।'

सन् ६० दशकको अन्त्यतिर चम्किएको कम्बोडिया युद्धताका संसारकै अति कम विकसित मुलुक (एलडीसी) मा परेको थियो । 'कम्बोडियामा प्रतिव्यक्ति आय १३ सय डलर पुग्न लागेको छ,' माथेले भने, 'सन् २०३० भित्रमा उनीहरू 'एलडीसी' बाट माथि उक्लने होडमा छन्, दोहोरो अंकको प्रगति सूचकांक -ग्रस डेभलपमेन्ट) तय गर्नै लागेका छन् ।'

सबैभन्दा बढी 'हिजोका कुरा गर्दै अल्मलिएर नबस्ने' स्वभाव कम्बोडियनमा रहेको बताउँदै प्राध्यापक माथेले भने, 'हामी भने पछाडि र हिजो मात्रै हेछौर्ं, उनीहरू भने द्वन्द्व र हिजोको विषम कुराबाट पाठ सिक्दै भोलि र आउने दिनको मात्रै कुरा गर्छन् ।' कम्बोडियामा अन्तर्राष्ट्रिय गैरसरकारी संस्था, होटल व्यवसाय, शिक्षणसहित गरेर २ सयजति नेपाली रहेको र सबैजना 'दक्ष' वर्गमा गनिएको माथेले बताए । 'नेपालमा देखेको कर्मशीलताको सपना यता आएर पूरा गर्ने नेपाली मैले निकै भेटेको छु,' उनले भने ।

करमा सहुलियतसहितका प्रबन्ध गरेर कम्बोडियाले पछिल्लो एक दशकमा प्रचुर वैदेशिक लगानी भित्र्याएको उदाहरण शिक्षाविद् माथेले दिए । 'सरकारको नीतिगत स्थिरताका कारण पछिल्ला वर्षमा कोरियाली, चिनियाँ ठूला लगानीकर्ता बढेका छन्,' उनले भने । साक्षरता प्रतिशत नेपालकै हाराहारी (७० प्रतिशत) रहे पनि प्राविधिक र व्यावसायिक शिक्षालाई प्राथमिकता दिएर कम्बोडिया अघि बढिरहेको उनले बताए ।

नेपाललाई बुद्ध जन्मेको देश भनेर बाहिरी विश्वले चिने पनि बौद्धमार्गी पर्यटक भित्र्याउन वा बुद्ध सर्किटजस्ता पर्यटकीय सम्भावनाका कुरा गर्न नेपाल पछि परिरहेको बुझाइ माथेको छ । 'नेपालमा पछिल्लो एक वर्षमा १० लाख पर्यटक भित्रिँदा हामी ठूलो उपलब्धि भनेर कराइरहेका छौं, जबकि कम्बोडियामा गत वर्ष ५२ लाख पर्यटक आएका रहेछन्,' उनले सुनाए, 'पर्यटन

व्यवसायबाटै कम्बोडियाले ८ बिलियन डलर कमाएको रहेछ ।'

भियतनाम र कम्बोडिया भ्रमण गर्न झन्डै ४ दर्जन सदस्य लिएर निस्केका प्रधानमन्त्री ओलीले टोलीमा एक जना पनि बौद्धमार्गी विद्वान्, प्रतिनिधि वा बौद्ध विश्वविद्यालयका प्राध्यापक प्रतिनिधि सामेल नगरेकामा माथेले चिन्ता जनाए । 'कम्बोडिया वा भियतनामसँग द्विपक्षीय सहकार्य वा उपलब्धिका ठूला कुरा अहिल्यै सम्भव होला भन्ने केही लाग्दैन,' उनले थपे, 'बरु अब खुल्ने भैरहवाको अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा लिंक हुने गरी यी मुलुकबाट प्रत्यक्ष हवाई सम्पर्क गराउन सके नसोचेको फाइदा मिल्ने थियो ।'

केही मानव तस्करको सञ्जालले कम्बोडियामा नेपाली कामदार ल्याएर अस्ट्रेलिया/क्यानडा लैजाने भन्दै तस्करी गर्न थालेको सुनाउँदै उनले यसमा अनुगमन जरुरी रहेको बताए । 'नेपालीले अनअराइभल भिसा पाउने थोरै मुलुकमध्ये एउटा कम्बोडिया पनि हो,' उनले भने, 'कम्बोडिया वा भियतनामसँग हाम्रो प्रत्यक्ष कूटनीतिक/प्रशासनिक संयन्त्र नभए पनि नाम जोगाएरै हामी बसेका छौं, यो नाम केही कारणले बदनाम बन्यो भने यही भिसाको सुविधा पनि खोसिन सक्छ ।'

आफूले प्रधानमन्त्री ओलीसँगको 'बि्रफिङ' मा बितेको १९ वर्षे कम्बोडिया बसाइको अनुभवमा एक दिन पनि बन्द/हडताल बेहोर्नु नपरेको भोगाइ सुनाउने माथेले बताए । 'नीतिगत स्थिरता र सुशासन मात्रै दिनुहोस्, विकास र सुधार आफ्नै रफ्तारमा अघि बढ्नेछ भनेर प्रधानमन्त्रीलाई म भन्नेछु,' ६९ वषर्ीय माथेले भने ।