अवैध ढुंगा उत्खनन रोक्न खोज्दा आक्रमण

उनीहरूको अनुहार, हात, खुट्टा र घुँडामा चोट लागेको छ । दुवैको नख्खुस्थित मेडिसिटी अस्पतालमा उपचार भइरहेको छ ।

समितिका सचिव महतले चरम दोहन हुन थालेपछि रोक्न खोज्दा टोले गुन्डा लगाएर आक्रमण गरिएको बताए । ‘छम्पीका कर्ण लामाले फोन गरेर ५/६ वटा बाइकमा आफ्ना साथीहरूलाई बोलाए,’ उनले सुनाए । हातपात गर्नेविरुद्धमा जिल्ला वन कार्यालयलाई बोधार्थ दिएर महानगरीय प्रहरी वृत चापागाउँमा जाहेरी दर्ता गरिएको छ । महानगरीय प्रहरी परिसर जावलाखेलका प्रवक्ता प्रहरी उपरीक्षक तुलबहादुर कार्कीले छानबिन गरी कारबाही प्रक्रिया अघि बढाउने बताए ।

देवीचौर डुकुछाप क्षेत्रमा मत्स्येन्द्रनाथ मल्टिपर्पाेज, सजिलो रोडा ढुंगा, न्यु क्वालिटी एड्भान्स र शान्ति गणेश रोडा ढुंगा उद्योग छन् । तीमध्ये मत्स्येन्द्रनाथ मल्टिपर्पाेजबाहेक अन्य उद्योगसँग क्रसर सञ्चालन गर्न कच्चापदार्थका लागि ढुंगा खानी छैन । अन्य व्यवसायीले क्रसरका लागि ढुंगा देवीचौर–कटुवाल दह–बानियाँ गाउँ हुँदै माल्टाको बगुवा पुग्ने सडक विस्तार गर्न वनबाट निकाल्ने गरेका हुन् ।

सजिलो रोडा र न्यु क्वालिटी सञ्चालक शशि शाही ठकुरी र मधुसूदन डोटेल हुन् । वन समितिका अध्यक्ष र सचिवमाथि हातपात भने शान्ति गणेश रोडा ढुंगामा काम गर्नेले गरेको स्थानीयले बताए । शान्ति गणेशका सञ्चालक सुदर्शन विष्ट र रामकृष्ण विष्ट हुन् । उनीहरूको क्रसर उद्योग निर्माणाधीन छ । उनीहरूले ढुंगा स्टकमा राख्न वन खनेका हुन् । देवीचौर–बानियाँ सडक चार वर्षअघि सांसद विकास कोषको बजेटबाट कान्तिलोक पथको वैकल्पिक मार्गका रूपमा विकास गर्न डीपीआर तयार गरिएको थियो । गिद्धवीर सामुदायिक वन देवीचौरबाट माल्टा पुग्ने सडकको प्रस्थान विन्दु हो । शान्ति गणेशका सञ्चालक सुदर्शनले भने आक्रमणको घटना आफूहरू सम्बन्धित नरहेको दाबी गरे । ‘हातपात गर्ने केटाहरू हामीसँग काम गर्दैनन् । पहिले काम माग्न भने आएका थिए,’ उनले भने, ‘कुट्ने र कुटिनेको के रिसइबी हो थाहा छैन ।’

गोदावरी नगरपालिका–७ मा ६ दशमलव ५ हेक्टरमा फैलिएको सामुदायिक वनमा अहिले ६/७ वटा एक्स्काभेटरले दिनहुँ ढुंगा उत्खनन गरिरहेका छन् । सामाखेल क्षेत्रमा राम्रो ढुंगा फेला परेकाले व्यवसायीले बढी मात्रामा वन दोहन गरेका हुन् । ढुंगा निकाल्ने क्रममा पहिरो झरेर बाटो अवरुद्ध भएको छ । अवैध रूपमा सञ्चालित उद्योगका कारण राज्यलाई लाखौं रुपैयाँ राजस्व घाटा भइरहेको छ । व्यवसायीले एउटा क्रसरबाट दिनमा ४० देखि ९० टिपरसम्म रोडा बिक्री गर्छन् ।

