बीपी दर्शन र कांग्रेस

प्रदेश र संघीय संसदको निर्वाचन संविधानले तोकेको समयमा सम्पन्न गरी संविधानलाई कार्यान्वयन गर्दै देशमा विद्यमान पट्यारलाग्दो लामो राजनीतिक संक्रमणको अन्त्यसँगै राजनीतिक स्थायित्व कायम गर्ने चट्टानी चुनौती सरकार र राजनीतिक दलसामु टड्कारो रूपमा उभिएको छ । नेपाली राजनीतिको यही कठिन चुनौतीको बीचमा आज हामी राजनेता बीपी कोइरालाको ३५ औं स्मृति दिवसमा उहाँलाई सम्मानपूर्वक स्मरण गरिरहेका छौं । 

३५ वर्ष अगाडि आजकै दिन देश र जनताप्रति इमानदार महान राष्ट्रवादी एवं प्रजातन्त्रवादी नेता बीपी कोइरालाको निधन भयो । उहाँको निधनपछिको ३५ वर्षमा देशको राजनीति धेरै उतार–चढाव पार गर्दै आजको चुनौतीपूर्ण मोडमा आइपुगेको छ । आज देश बीपीले कल्पना गरेको विचार र सिद्धान्तको बाटोमा छैन । स्वयम् बीपी समेतले स्थापना गरेको र लामो समयसम्म नेतृत्व गरेको ऐतिहासिक गौरवशाली प्रजातान्त्रिक पार्टी नेपाली कांग्रेस आफैं उहाँको विचार र सिद्धान्तको मार्गमा छैन । 
दूरदर्शी नेता बीपीले ३५/४० वर्ष अगाडि देशको राजनीतिक भविष्यप्रति जेजस्तो अनुमान र विश्लेषण गर्नुभएको थियो, त्यो आज सत्य सावित भैरहेको छ । उहाँले भन्नुभएको थियो– ‘विदेशी आई हामीलाई ठूलठूला सद्भाव देखाउलान्, केही गर्लान् । त्यसमा हामी अल्मलिन थाल्छौं, त्यसो गर्नु हुँदैन ।’ बीपीले भनेजस्तै विगतको लोकतान्त्रिक आन्दोलन, शान्ति प्रक्रिया र संविधान निर्माणमा विदेशी लगानी र सौजन्यमा नेपाली राजनीति वा शान्ति प्रक्रिया र संविधान निर्माणमा विदेशी वा छिमेकीहरू कति प्रभावी भए, सहजै अन्दाज गर्न सक्छौं । 

महान राजनीतिक चिन्तक एवं विचारक बीपीले नेपालको सन्दर्भमा राखेको राजनीतिक प्रस्तावलाई राजसंस्थाले अस्वीकार गरेकै परिणाम एकदिन देशबाट राजसंस्थाले दु:खदायी पतन व्यहोर्नुपर्‍यो भने आफ्नो संस्थापक नेताको राजनीतिक सोच, विचार र सिद्धान्तलाई परित्याग गर्दा आज नेपाली कांग्रेस पार्टी इतिहासकै सबैभन्दा कठिन मोडमा उभिन बाध्य भएको छ । 

‘म मरेपछि नेपाली कांग्रेसमा मेरो भूमिका बारेमा व्यापक भ्रम सिर्जना गर्ने प्रयास हुनेछ भन्ने मलाई पक्का छ । घटनाहरूलाई बङ्ग्याएर इतिहासको गलत व्याख्या गरिनेछ । नेपाली कांग्रेसमा मैले लिएको राजनीतिक अडान र मेरो दृष्टिकोणलाई गौण बनाइनेछ । मैले नेपाली कांग्रेसमा सदैव सैद्धान्तिक र विषयगत अडान लिएको छु । राष्ट्रियता, प्रजातान्त्रिक संस्थाहरू, आर्थिक विकास र समाजवादी व्यवस्थाको विषयमा मेरा अडानका निरन्तरता छन्,’ बीपी भन्नुहुन्थ्यो । 

