१६.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १५२

सडक सुरक्षा र जेब्राक्रसिङ

आशिष गजुरेल

काठमाडौं — सडक दुर्घटनामा विश्वमा हरेक वर्ष १३ लाख मानिसले ज्यान गुमाइरहेका छन् । नेपालमा हरेक वर्ष सडक दुर्घटनामा करिब दुई हजार जनाले ज्यान गुमाउँछन् ।

सडक सुरक्षा र जेब्राक्रसिङ

सरकारी तथ्यांक अनुसार आर्थिक वर्ष २०७३/७४ मा काठमाडौँ उपत्यकामा सडक दुर्घटनामा मृत्यु भएका १४८ मध्ये ६५ जना अर्थात ४४ प्रतिशत पैदलयात्रु थिए । चाहे जेब्राक्रसिङमा होस्, चाहे सडक पेटी, राजधानीका सडक प्रयोग गर्ने यात्रु सुरक्षित छैनन् भन्ने यो तथ्यांकले बुझाउँछ । नेपालमा प्रति १० हजार सवारी साधन १० जना हाराहारीको मृत्यु सडक दुर्घटनाबाट भैराखेको छ । विकसित देशमा भने प्रति–दस हजार सवारी साधनमा १ देखि २ जनाले मात्र ज्यान गुमाएको पाइन्छ । 

नेपालको सडक दुर्घटनाका मुख्य ४ कारणमा कमजोर सडक पूर्वाधार, कमजोर हालतका सवारी साधन, सडक प्रयोगकर्ताबाट सडक अनुशासनको पालना नहुनु र ट्राफिक नियमको अवज्ञा रहेका छन् । सडक दुर्घटनाका यी चार प्रमुख कारकको समाधान जेब्राक्रसिङ हो । सडक प्रयोगकर्तालाई अनुशासन र नियम कानुन पालन गर्न बाध्य गराउने, सडकलाई प्रयोग योग्य बनाउने तथा ट्राफिक नियम पालन गर्न बाध्य बनाउने माध्यम पनि जेब्राक्रसिङ हो । सवारी दुर्घटना कम गर्न जेब्राक्रसिङ महत्त्वपूर्ण रहे पनि यसको फाइदाबारे अधिकांश सडक प्रयोगकर्ता जानकार छैनन् । जथाभावी सडक पार गर्ने यात्रुलाई नगद जरिवाना गर्ने नियम तयारीसाथ नल्याइएकाले धेरै समय टिकेन । 

आधुनिक सडक प्रणालीसँगै आउने शब्द हो– ‘जेब्राक्रसिङ’ । सडकमा सवारीमात्र गुड्दैनन्, सँगसँगै ठूलो संख्यामा यात्रु पनि ओहोर–दोहोर गर्छन् । उनीहरूलाई सडक पार गर्न सहज तथा सुरक्षित बनाउने माध्यम जेब्राक्रसिङ हो । तर हाम्रोजस्तो सडक प्रणाली आधुनिक नभएको देशमा जेब्राक्रसिङ न प्रभावकारी तरिकाले बनाइएको हुन्छ, नत त्यसको पालना नै इमानदारिताले भएको पाइन्छ । यात्रुले सुरक्षित तरिकाले सडक पार गर्ने माध्यम ठानिएको जेब्राक्रसिङमै कतिपयले सवारीको ठक्करबाट ज्यान गुमाउनुपरेको समेत छ । जेब्राक्रसिङ भएर मात्र पुग्दैन, जेब्राक्रसिङको नियमलाई प्रभावकारी, सुरक्षित र इमानदारिताका साथ पालन नगरिए पनि थुप्रै दुर्घटना हुन्छन् । 