गोदावरी नगरपालिकाका प्रवक्ता मिलन सिलवालले यसबारे अनुगमन गर्ने बताए । ललितपुरका जिल्ला वन अधिकृत नवीन गिरीले कुटपिटका घटना भएकाले दोषीमाथि कडा कारबाही गर्न प्रहरी प्रशासनसँग माग गरिसकेको बताए । ‘स्वीकृतिबिना वन खनेको बारेमा वडा कार्यालय र नगरपालिकामा बुझ्ने तयारी भइरहेको छ,’ उनले भने ।

सडक विस्तारका नाममा वन क्षेत्रमा भएका दोहनमा गोदावरी–७ का वडाध्यक्ष गिरीप्रसाद तिमिल्सेनाको समेत मिलेमतो रहेको स्थानीयको भनाइ छ । गिरीले २०७६ फागुन १५ मा मत्स्येन्द्रनाथ र सजिलो रोडा ढुंगासँग डुकुछाप हुँदै बानियाँ गाउँ पुग्ने सडक विस्तार गर्ने र त्यसक्रममा निस्केका ढुंगा बिक्री गर्न सकिने गरी सम्झौता गराएका थिए । ढुंगा उत्खनन गरेबापत दुवै उद्योगले स्थानीय भीमसेन मावि र देवी माविलाई ३/३ लाख दिने मौखिक सहमति पनि गरेका छन् । जिल्ला वन अधिकृत गिरीले वडाले बाटो विस्तारका नाममा ढुंगा उत्खनन गरी बिक्री गर्न मिल्ने गरी सहमति दिने कानुनी व्यवस्था नभएको बताए । ‘यसबारे थप बुझ्दै छौं,’ उनले भने ।

वडाध्यक्ष तिमिल्सेनाको एक्स्काभेटर पनि ढुंगा उत्खननमा प्रयोग भएको स्थानीय बताउँछन् । गिद्धवीर वन समितिका अध्यक्ष थिङले सम्बन्धित निकायले चार किल्ला तोकेर वैधानिक खानी यकिन गरी मापदण्डभित्र रहेर मात्र सञ्चालन गर्न दिनुपर्ने बताए । ‘अहिले जथाभावी सार्वजनिक जग्गा दोहन गरेर ढुंगा निकालिँदै छ,’ उनले भने । वडाध्यक्ष तिमिल्सेनाले भने कानुनमा टेकेर मात्र विकास गर्न नसकिने बताए । ‘लेले नल्लु क्षेत्रका खानी तथा क्रसर उद्योग देवीचौरमा स्थानान्तरण गर्ने भनिएकाले पनि खन्न दिएका हौं,’ उनले भने, ‘अहिले काम रोकेका छौं ।’ उनले आफ्नो एक्स्काभेटर त्यहाँ नचलाएको दाबी गरे ।

लामो समयदेखि विवादमा रहेको लेले नल्लु क्षेत्रमा पनि सामुदायिक तथा राष्ट्रिय वन मासेर धमाधम ढुंगा उत्खनन भइरहेको छ । दम्सीडोल सामुदायिक वनको पूर्व उत्तर मोहोडामा चरम दोहन भइरहेको हो । स्थानीयको उजुरीका आधारमा वन क्षेत्रमा उत्खनन रोक्न वन कार्यालय ललितपुरले २०७६ असार ३ मा जिल्ला प्रशासन कार्यालय ललितपुर, वन निर्देशनालय प्रदेश ३ हेटौडालाई बोधार्थ दिएर गोदावरी नगरपालिकालाई पत्राचार गरेको थियो । तैपनि अवैध निकासी रोकिएको छैन । ललितपुरका प्रमुख जिल्ला अधिकारी नारायणप्रसाद भट्टले यसबारेमा आफूलाई जानकारी नभएको बताए ।