करिब ४० वर्ष अगाडि बीपीले व्यक्त गरेको उपरोक्त मार्मिक एवं दूरदर्शी विचारले बीपीको दूरदर्शिता र वर्तमान कांग्रेसको दशा र दिशाहीनतालाई राम्रैसँग चित्रण गर्छ । निश्चय: नै बीपीले भन्नुभए जस्तै आज स्वयम् कांग्रेसबाटै उहाँमाथि व्यापक भ्रम सिर्जना गरिएको छ, उहाँको विचार र दर्शनलाई कांग्रेसकै नेताहरूबाट आ–आफ्नो राजनीतिक स्वार्थमा अपव्याख्या गरिएको छ, बीपीलाई अपमान गरिएको छ ।
राजाको मुर्खतापूर्ण निरंकुश कदमविरुद्ध अर्को अतिवादी शक्तिहरूसँग मिलेर क्रान्ति गर्ने नाममा हाम्रा नेताको राजनीतिक कुण्ठा, मुलुकको प्रथम राष्ट्रपति बन्ने उत्कट अभिलाषा र सन्तानमोह प्रभावी भएर पार्टीको स्थापनाकालीन मौलिक नीति तथा सिद्धान्त र देशको राजनीति तथा पार्टीका विषयमा बीपीको राजनीतिक सोच, विचार र सिद्धान्तमा नेपाली कांग्रेसले पटक–पटक सम्झौता गर्न पुगेको छ । त्यसकारण आज कांग्रेसको चारतारे झण्डामा बीपीको तस्बीर धुमिल हुनपुगेको छ । कांग्रेसको चुनावी घोषणापत्र र राजनीतिक दस्तावेजहरूमा बीपीको सोचविचार र चिन्तनको सुगन्ध आउन छाडेको छ ।

‘जुन दिन नेपाली कांग्रेसले राष्ट्रियताको अडान छाड्नेछ, यो निरर्थक भएर जानेछ । जुन दिन यसले प्रजातन्त्रको आदर्श छाडेर केवल सत्ताको राजनीति गर्नेछ, यो निरर्थक भएर जानेछ ।’ बीपीले ३५ वर्ष अगाडि चिन्ता गरेको जस्तै अवस्थामा नेपाली कांग्रेस पुगेको छ । सिद्धान्त र आदर्शलाई ख्याल नगरी केवल सत्ताकेन्द्रित राजनीति गर्दा कांग्रेसको राष्ट्रियतासँगको नाता कमजोर हुनपुगेको छ, प्रजातन्त्रको आदर्शको स्तम्भ हल्लिन पुगेको छ । 

बीपीले आफ्नो कुरा स्वयम् पार्टीका साथीहरूले बुझिदिएनन् भनेर बरोबर गुनासो गर्नुभएको थियो । उहाँको निधनपछि कांग्रेसले उहाँको विचारलाई कति पछ्यायो, हामी सहजै अनुमान गर्न सक्छौं । सर्वमान्य नेता गणेशमान सिंहको नेतृत्वमा ०४६ सालमा भएको जनआन्दोलनदेखि कांग्रेसले बीपीको विचारलाई आंशिक रूपमा परित्याग गरेको थियो भने माओवादीसँग गरेको १२ बुँदे समझदारी र त्यसमा टेकेर गरेको २०६२/०६३ जनआन्दोलन र आन्दोलनको सफलतापछि सरकार–माओवादीबीच भएको बृहत शान्ति सम्झौता र तत्कालीन सात दल र माओवादी र सरकार र माओवादीबीच विभिन्न चरणमा भएका राजनीतिक सहमतिमा कांग्रेसले आफ्नो स्थापनाकालीन सिद्धान्त र बीपी विचार र चिन्तन बमोजिम अडान राख्नै सकेन । प्रजातन्त्र (लोकतन्त्र) र शान्ति प्रक्रियाका नाममा अमूर्त रूपमा जनआन्दोलनको भावना भन्दै नानाभाँतीका सम्झौता गर्दै गयो र कांग्रेस बीपी चिन्तन र विचारबाट पुरै विमुख हुनपुग्यो । 

अहिले कांग्रेसले उग्रवामपन्थी दल माओवादी केन्द्रको सहयोगमा सरकारको नेतृत्व गरिरहेको छ । हिजो माओवादी नेतृत्वको सरकारमा सम्मानजनक रूपमा सहभागी हुँदा र अहिले स्वयम् सरकारको नेतृत्व गरिरहँदा स्थानीय तहको ६ वटा प्रदेशमा भएको निर्वाचनमा कांग्रेसले आशातित सफलता प्राप्त गर्न सकेन । निर्वाचनमा दोस्रो स्थानमा आउँदासमेत एक प्रकारले कांग्रेस चुनाव पराजयको मानसिकतामा डुबेर बसेको छ । विगतमा जस्तै जित्नेले आफ्नो कारणले जितेको, हार्नेले अर्काको असहयोगले हारेको भनेर एकले अर्कोलाई घात–अन्तरघातको आरोप लगाएर बस्ने बाहेक समग्रमा कांग्रेस किन दोस्रो हुनपुग्यो, अहिलेसम्म समीक्षा गरेको छैन । नेपाली कांग्रेसजस्तो मुलुकको प्रमुख तथा आमजनता र दुनियाँले विश्वास गर्ने पार्टीले प्रचण्डलाई प्रधानमन्त्री सुम्पेर सत्तामा सहकार्य गर्नुको राजनीतिक औचित्य आम जनता र कार्यकर्ताबीच पुष्टि गर्नसकेको छैन ।