जंगली घोडा अर्थात जेब्राजस्तै देखिनेगरी सडकमा कालो र सेतो रंग लगाई सडक पार गर्नका लागि दिइने संकेत वा चिनो नै जेब्राक्रसिङ हो । यसको उद्देश्य पैदलयात्रुले तोकिएको ठाउँबाट सडक पार गर्न लगाउन र उनीहरूलाई सवारीले प्राथमिकता दिई सडक पार गर्न दिउन् भन्ने हो । विश्वव्यापी सवारी नियम अनुसार जेब्राक्रसिङमा कोही पैदलयात्री उभिए सडक नकाटुन्जेल सवारी साधनले कुर्नुपर्ने, जेब्राक्रसिङ क्षेत्रमा सवारी साधनले आफ्नो गति कम गर्ने गर्नुपर्छ । सन् १९४८ मा बेलायतबाट जेब्राक्रसिङको अवधारणा सुरु भएको मानिन्छ । यो प्रचलन आएको एक वर्षभित्र बेलायतभर १ हजारभन्दा बढी जेब्राक्रसिङ निर्माण गरिएको थियो । हुन त त्यतिखेर जेब्राक्रसिङको रंग निलो र पहँेलो थियो । यात्रु तथा सवारी चालकले समेत सहज रूपमा देख्न सकिने बनाउन १९५१ देखि जेब्राक्रसिङको रंग कालो र सेतो बनाइयो । जेब्राक्रसिङलाई थप प्रभावकारी बनाउन न्युजिल्यान्डमा जेब्राक्रसिङ अगाडि हम्प अर्थात केही उठेको संरचना निर्माण गर्ने प्रचलन सुरुआत भयो । कुनै सडक खण्डमा जेब्राक्रसिङ मात्र छ, ट्राफिक बत्ती छैन भने बाटो काट्ने पहिलो अधिकार पैदलयात्रीको हुन्छ, जेब्राक्रसिङ भएको ठाउँमा ट्राफिक बत्ती पनि प्रयोग भएको छ भने बत्तीको संकेत अनुसार यात्रुले सडक पार गर्नुपर्छ । 

स्वीडेनमा हालै गरिएको अनुसन्धान अनुसार ट्राफिक लाइट र जेब्राक्रसिङलाई आपसमा एकीकृत गरी निर्माण नगरिए वा जेब्राक्रसिङ अगाडि हम्प निर्माण नगरिए जेब्राक्रसिङले मात्र यात्रु सुरक्षाको उद्देश्य हासिल हुँदैन । चालकको व्यवहार पनि सुधार हुनु जरुरी छ । जेब्राक्रसिङ भएको सडक खण्डमा सवारी साधनको गति कम गर्नुपर्छ र पैदलयात्रीले सडक पार नगरुन्जेल सवारी साधनले कुर्नुपर्छ भन्ने जानकारी एकदम थोरै चालकलाई मात्र छ । जेब्राक्रसिङमा नै सवारी पार्किङ गरी यात्रु राख्ने र झार्ने गर्ने जस्ता सवारी नियम विपरीतका क्रियाकलाप कडाइ गर्नुपर्छ । सडक दुर्घटनामा पैदलयात्रु पनि कम जिम्मेवार छैनन् । बाटो काट्दा पहिलो प्राथमिकता पैदलयात्रुलाई दिनुपर्ने नियम छ । तर दायाँ–बायाँ हेरेर मात्र जेब्राक्रसिङबाट बाटो काट्ने सामान्य अनुशासन पनि पालना नगरी पैदलयात्रीले बाटो काट्नाले आफैंलाई असुरक्षित बनाएको हुन्छ । 

प्राविधिक रूपले हाम्रो देशमा ट्राफिक व्यवस्थापन प्रणाली निकै परम्परागत छ, जसमा ट्राफिक प्रहरीले नै सडकमा उभिएर सिठ्ठी फुकी सवारी व्यवस्थापन गर्नुपर्ने अवस्था छ । अन्य देशमा निकै वर्ष अघिदेखि नै प्रयोगमा आएको स्वचालित ट्राफिक व्यवस्थापन प्रणाली हाम्रो देशमा पनि अविलम्ब लागू हुन जरुरी छ । जेब्राक्रसिङलाई स्वचालित ट्राफिक व्यवस्थापन प्रणालीसँंग एकीकृत गरी सडक सुरक्षालाई आधुनिकीकरण गर्न जरुरी छ । 

प्रकाशित : श्रावण ४, २०७४ ०७:४४
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?