संविधान जारी भएको पृष्ठभूमिमा ५ महिना भारतीय नाकाबन्दी खेपेको, सरकारले चीनसँग महत्त्वपूर्ण सम्झौता गरेको आदि कारणबाट तथाकथित राष्ट्रवादको आडमा केपी ओली लोकप्रिय बनेको अवस्थामा उनको सरकारलाई पतन गराएर माओवादी नेतृत्वको सरकार स्वीकार गर्नु कांग्रेसका लागि कति फलदायी भयो ? सरकार र संसदीय फाँट दुवैमा कांग्रेसको भूमिका प्रभावकारी हुनसक्यो ? यसको मूल्याङ्कन अझैसम्म भएको छैन ।

प्रचण्ड सरकारले राम्रो कामको जस आफूमात्र लिने र खराबजति सबै कांग्रेसको थाप्लामा बोकाउने क्रममा राजदूत नियुक्ति, आईजीपी नियुक्ति, प्रधानन्यायाधीशमाथि महाअभियोग लगाउने आधारहीन कार्यका कारण निर्वाचनमा कति क्षति पुग्यो ? पार्टी सिद्धान्त र आदर्श विपरीत सर्वोच्च अदालतको फैसलाविरुद्ध पार्टी उभिनु, स्थानीय तहको निर्वाचनमा चितवन लगायतका जिल्लामा सिद्धान्तहीन ढङ्गले माओवादीसँग गठबन्धन गरिनुले कांग्रेसलाई के कति नोक्सान भयो ? वरिष्ठता, योग्यता, लोकप्रियता र चुनाव जित्न सक्ने आधार आदिलाई ख्यालै नगरी विवेकहीन ढङ्गले केवल गुटगत आधारमा टिकट वितरण गरेको आदि कारणले निर्वाचनमा कति असर गर्‍यो ? र पार्टीको कमजोर निर्वाचन अभियान र हल्का व्यवस्थापन निर्वाचन पराजयको कारण बन्न सक्छ कि सक्दैन ? यी सब समग्र सवालमा कांग्रेसको आसन्न केन्द्रीय कार्यसमिति बैठकले कस्तो समीक्षा गर्ला ? निष्ठावान आम कार्यकर्ताका लागि चासो र प्रतीक्षाको विषय बनेको छ । 

कांग्रेसले माथि उल्लेखित सवालहरूमा यथार्थको धरातलमा समीक्षा गर्दै आउँदो प्रदेश नं. २ को स्थानीय निर्वाचन, प्रदेशसभा र संघीय संसदको निर्वाचनका लागि स्पष्ट रणनीति र कार्यनीति निर्माण गर्न विलम्ब गर्नु हुँदैन । यसका लागि पार्टीले पराजयको पीडामा छट्पटाएर बस्नुको बदला पराजयबाट सिक्दै कमजोरीलाई सुधार गर्न पार्टीको कमजोर एवं बरालिएको वैचारिक धारलाई सशक्त बनाई कमजोर बन्दै गएको राष्ट्रियताको नाता बलियो बनाउन बीपीको विचार र चिन्तनमा ‘रिभिजिट’ गर्न आँटिलो कदम चाल्नुको अर्को विकल्प छैन ।

२०१७ पुस १ को निरंकुश कदमपछि कठोर ८ वर्ष कारावास र त्यसपछिको अर्को ८ वर्षको कष्टकर भारत निर्वासनसमेत गरी १६ वर्षको राजनीतिक योग र तपस्याले बीपीले राजनीतिक रूपमा बुद्धत्व वा सिद्धि प्राप्त गर्नुभएको थियो । त्यसैको परिणाम हो, बीपीले नेपाली राजनीतिलाई एउटा बाटो देखाउनुभयो । राष्ट्रियता, प्रजातन्त्र र देश विकासका लागि एउटा मार्ग कोर्नुभयो । अझै पनि त्यो मार्गबाट कांग्रेससहित अन्य राजनीतिक दल हिँड्ने हो भने राष्ट्रियता बलियो हुन्छ, प्रजातन्त्र बलियो हुन्छ, जनता बलिया हुन्छन्, समग्रमा देश बलियो हुन्छ । कांग्रेस त यसै बलियो हुन्छ ।